İkiüzlü tolerantlıq - RAKURS

Rusiya miqrantlara nifrət edərkən “rusofobiya”ya qarşı necə mübarizə aparır?

Rusiyada miqrantlara qarşı artan neqativ münasibətin arxasında bir neçə sosial, iqtisadi və siyasi faktor dayanır. Həmçinin Kremlin bu məsələyə olan ikili münasibəti də dərin siyasi motivlərlə izah olunur. Miqrantlara qarşı neqativ münasibətin bir neçə səbəbi var. Birincisi, əmək bazarındakı rəqabətdir. Mərkəzi Asiya ölkələrindən (Tacikistan, Özbəkistan, Qırğızıstan) gələn miqrantlar çox vaxt aşağı maaşlı işlərdə çalışırlar. Bu, yerli rus işçiləri arasında “maaşların aşağı düşməsi” və “iş yerlərinin alınması” kimi qorxular, sosial gərginlik yaradır. İqtisadi çətinliklər (inflyasiya, işsizlik, sanksiyalar) artdıqca, insanlar problemlərinin səbəbini "başqa" qruplarda, yəni miqrantlarda görməyə meylli olurlar.

İkincisi, mədəni və etnik faktorlardır. Rus cəmiyyəti ənənəvi olaraq etnik homogenlik iddiasındadır. Mərkəzi Asiyadan gələn miqrantlar isə mədəni, dini və dil baxımından fərqlidirlər. Bu fərqliliklər, xüsusilə pravoslavlıq və rus milli kimliyi ilə bağlı məsələlərdə, “yad” və “təhlükə” hissini gücləndirir.

Üçüncüsü, cinayət və təhlükəsizlik diskursudur. Rusiya mediasında miqrantlarla bağlı xəbərlər çox vaxt cinayət hadisələri ilə əlaqələndirilir. Dövlət təbliğatı da zaman-zaman bu imici “nəzarəti gücləndirmək”, “daxili sabitliyi qorumaq” kimi arqumentlərlə gücləndirir.

Dördüncüsü, siyasi manipulyasiyadır. Hakimiyyət miqrant məsələsini ictimai diqqəti yayındırmaq üçün də istifadə edir. Məsələn, iqtisadi problemlər və ya müharibə ilə bağlı narazılıq artdıqda, Kremlin yönləndirdiyi media “miqrant cinayətləri”, “yad təsir” kimi mövzuları qabardır.

Kremlin ikili yanaşması

Niyə xaricdə ruslara münasibət fərqli qiymətləndirilir? Miqrantlar mövzusu daxili siyasətdə sosial nəzarəti və millətçi hissləri idarə etmək üçün alət rolunu oynayır. Ruslara qarşı diskriminasiya məsələsi isə xarici siyasət üçün təzyiq və təbliğat vasitəsidir. Yəni, eyni hadisə daxildə “ictimai təhlükə” kimi, amma xaricdə “rusofobiya” və “insan haqlarının pozulması” kimi təqdim olunur.

Kremlin rəsmi ideologiyası “Rus dünyası (Русский мир)” konseptinə əsaslanır. Bu konseptə görə, ruslar (və rusdilli xalqlar) “xüsusi sivilizasiya”nın daşıyıcılarıdır və onların hüquqlarının qorunması Kremlin “missiyası”dır. Amma Mərkəzi Asiyalı miqrantlar bu konseptin içində “daxili düşmən” kimi qəbul edilir – yəni Rus dünyasının parçası deyillər. Xaricdə ruslara qarşı ayrı-seçkilik barədə xəbərlər Kremlin “Qərbin ikiüzlülüyü”nü göstərmək üçün ideal materialdır. Daxildə isə millətçi əhval-ruhiyyəni qorumaq və “xarici təsirlərə qarşı birləşmək” üçün miqrant mövzusu istifadə olunur.

Nəticə isə budur ki, miqrantlara qarşı münasibət Rusiya cəmiyyətində iqtisadi narazılıq, mədəni qorxu və siyasi manipulyasiyanın qarışığından doğur. Kreml isə bu ziddiyyətli hissləri məqsədyönlü şəkildə idarə edir. Yəni, daxildə nəzarət və “düşmən obrazı” yaratmaq üçün, xaricdə isə “rusofobiya” arqumenti ilə öz geopolitik mövqeyini möhkəmləndirmək üçün.

Konkret nümunələr və siyasi kontekst

Bu, həm Kremlin daxili strategiyasını, həm də onun Mərkəzi Asiya və Qərblə münasibətlərindəki ikili standartları daha aydın göstərəcək. Rusiya rəhbərliyi, xüsusilə Moskva meri Sergey Sobyanin son illərdə “miqrantlara qarşı sərt nəzarət” ritorikasını gücləndirib. Bu ritorikanın məqsədi isə paytaxt sakinlərinin “təhlükəsizlik narahatlıqlarını” sakitləşdirmək, millətçi elektoratı qazanmaqdır.

Sobyanin 2024-cü ildə demişdi ki, “Moskva miqrantlara arxalanmamalıdır. Biz rus işçiləri üçün imkanlar yaratmalıyıq”. Bu cür bəyanatlar çox populyardır, çünki cəmiyyətin hissiyatına uyğun gəlir. Əslində isə Moskva və ümumiyyətlə Rusiya iqtisadiyyatı miqrant işçilərsiz iflic vəziyyətə düşərdi. Tikinti, logistik, kommunal və xidmət sektoru işçilərinin 60–80%-i miqrantlardır. Rusiya demoqrafik böhran içindədir, gənc əhali azalır, yaşlılar artır. Bu səbəbdən miqrantlar iqtisadi sabitliyin faktiki dayağına çevrilib.

Amma Kremlin siyasəti belə bir ikili oyun yaradır, ictimaiyyəti “miqrant təhlükəsi” ilə qorxudur, eyni zamanda bu işçilərdən iqtisadi sistemin davamlılığını təmin etmək üçün istifadə edir.

Rusiya Mərkəzi Asiya dövlətlərini daim “dost və müttəfiq ölkələr” kimi təqdim edir. Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT), Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB) çərçivəsində sıx əməkdaşlıq var. Kreml tez-tez vurğulayır ki, biz post-sovet məkanında bir ailəyik, ortaq tariximiz və dəyərlərimiz var. Amma daxildə həmin ölkələrin vətəndaşları çox vaxt dərəcə-dərəcə diskriminasiyaya və zorakılığa məruz qalır. Hüquq-mühafizə orqanları miqrantlara qarşı “reyd”lər keçirir, polis və məmurlar tərəfindən rüşvət, təhqir, zorakılıq hallarına geniş şəkildə rast gəlinir, bəzi şəhərlərdə miqrantlara kirayə ev verilməməsi və ya uşaqlarının məktəblərə qəbulunda çətinliklər müşahidə olunur.

Buna baxmayaraq, Kremlin rəsmi nümayəndələri bu halları “lokal hadisə” kimi təqdim edir və məsuliyyəti yerli orqanların üzərinə atır. Yəni Kremlin Mərkəzi Asiya ölkələrinə “müttəfiqlik” münasibəti daha çox siyasi asılılığı qorumaq, amma real bərabər münasibət yaratmamaq üzərində qurulub.

Xaricdəki ruslar və Kremlin reaksiyası

Kreml rusların Latviyada, Estoniyada və Ukraynada dil hüquqları və ya siyasi təzyiqə məruz qalması məsələsini daim qabardır. Bu, həm xarici təbliğat üçün (“rusofobiya”nı göstərmək), həm də daxili auditoriyaya qarşı (“biz rusları hər yerdə qoruyuruq”) istifadə olunur. Amma eyni zamanda Rusiya daxilindəki miqrantlara və ya Qafqaz mənşəli vətəndaşlara qarşı zorakılıq halları zamanı Kreml ya susur, ya da məsuliyyəti “ictimai emosiyalar”a bağlayır. Bu, Kremlin etnik selektiv yanaşmasının göstəricisidir, “rus” kimliyi qorunmağa layiq sayılır, amma “digər”lər yalnız faydalı olduqları qədər dözülür.

Ukrayna konteksti

Ukrayna müharibəsindən sonra vəziyyət daha da mürəkkəbləşib, bir tərəfdən, mobilizasiya nəticəsində yerli işçi qüvvəsi azalıb. Bu, miqrantlara daha çox ehtiyac yaradır. Digər tərəfdən, millətçi ritorika və “xarici təsirə qarşı mübarizə” adı altında miqrantlara qarşı nifrət artıb. Kreml bu paradoksu idarə olunan gərginlik kimi istifadə edir. Miqrantlarla bağlı narazılıqları kontrollu şəkildə buraxır, amma sistemin dağılmasına imkan vermir. Rusiya üçün miqrant mövzusu sadəcə sosial məsələ deyil, daxili sabitlik, milli kimlik və xarici siyasət arasında balans yaratmaq vasitəsidir. Kremlin ikili münasibətinin səbəbi budur ki, daxildə cəmiyyətin narazılığını yönəltmək üçün “yadlara” qarşı sərtlik, xaricdə isə “ruslara qarşı ayrı-seçkilik” beynəlxalq imic və təzyiq vasitəsi kimi.

Bu mövzu həm siyasi, həm sosial, həm də ideoloji dərinliyə malikdir — yəni başlıq həm düşündürücü, həm də emosional olmalıdır. Aşağıda bir neçə fərqli üslubda təklif var, hansının tonuna üstünlük verdiyinə görə seçə bilərsən:

Kremlin “miqrant” və “terrorçu” anlayışı

Rusiya hakimiyyəti ölkə hüdudlarından kənarda istənilən siyasi fəallığı tamamilə kriminallaşdırmaq üçün ilk addımı atıb. Müharibə Əleyhinə Komitəyə qarşı cinayət işi hər kəsə təsir edə bilər. Daxili İşlər Nazirliyi və ya İstintaq Komitəsi deyil, Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin özü bu yolda səlahiyyətlərini genişləndirərək təşkilatın üzvlərinə qarşı dövlət çevrilişinə görə cinayət işi açıb. Onları Rusiyada dövlət çevrilişinə cəhddə günahkar elan edib.

Rusiya hakimiyyəti tərəfindən siyasi fəaliyyətin kriminallaşdırılmasının əvvəlki mərhələsi ötən il qətlə yetirilən müxalifət lideri Aleksey Navalnı ilə əlaqəli bütün təşkilatların ekstremist elan edilməsi olub. Bu, hətta o qədər uzağa gedir ki, eyni Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Fonduna uzaq keçmişdə göndərilən ianələr indi Rusiyada həbsdədir. Halbuki o zaman ən azı məhkəmə qərarı tələb olunurdu. Həmin qərar Rusiyada faktiki olaraq “sistemsiz” müxalifət fəaliyyətini, yəni faktiki siyasi fəaliyyəti cinayət hesab edirdi.

Xaricdəki müxalifət üçün FTX-nin açdığı sadə cinayət işi kifayət edəcək. Bunu başa düşmək vacibdir ki, bu, təkcə Rusiya Müharibə Əleyhinə Komitəsinin özünə qarşı deyil. Onun bütün üzvləri uzun müddətdir ya xarici agent olub, Rusiyada başqa ittihamlarla axtarışa verilib, ya da arzuolunmaz təşkilatların əməkdaşları və rəhbərləri olub. Məsələn, Şahmat üzrə 13-cü Dünya Çempionu Harri Kasparov nə qədər absurd səslənsə də, Putin rejimi tərəfindən çoxdan “ekstremist və terrorçu” hesab olunur, çünki onun “Azad Rusiya” Forumu belə təşkilatların reyestrinə daxil edilib. Rusiyada dövlət çevrilişi etməyə cəhd edən daha 32 min "cinayətkar" aşkar edilib.

V.VƏLİYEV