Təhsil sistemində balans problemi: şagirdlər niyə ev tapşırıqlarında boğulur? - ARAŞDIRMA

Son illərdə valideynlər və təhsil mütəxəssisləri arasında ən çox müzakirə olunan məsələlərdən biri şagirdlərə verilən ev tapşırıqlarının həcmi və mahiyyətidir. Bir çox şagird günün böyük hissəsini məktəbdə keçirdikdən sonra evdə də saatlarla yazı və hesablama işləri ilə məşğul olur. Bu isə onların istirahət, sosial ünsiyyət və yaradıcı fəaliyyət üçün zamanını məhdudlaşdırır. Problemin kökündə həm tədris proqramlarının yüklənməsi, həm də müəllimlərin nəticəyönümlü yanaşması dayanır.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.

Təhsil sistemində nəticə yönümlü yanaşma

Hazırda bir çox məktəbdə tədris prosesi nəticə mərkəzli şəkildə qurulub. Bu isə o deməkdir ki, müəllimlər və şagirdlər əsasən qiymət və imtahan nəticələrinə fokuslanırlar. Nəticədə ev tapşırıqları sadəcə bilik yoxlaması üçün deyil, həm də “hazırlıq təzyiqi” vasitəsinə çevrilir.

Təhsil üzrə ekspertlər bildirirlər ki, bu cür yüklənmə uşaqlarda motivasiyanın azalmasına, təhsilə qarşı laqeyd münasibətə və psixoloji gərginliyə gətirib çıxarır.

Pedaqoji və psixoloji aspekt

Psixoloqların fikrincə, şagirdin intellektual inkişafı ilə yanaşı emosional və sosial inkişafı da nəzərə alınmalıdır. Uşaqlar yalnız biliyi əzbərləməklə deyil, onu analiz etmək, tətbiq etmək və müstəqil düşünmək bacarığı ilə öyrənirlər.

Lakin çoxsaylı tapşırıqlar şagirdin yaradıcı düşünməsinə imkan vermir. Uzunmüddətli yüklənmə həm zehni, həm də fiziki yorğunluq yaradır, bu isə dərs zamanı diqqət və yaddaş problemlərinə səbəb olur.

Müəllim yanaşması və tədris proqramlarının təsiri

Müəllimlərin bəziləri mövzunun tam mənimsənilmədiyini düşünərək ev tapşırıqlarını artırır. Digərləri isə kurikulumun sıxlığı səbəbindən sinifdə vaxt çatmadığı üçün tapşırıqları evə ötürür.
Əslində, bu vəziyyət təhsil proqramının strukturundan qaynaqlanır. Beynəlxalq təcrübədə (xüsusilə Finlandiya, Norveç, Yaponiya kimi ölkələrdə) ev tapşırığı minimal səviyyədə olur, əsas diqqət dərs prosesində interaktiv öyrənməyə yönəldilir.

Valideynlərin rolu və ictimai gözləntilər

Valideynlərin bir qismi çox tapşırığın uşağı “daha ciddi” və “məsuliyyətli” etdiyini düşünür. Halbuki tədqiqatlar göstərir ki, artıq yüklənmə akademik nəticəni artırmır, əksinə, şagirdin stress səviyyəsini yüksəldir.
Təhsil ekspertləri hesab edirlər ki, valideynlər ev tapşırığının miqdarı ilə deyil, onun keyfiyyəti və öyrədici dəyəri ilə maraqlanmalıdırlar.

Alternativ yanaşmalar və təkliflər

-Ev tapşırıqları azaldılaraq daha çox yaradıcı layihə və tədqiqat işləri ilə əvəz olunmalıdır.

-Şagirdlərə qrup işləri və müstəqil araşdırma vərdişləri aşılanmalıdır.

-Müəllimlər üçün metodik təlimlər keçirilməli, tapşırıqların məqsədyönlü verilməsi öyrədilməlidir.

-Təhsil Nazirliyi səviyyəsində ev tapşırığının normativ həcmi müəyyənləşdirilməlidir.

Şagirdlərə çoxlu ev tapşırığı verilməsi problemi təkcə təhsil sahəsinin deyil, həm də uşaqların sosial və emosional rifahının məsələsidir. Təhsil prosesi balanslaşdırılmış, öyrənməyə həvəs yaradan və uşağın fərdi inkişafını dəstəkləyən formada qurulmalıdır. Çünki əsas məqsəd — çox tapşırıq deyil, dərin öyrənmə və sağlam gələcək nəsil formalaşdırmaqdır.

Dünyada ev tapşırıqlarına münasibət

1. Finlandiya – minimal tapşırıq, maksimum nəticə

Finlandiya təhsil sistemi “az tapşırıq – çox öyrənmə” prinsipi ilə tanınır. Şagirdlərə ev tapşırıqları çox nadir hallarda verilir və əsas məqsəd, öyrəndiklərini praktik şəkildə möhkəmləndirməkdir. Beynəlxalq qiymətləndirmələr (PISA və s.) göstərir ki, az tapşırıq alan fin şagirdləri, çox tapşırıq alan bir çox ölkə şagirdlərindən daha yüksək nəticə göstərir. Burada diqqət “tapşırığın miqdarına” deyil, tədris keyfiyyətinə və dərsdə öyrənməyə yönəlib.

2. Yaponiya – intizam və məsuliyyət üzərində qurulan sistem

Yaponiya məktəblərində ev tapşırıqları müntəzəm verilir, amma məqsəd “məlumat əzbərlətmək” deyil, davamlılıq və məsuliyyət hissi formalaşdırmaqdır. Tapşırıqlar daha çox gündəlik təkrarlama və fənlərarası əlaqələrin qurulması üçündür. Şagirdlər dərsdən sonra “study group”larda birgə işlədiklərinə görə tapşırıq yüklənməsi balanslaşdırılır.

3. Fransa – mübahisəli məsələ

Fransada uzun illərdir “ev tapşırığı verilməlidirmi?” sualı ictimai debat mövzusudur. 2012-ci ildə hökumət ibtidai siniflər üçün ev tapşırıqlarını qadağan etməyi belə müzakirəyə çıxarmışdı. Müəllimlər bu qadağaya qarşı çıxmış, lakin ekspertlər uşaqların evdə stressə düşdüyünü və ailə bərabərsizliyinin dərinləşdiyini bildirmişdi.

4. ABŞ – miqdardan çox keyfiyyət müzakirə olunur

ABŞ-da məktəbdən məktəbə fərq böyükdür. Bəzi məktəblər “no homework policy” (ev tapşırığı yoxdur siyasəti) tətbiq edir. Araşdırmalar göstərir ki, çoxlu tapşırıq uşaqlarda yuxusuzluq, ailə ilə az ünsiyyət və təhsilə qarşı marağın azalması kimi nəticələr doğurur. Ona görə də bir çox ştatlarda “10 dəqiqə qaydası” tətbiq edilir: hər sinif üçün 10 dəqiqəlik tapşırıq limiti (məsələn, 5-ci sinif – 50 dəqiqə).

5. Çin – yüksək rəqabət, yüksək yüklənmə

Çin təhsil sistemi “imtahan mərkəzli” olduğundan, ev tapşırıqları çoxdur. Şagirdlər gündə orta hesabla 2–3 saat tapşırıq yerinə yetirir. Son illərdə hökumət “ikili azalma siyasəti” (“double reduction policy”) tətbiq edib – bu siyasət tapşırıq miqdarını və repetitorluq yüklənməsini azaltmağa yönəlib.

6. Cənubi Koreya – nəticəyə əsaslanan sistem

Koreyada rəqabət yüksəkdir, amma son illərdə tapşırıq həcmi azaldılır. Fokus indi kritik düşünmə və yaradıcılıq üzərindədir. Dərsdənkənar vaxtlarda şagirdlərin idman, incəsənət və istirahət fəaliyyətlərinə qatılması təşviq olunur.

Tədqiqat nəticələri

OECD-nin 2023-cü il hesabatına görə,

Finlandiyada şagirdlər həftədə orta hesabla 2,8 saat,

ABŞ-da – 6,1 saat,

Çində – 13 saat,

İtaliyada – 8 saat,

Türkiyədə – 9,5 saat ev tapşırığına vaxt sərf edir.

Ən yüksək akademik nəticələr orta yüklənmə səviyyəsi olan ölkələrdə müşahidə olunur.

Dünyada ümumi tendensiya odur ki:

Ev tapşırığının miqdarı yox, keyfiyyəti önəmlidir. Tapşırıq öyrənməni təkrar və praktik şəkildə möhkəmləndirməlidir, stress və yüklənmə yaratmamalıdır. Bir çox ölkələr məktəbdə effektiv dərs saatlarını artırmaqla, evdə tapşırıq yükünü azaltmağa çalışır.

Ayşən Vəli