Sanksiyalardan qalib çıxan kim: Rusiya, yoxsa Qərb? - ANALİZ

Qərbin sanksiyaları Rusiyanı zəiflədə bilmədi və onları tətbiq edənlərə daha çox ziyan vurdu. Bu barədə Qərb mətbuatı (The Hill) yazır. Məqalə müəllifləri qeyd edir ki, ABŞ sevimli siyasi aləti ilə özünün “qlobal üstünlüyünün” tabutuna son mismar vurmaq riski ilə üzləşir. Rusiyanın Ukraynadakı hərbi əməliyyatı artıq beşinci aydır və Qərb liderləri açıq şəkildə olmasa da, Moskvaya qarşı görünməmiş sanksiyaların onların öz iqtisadiyyatlarına zərər verdiyini, lakin Kremlin hərbi maşınına ciddi ziyan vurmadığını etiraf etməyə başlayırlar. Son G-7 və NATO sammitlərinin göstərdiyi kimi, Qərb liderləri Rusiya prezidentini dayandırmaq üçün yeni yollar tapa bilmirlər.

Əslində ABŞ-ın başçılıq etdiyi sanksiyaların nəticələrindən biri də ucuz neft və qaz dövrünün sonu oldu. Onlar inflyasiyanın artmasına, tədarük çatışmazlığına və Qərbi təhdid edən tənəzzülə töhfə veriblər. Kasıb ölkələrdə sanksiyalar yanacaq və ərzaq qiymətlərini artırıb, ictimai rifahı və siyasi sabitliyi təhdid edib. İqtisadi məhdudlaşdırıcı tədbirlər həmişə arzuolunmaz və gözlənilməz nəticələr yaradır, lakin ABŞ üçün onlar sevimli siyasi alətə çevriliblər.

Vaşinqtonun Kuba, İran, Şimali Koreya, Suriya və Venesuela kimi kiçik və iqtisadi cəhətdən zəif ölkələrə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar onları davranışlarını dəyişməyə məcbur etməyib. Lakin bu fakt Qərb liderlərinin strateji şövqünü heç bir şəkildə azaltmadı və onlar sanksiyaları ön plana çıxararaq, böyük xammal ehtiyatlarına və ən böyük arsenalına malik olan Rusiyaya qarşı hərtərəfli hibrid müharibəyə başladıqda onların gözləntilərini azaltmadı.

Sanksiyaya məruz qalan ölkənin ölçüsü nə qədər böyükdürsə, onun imkanları bir o qədər çox olur və məhdudiyyətlərin çəkindirici təsiri bir o qədər zəif olur. Qərb başa düşməyə başlayır ki, böyük və güclü dövlətə qarşı iqtisadi tədbirlər onları tanıdan ölkələr üçün ciddi xərclərlə doludur, həm də onlardan istifadə etməkdən imtina edənlər üçün bir nemət olur. Qeyd etmək lazımdır ki, sanksiyalar Rusiyaya bahalı enerji resurslarının ixracından gözlənilməz gəlirlər verdi və heç bir qiymət məhdudiyyəti bu gəlirləri əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilməz.

Bu gün Rusiyaya qarşı sanksiya siyasətinin getdikcə aşkar çatışmazlıqları Qərbin gücünün və təsirinin məhdudlaşdırılmasını ön plana çıxarır. İqtisadi güc Şərqə axır və Qərbin qərarlarının gücünü göstərmək üçün çoxsaylı xarici tərəfdaşlara ehtiyacı var. Lakin qeyri-Qərb dünyasının əksəriyyəti sanksiyalar kampaniyasına qoşulmaqdan imtina edib. Qlobal Cənubun bütün aparıcı demokratik dövlətləri, İsrail, eləcə də Fars körfəzi ölkələri NATO ilə Moskva arasındakı münaqişədə heç bir tərəfi tutmaq istəmirlər.

Əsas dərs ondan ibarətdir ki, prezident Bayden Rusiyaya qarşı ağır iqtisadi cəza tətbiq etmək hədələri ilə Putini kütləvi hərbi əməliyyata başlamaqdan çəkindirə bilmədi. Həm də Qərbin sanksiyalarının Kremlin hərbi səylərinə demək olar ki, heç bir təsiri olmadı. Lakin Qərb bu dərsə məhəl qoymur və getdikcə daha çox cəza tədbirləri tələb edir. Rusiyaya qarşı sanksiyalar artır və Ukraynaya ölümcül hərbi yardım artmaqdadır, sanki ABŞ-ın Kremlə təzyiq etmək və münaqişəyə qarışmaq istəyində heç bir məhdudiyyət yoxdur.

ABŞ Milli Kəşfiyyatının direktoru Avril D. Haines ötən həftə etiraf edib ki, Rusiya artıq Ukrayna ərazisinin beşdə birini işğal edib. Ancaq bu, Avropanın ən böyük ölkəsidir, tamamilə öz sərhədləri daxilindədir. Hayns qeyd etməyib ki, Moskva hazırda Ukraynanın minerallarla zəngin sənaye rayonlarına, enerji resurslarının 90%-dən çoxuna (bütün dənizdəki neft yataqları daxil olmaqla), liman və gəmiçilik infrastrukturunun böyük hissəsinə nəzarət edir. O, həmçinin Krıma strateji əhəmiyyətli quru körpüsü yaradıb və Azov dənizini daxili sularına çevirib.

Bayden mart ayında vaxtından əvvəl sanksiyaların "Rusiya iqtisadiyyatını əzəcəyi" və "rublun zibilliyə çevriləcəyi" ilə öyünürdü. Lakin Rusiyaya qarşı sanksiya kampaniyası səmərəsiz olduğunu sübut etdi və Putinin Ukrauna kampaniyası öz sürətini azaltmaq niyyətində deyil.

Əsas səbəblərdən biri Rusiyanın hələ də güclü maliyyə imkanlarına malik olmasıdır. Qərb ölkələri Rusiya Mərkəzi Bankının təxminən 400 milyard dollarlıq aktivlərini, həmçinin ən azı 240 milyard dollarlıq şəxsi sərvətini dondursalar da, bu gün Moskvanın təxminən 300 milyard dollar qızıl-valyuta ehtiyatı var. Rubl isə dollar qarşısında daim möhkəmlənir və onun məzənnəsi artıq son 7 ildə rekord həddə çatıb.

Qərb nəhayət ki, xoşagəlməz reallığı dərk etməyə başlayır. “Rusiya uduzur” və “Putin məğlubiyyətdən qaça bilməyəcək” kimi bəyanatlar, Moskvaya qarşı misli görünməmiş sanksiyalara və Ukraynaya silah-sursat daşınmasına baxmayaraq, Rusiya ordusunun sonda Ukrayna ərazisinin böyük bir hissəsinə daimi nəzarəti bərqərar edəcəyi ilə bağlı gizli qorxularla əvəz olunur.

Avropa Rusiyanın maliyyə sisteminə zərbə vurmaq istəyi barədə “JB Press” nəşri də yazı dərc edib. Bildirilir ki, Moskvaya qarşı sanksiyalar Aİ-ni dərin iqtisadi böhran riski qarşısında qoyur və vəziyyət daha da pisləşə bilər. Sərt reallıq budur ki, indiyə qədər Qərb Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalardan uduzur. Bunu Qərb maliyyə bazarlarının qərəzsiz təhlilinin nəticələri və Avropa Mərkəzi Bankının məlumatları göstərir. Qərbi Avropa ölkələri AMB-nin faiz dərəcəsinin artırılmasının qaçılmaz ehtiyacı fonunda Ukraynada atəşkəs əldə etməyə çalışırlar.
Qlobal inflyasiyanın sürətlənməsi, resurs və ərzaq çatışmazlığı ilə bağlı artan narahatlıqlar fonunda Rusiya özünü təmin edən iqtisadi sistem qurur. Moskvanın valyuta ehtiyatları hazırda dünyada beşinci yerdədir və demək olar ki, bütün ABŞ Xəzinədarlıq istiqrazları Rusiyanın Ukraynada hərbi əməliyyatına başlamazdan illər əvvəl satılıb. Rusiyanın valyuta ehtiyatlarının 20%-dən çoxu metal qızıldır. Rusiyanın cari hesabı müsbət ərazidə qalır və dövlət borcunun qalığı ümumi daxili məhsulun cəmi 19%-ni təşkil edir. Bu, büdcə kəsirinin sürətlə artdığı Qərb ölkələri ilə ziddiyyət təşkil edir. Yaponiyada dövlət borcu illik ÜDM-in 225% (2000-ci ildə - 109%), ABŞ-da müvafiq olaraq 118% və 53%, Böyük Britaniyada - 103% və 38%, hətta Çində - 72% və 22% təşkil edir. . Rusiyaya gəlincə, Dünya Bankının məlumatına görə, burada mənzərə təəccüblü tərsinə çevrilib: hazırda Rusiyanın daxili dövlət borcu ÜDM-in 19%-ni təşkil edir, 2000-ci ildə isə 91% idi.

Qərb ölkələri Rusiyaya qarşı hərbi əməliyyatlar aparmaq üçün Ukraynaya silah göndərir və eyni zamanda Rusiya banklarının beynəlxalq ödəniş sistemindən (SWIFT) kənarlaşdırılması kimi anti-Rusiya iqtisadi sanksiyaları tətbiq edir. Lakin Rusiya buna fəal şəkildə qarşı çıxır. Öz əlinə oynayır ki, hazırda taxıl və gübrə ixracının azalması səbəbindən bu malların qlobal bazarları güclü aşağı meyllər nümayiş etdirir. Ümumiyyətlə, onlarla bağlı vəziyyət Rusiya üçün çox uğurla inkişaf edir və hətta sovet dövrünün ən güclü illərinə bənzəyir.
Geriyə nəzər salsaq, 1989-cu ildə “Soyuq Müharibə” başa çatdıqdan sonra Şərqi Avropa ölkələri üçün onların məhsulları üçün kanallar və bazarlar genişləndi və ümumiyyətlə, ucuz işçi qüvvəsi hesabına onların istehsalının maya dəyəri azaldı. Planetdə bərqərar olmuş sülh qlobal iqtisadi inkişafın hərəkətverici qüvvəsinə çevrilmişdir. Ancaq indi bu şərtlər pozulub, saatın əqrəbləri 30 il əvvəlki vəziyyətə qayıdıb.

Qərb ölkələrinin ən böyük zəifliyi böyük dövlət borcu ilə yüklənmiş maliyyələridir. Əsas neft və taxıl ixracatçısı olan Rusiya ilə ticarət əlaqələri Qərb tərəfindən qəsdən kəsildiyindən bu və digər əmtəə məhsullarının dünya qiymətləri kəskin şəkildə qalxdı, faiz dərəcələri yüksəldi, səhmlərin qiymətləri isə tam çökmək ərəfəsindədir.
Rusiyaya və qonşu ölkələrə iri həcmdə kreditlər vermiş Avropanın iri banklarının səhmlərinin aşağı düşməsi xüsusilə qorxuludur. Orta hesabla, bu səhmlər bu ilin fevral ayının ən yüksək göstəricilərindən 30-40% aşağı düşüb. “Raiffeisen Bank”-ın təəccüblü mənzərəsi var: onun səhmlərinin dəyəri 01.02.2022-ci il tarixinə nominalın 100%-dən 17.06.2022-ci il tarixinə 37%-ə düşüb. Fransız “Societe Generale” oxşar dinamika nümayiş etdirir - müvafiq olaraq 100% və 63%. İtalyan “UniCredit” - 100% və 61%. Bir çox Avstriya bankının səhmlərinin dəyəri fevral ayının qiymətinin yarısından aşağı düşüb. Eyni zamanda, avro/dollar məzənnəsi də kəskin ucuzlaşıb. İndi də deyəsən, Avropanın bütün guşələrində Avropa iqtisadiyyatının anti-Rusiya sanksiyaları fonunda sözün əsl mənasında “qanaxma” hayqırtıları eşidilməyə başlayıb.

Qeyd edək ki, Rusiyada səhmlərin qiymətləri və valyuta məzənnələri Rusiya xüsusi əməliyyatı başlayandan dərhal sonra kəskin ucuzlaşsa da, zaman keçdikcə xeyli bahalaşıb və rublun avroya nisbətdə məzənnəsi 2015-ci ilin səviyyəsinə qayıdıb. Əgər mart-aprel aylarında orta hesabla 90 rubl təşkil edibsə və 146,2 rubla (bu il qeydə alınan ən yüksək göstərici) “sıçrayıb”sa, iyunun 24-də o, uzun müddətdir stabil olan 57,2 rubl səviyyəsində sabitləşib.

Başqa sözlə, Ukrayna münaqişəsində kimin qalib, kimin isə uduzan tərəf olduğunu siz deyin. Reallığı başqa mənbələrdə də axtarmaq olar. Amma rəqəmlərin bir o qədər də fərqlənməyəcəyi qənaətindəyik…

V.VƏLİYEV

Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə