Qəzzada hərbin itirənləri

İsrail Qəzza müharibəsindən hərbi qələbə ilə çıxsa belə, müharibənin uduzan tərəfidir. Oktyabrın 7-dən sonra Qəzzaya qarşı apardığı ağır müharibə kampaniyasına görə İsrail yarandığı gündən bu yana malik olduğu ən böyük tarixi fürsətdən istifadə edə bilməyib və ya bundan istifadəyə üz tutmayıb. Hazırda 1948-ci ildən bəri yaşamadığı miqyasda ontoloji təhlükəsizlik böhranı və dərin status narahatlığı ilə üz-üzədir.

Oktyabrın 7-dən sonra İsrail bir çox cəbhədə uduzan və yaxın illərdə bununla yaşamaq məcuriyyətində qalacaq bir ölkədir. 7 oktyabrın ilk strateji nəticələrindən biri təhlükəsizliklə bağlıdır. Hərbi baxımdan İsrailin təhlükəsizlik doktrinasının dörd sütunu var. Bunlardan ən mühümü hərbi çəkindirmədir. Çəkindirmə ölkənin müdafiədən əvvəl ən mühüm silahıdır. 7 oktyabr hücumları və İsrail ordusunun müharibəni davam etdirmək baxımından zəifliyi çəkindirmə mifinin çökməsinə səbəb olmuşdur. Digər bir ünsür isə erkən xəbərdarlıqdır. Erkən xəbərdarlıq bir ölkənin bütün kəşfiyyat imkanları sayəsində düşmənin hərəkət istiqamətini əvvəlcədən bilmək üstünlüyünə əsaslanır. 7 oktyabr göstərir ki, 1973-cü ildə olduğu kimi, İsrailin erkən xəbərdarlıq qabiliyyəti mükəmməl deyil. İsrailin təhlükəsizlik doktrinasının digər ünsürü müdafiədir. Müdafiə, çəkindirmənin nəticə vermədiyi və təcavüzün baş verdiyi şərtlərdə ordunun əsas qüvvə kimi özünü müdafiə etməsinə imkan yaradan imkanların məcmusundan ibarətdir. İsrail ordusu oktyabrın 7-də nəinki müdafiə vəzifəsini yerinə yetirə bilmədi, hətta Qəzzada əsl ordu kimi döyüşməkdə çətinlik çəkdi. Təhlükəsizlik doktrinasının dördüncü sütunu mütləq qələbədir. Mütləq qələbə düşmənin yenidən qruplaşmasını və yenidən hücuma keçməsini qeyri-mümkün edən mübahisəsiz hərbi qələbəyə aiddir. İsrailin Qəzzada apardığı müharibənin strateji məqsədinin "Həmas"ı məhv etmək olduğu bildirilsə də, bunun baş verməyəcəyi aydın olmuşdur. Bu səbəbdən Netanyahu administrasiyası “məhv etməkdən” əl çəkərək zəiflətməyi hədəf götürən strateji dəyişikliyə üz tutub.

Adi müharibə və müharibə mühitindəki dəyişiklik və müharibənin aktyorları və təbiətindəki dəyişikliyin yaratdığı yeni dinamikalar gələcəyin Orta Şərqində İsrailin çəkindirməsinin həqiqətən də gələcəyin işləyib-işləməyəcəyilə bağlı sualları əhatə edir.

İsrailin itkiləri təkcə hərbi itkilərlə məhdudlaşmır. Bir ölkənin maraq və qorxularını gücləndirən əsas elementlər rasional və dünyəvi olmaqdan daha çox, dini olduğu halda, o ölkənin beynəlxalq münasibətlərin normal üzvü kimi aparması mümkün deyil. Məsələn, DEAŞ belə bir nümunədir. Onların maraq və qorxularını gücləndirən zəmin dünyəvi deyil, dinidir. Bu səbəbdən də özünü heç bir qaydaya bağlı hiss etmir. İsrailin Qəzzaya qarşı müharibə qanunlarına uyğun olmayan hücumları İsraili beynəlxalq hüquqdan kənar fəaliyyət göstərən bir dövlətə çevirib. Oktyabrın 7-dən sonra həyata keçirilən “Qəzza soyqırımı” açıq şəkildə İsrailin soyqırım ölkəsinə çevrilməsinə səbəb olub. Bu vəziyyət tarixi faciə olsa da, gələcəkdə İsrailin beynəlxalq nüfuzunun tərkib hissəsi olacaq. Müharibənin Netanyahu hökuməti və müharibə tərəfdarları tərəfindən saysız-hesabsız dini istinadlarla ifadə edilməsi çox dərin bir problemi ortaya qoyur. İsrailin dünyəvi deyilən siyasi rejiminin boş ritorikadan ibarət olduğunu, ən pisi isə İsrailin məsihçi ölkə olduğunu sübut edir. Nəticədə Qəzza müharibəsi İsrailin beynəlxalq hüquq qaydalarına bağlana bilməyən radikal bir ölkə kimi kodlaşdırılmasına və müharibəni dinə çevirməsinə səbəb oldu. Əslində qlobal miqyasda Fələstinə dəstək verən anti-İsrail nümayişləri İsrailin qlobal miqyasda təcrid olunmasına səbəb olur.

Qaydalardan asılı olmayan və hərəkətlərinə müqəddəslik aid edən radikal bir dövlət kimi İsrail üçün başqa bir itki də öz cəmiyyətini itirməsidir. Oktyabrın 7-si İsrailin təkcə bir dövlət olaraq deyil, həm də cəmiyyət olaraq təhlükəsizlik hissini kökündən sarsıtsa da, hücumların “Holokost” baxımından tarixi çərçivəyə salınması etibarsızlığın və sosial narahatlıqların dərinləşməsinə xidmət edib.

İsrailin hücumlara verdiyi hərbi cavabın şiddəti qlobal anti-İsrail əhval-ruhiyyəsini daha da genişləndirməsi və gücləndirməsi isə yəhudi icmasının qlobal miqyasda narahatlıq cəmiyyətinə çevrilməsinə səbəb oldu. Bu vəziyyətə görə İsrail hökumətinin özü məsuliyyət daşıyır. Nəticədə, öz cəmiyyətinin qayğılarını həll edən bir ölkəyə deyil, öz əməlləri ilə öz cəmiyyətinin qayğılarını dərinləşdirən bir ölkəyə çevrildi.

Bu məqamda başqa bir mühüm itki də odur ki, İsrail tədricən demokratik təcrübələrdən uzaqlaşaraq ekstremizm oxunda avtoritarlaşan bir ölkəyə çevriləcək. Siyasətinin əsas dinamikasının daim başqalarından üstün olduğu və ayaqda qaldığı bir ölkədə siyasəti və cəmiyyəti normallaşdırmaq mümkün deyil. Oktyabrın 7-dən sonra İsrailin yaşayacağı proses də oxşar olacaq. Bu kontekstdə İsraildə siyasi həyat daha çox radikallaşacaq, siyasi sözlər daha da sərtləşəcək və ictimai mühit millətçi yəhudi kimliyi ətrafında yenidən güclənəcək. Bu vəziyyət İsraili Fələstin məsələsində daha da sərt cəbhəyə sıxışdıracaq və iki dövlətli həll qeyri-mümkün olacaq.

Hərbi, siyasi və sosial itkilərlə yanaşı, İsrailin ən mühüm itkisi onun regional geosiyasi mövqeyində baş verir. Oktyabrın 7-nə qədər regional normallaşma İsrailə tarixi təcridini aradan qaldırmaq üçün strateji imkan yaratdı. Bununla belə, İsrailin Fələstin məsələsinə yalnız onun qalib gəldiyi sıfır məbləğli oyun kimi baxması və regional güclərə qarşı düşmən münasibəti onun təcrid olunmasına gətirib çıxarır. Bir çox strateji imkanlar, xüsusilə Ərəb-İsrail normallaşması, regional iqtisadi layihələr və enerji tərəfdaşlıqları Qəzzaya görə fürsət olmaqdan çıxıb. Bu fürsət sahəsini yenidən yaratmaq asan olmayacaq. Bu proses İsraili Suriya və Livan başda olmaqla daha da sərtləşdirəcək, ya da İsraili güzəştə getməli olacağı regional bərabərliyə həbs edəcək.

Nəticədə İsrailin Qəzzaya hücumları və qeyri-mütənasib zorakılığı; siyasətini, cəmiyyəti və onsuz da pis regional və qlobal imicini itirən bir nəticə ortaya çıxardı. İsrail Orta Şərqdə keçmişlə müqayisədə daha təcrid olunmuş və etibarsız bir ölkədir.