BRİKS-dən Trampla bağlı qərar - REAKSİYA

Rio-de-Janeyro sammitinin iştirakçıları yekun sənədi təsdiq etməzdən əvvəl BRİKS-in anti-Amerika siyasətini rəhbər tutan ölkələrə əlavə 10 faizlik gömrük rüsumunu tətbiq edəcəyini bildirən ABŞ prezidenti Donald Trampın təhdidinə necə cavab verəcəkləri barədə qərar verməli olublar. Bu ifadənin necə şərh olunacağını, anti-Amerika siyasətinin nəyi nəzərdə tutduğunu Ağ Ev rəhbəri izah etməyib. Lakin toplantıya ev sahibliyi edən Braziliya və BRİKS ölkələrinin digər nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri ABŞ-la qarşıdurmaya getməməyə üstünlük verdilər. Buna görə də bəyannamədə yalnız Qərbin yüksək tariflərinin inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün zərərindən danışılır. Eyni zamanda, sənəddə Moskva üçün müsbət olan məqamlar var. BRICS Rusiya Federasiyasının Bryansk və digər bölgələrində mülki hədəflərə endirilən zərbələri pisləyib.

Bəyannamədə foruma ev sahibliyi edən Braziliyanın Vaşinqtonla münasibətləri gərginləşdirməyə açıq-aşkar istəksizliyi öz əksini tapıb. Ona görə də sənəddə Rusiyadakı hədəfləri kimin vurduğu qeyd olunmur. Ukrayna böhranına gəlincə, onun sülh yolu ilə həll olunması ilə bağlı qeyri-müəyyən təklif irəli sürülüb. Sammit İsrailin İrana hücumları və Qəzza zolağına endirdiyi zərbələrlə bağlı özünü bir qədər aydın ifadə etdi. Bəyannamədə İranın nüvə obyektlərinə edilən hücumlar pislənilir və bunun beynəlxalq hüququn pozulması olduğu vurğulanır. Qəzza zolağında baş verən faciə ilə bağlı sənəddə tərəflər dərhal atəşkəs barədə razılığa gəlməyə çağırılıb. Bu tezis o demək deyil ki, BRİKS həm fələstinlilərdən, həm də İsraildən eyni məsafədə mövqe tutmuşdur. Burada BRİKS açıq şəkildə fələstinlilərin tərəfini tutub. O, Fələstin Milli Administrasiyasının hakimiyyəti altında Fələstin dövlətinin yaradılmasını tələb edirdi. Bəyannamədə deyilir ki, bu dövlət İordan çayının qərb sahili və Qəzza zolağına daxil olmalıdır.

AP agentliyi həmçinin öz şərhində vurğulayır ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr assosiasiyası tariflərin artırılmasını və İrana qarşı hücumları pisləyib, lakin bu hərəkətlərin günahkarının adını çəkməkdən çəkinib. Yəni BRİKS İsraili tənqid edib, lakin İrandakı nüvə obyektlərinin bombalanması əmrini verən ABŞ prezidenti Donald Trampın adını çəkməyib.

Sammitin digər mühüm xarakterik cəhəti isə BRİKS-in ən nüfuzlu iki liderinin Çin sədri Si Cinpin və Rusiya prezidenti Vladimir Putinin iştirak etməməsidir. Xi 2012-ci ildə Çinin rəhbəri olduqdan bəri bütün BRİKS sammitlərində iştirak edib. Və Putin, AP-nin məlumatına görə, yurisdiksiyasını Rusiya, Çin və ya ABŞ tərəfindən tanınmayan Haaqa Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Rusiya liderinin həbsinə order verməsi səbəbindən xaricə səfərlərdən yayınır.

Tariflərə gəlincə, BRİKS ABŞ-ın adını çəkmədən onları bir qədər tənqid edərək, tariflərin artırılmasının Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) qaydalarını pozmaq anlamına gəldiyinə işarə edib. Bəyannamədə bununla bağlı qeyd edilir ki, məhdudiyyətlər dünya ticarətinin miqyasını azaltmaq, qlobal təchizat zəncirlərini pozmaq və dünya ticarətində daha böyük qeyri-müəyyənlik yaratmaq təhlükəsi yaradır.

Braziliya prezidenti Luiz İnasio Lula da Silva NATO-nun 2035-ci ilə qədər hərbi xərcləri ÜDM-in 5%-ə çatdırmaq qərarını tənqid edib: “Müharibəyə sərmayə qoymaq həmişə sülhdən daha asandır” deyə ironik şəkildə bildirib. Bu mövqe bəyannamədə öz əksini tapıb.

Təbii ki, İsrail və Amerikanın İranı bombalamasından sonra medianın diqqəti bu ölkəni BRİKS sammitində kimin təmsil edəcəyinə yönəlmişdi. İran prezidenti Məsud Pezeşkiyanın iştirakı gözlənilirdi. Amma xarici işlər naziri Abbas Əraqçini göndərdi. O, çıxışında BMT-dən İsraili şiddətlə qınamağa çağırdığını söyləyərək, İsrail və ABŞ-ın beynəlxalq hüququ pozduğuna görə cavab verməli olduğunu bildirib. O, Yaxın Şərqdəki qonşularına da xəbərdarlıq edib. Əraqçi vurğulayıb ki, bütün region İsrail və ABŞ-ın təcavüzünün nəticələrini hiss edəcək.

BRİKS liderləri Qəzzadakı humanitar vəziyyətdən dərin narahat olduqlarını bildiriblər, bütün girovların azad edilməsinə, danışıqların bərpasına çağırıblar və iki dövlətli həllə sadiqliklərini təsdiqləyiblər. Lakin Araqçi daha sonra sosial şəbəkələrdə hökumətinin iki dövlətli həll yolu ilə bağlı ehtiyatlarının olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, bu ideya “keçmişdə işləmədiyi kimi” gələcəkdə də işləməyəcək. Bu keçid İranın hakim dini liderlərinin sionist dövlət olan İsrailin mövcudluğuna son qoymalı olduğunu söyləyən əmrinə istinad kimi qiymətləndirilə bilər. İsrail və ABŞ arasında Tehrana qarşı 12 günlük müharibənin göstərdiyi kimi, bu cür bəyanatlar İran xalqı üçün yaxşı heç nə vəd etmir.

Braziliyanın Katolik Universitetinin professoru Alfredo Neqre deyib: "Sammit qeyri-sabit dünyaya alternativ göstərə bilərdi. Amma bu baş vermədi. Misir prezidentinin iclasda iştirak etməməsi, Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, İran kimi ölkələrin təmsilçiliyi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik göstərdi ki, BRICS qlobal liderlik qütblərindən biri olmaq mövqeyində deyil". Bununla belə, assosiasiyanın təsisçi ölkələrindən biri olan Hindistan sammitin nəticələrinə müsbət baxa bilər. Hindistanı ikinci dərəcəli siyasətçi deyil, hökumət başçısı Narendra Modi təmsil edib. 2026-cı ildə Hindistan BRİKS sammitinə ev sahibliyi edəcək.

V.VƏLİYEV