Sahibsiz heyvanlara qayğı yoxsa propoqanda? - ARAŞDIRMA

Heyvanlar hiss və hərəkət qabiliyyətinə malik canlılardır. Heyvanların sahiblərinə sədaqəti onlara sevginin formalaşmasına kömək edirdi. Bir çox kitablarda, filmlərdə sahibləri üçün canlarını verən heyvanların hekayələrini oxuyub izləyirik. Heyvanları sevən insanlar heyvan xəstəliklərini müalicə etmək üçün çalışıblar. Bu gün sivil ölkələrdə heyvan xəstəxanaları yaradılıb. Baytarlar heyvan xəstəliklərini müəyyənləşdirir və müalicə edirlər. Heyvan xəstəliklərinə qarşı tədbirlər görülür. Heyvanları xəstəliklərdən qorumaq üçün peyvəndlər edilir.

Heyvanları sevənlər insanları daha səmimi sevirlər. Heyvan dostları xoşbəxtliyi sevgidə axtarırlar. Heyvanları xilas edək. Heyvanlara işgəncə verməyək. Heyvanları sevək. Gəlin onlara kömək edək.

Hər il dünyanı paylaşdığımız dostlarımızın və heyvanlarımızın günü kimi qeyd edirik. Heyvanları qorumaq və bu mövzuda məlumatlılığı artırmaq üçün 1931-ci ildə Florensiyada qəbul edilən Heyvanları Mühafizə Günü ilə heyvanlara daha yaxşı rəftarın tərəfdarı olan və heyvanların rifahı üçün mübarizə aparan insanlar bir araya gəlir.

Heyvan hüquqlarını qorumaq istəyən insanlar 1822-ci ildə İngiltərədə bir araya gələrək ilk heyvanları müdafiə birliyini qurdular. Türkiyədə Heyvanları Mühafizə Cəmiyyəti 1908-ci ildə yaradılıb. Eyni məqsədlə assosiasiyalar birləşərək Hollandiyanın paytaxtı Haaqada Ümumdünya Heyvanların Mühafizəsi Federasiyasını yaratdılar. Bu günün məqsədi kainatda insanlardan başqa canlıların olduğunu başa düşmək, onların yaşayış yerlərinə qarışmamaq, yaşamaq hüququna hörmət etmək, ev heyvanlarına qarşı mərhəmətli olmaq, onları qorumaq və nəzarət etmək, onları yaxşı şəraitdə bəsləmək, həssas davranmaq barədə maarifləndirməkdir.

HEYVAN HÜQUQLARI NƏDİR?

15 oktyabr 1978-ci il tarixində Parisdə YUNESKO-da elan edilmiş Heyvan Hüquqlarının Ümumdünya Bəyannaməsinə əsasən heyvan hüquqları ümumilikdə aşağıdakılardır:

1. Bütün heyvanlar bərabər hüquqlarla doğulurlar və eyni yaşamaq hüququna malikdirlər.

2. Bütün heyvanların hörmət olunmaq hüququ var. İnsan başqa heyvanları məhv edə bilməz. O, bu hüququ pozaraq onlardan istifadə edə bilməz. Bütün heyvanların insani qayğı və müdafiə hüququ var.

3. Heç bir heyvana pis rəftar və qəddarlıq sərgilənə bilməz. Əgər heyvanı öldürmək məcburi şəkildə lazımdırsa, bu, ağrı vermədən və qorxutmadan dərhal edilməlidir.

4. Bütün vəhşi heyvanların quruda, havada və suda öz şəxsi təbii mühitində yaşamaq və çoxalmaq hüququ vardır.

5. İnsanların özləri ilə apardıqları bütün heyvanlar təbii ömürlərinə uyğun olduqları müddətcə yaşamaq hüququna malikdirlər. Heyvanı tərk etmək qəddarlıq və alçaqdır.

6. Bütün işləyən heyvanların məhdud iş vaxtı və intensivliyi, güclərini artırmaq üçün qidalanma və istirahət hüququ vardır.

7. Heyvanlara fiziki və ya psixoloji ağrı verən təcrübələr heyvanların hüquqlarına ziddir. İstər tibbi, istər elmi, istər kommersiya, istərsə də başqa cür təcrübələr üçün belədir.

8. Heyvan yemək üçün yetişdirilsə belə, ona baxılmalı, saxlanmalı, daşınmalı, ölümü iztirabsız və qorxusuz olmalıdır.

9. Heyvanlardan insanların əylənməsi üçün istifadə edilə bilməz, heyvanlara baxmaq və heyvanlardan istifadə edilən şoular heyvan ləyaqətinə ziddir.

10. Məcburiyyət olmadan heyvanın öldürülməsi həyata qarşı cinayətdir.

11. Çoxlu sayda vəhşi heyvanın öldürülməsi mənasına gələn hər hansı əməl soyqırımdır, yəni cinayətdir.

12. Heyvanların ölümünə də hörmət edilməlidir. Heyvanların öldürüldüyü zorakılıq səhnələri kino və televiziyada qadağan edilməlidir.

13. Heyvanların mühafizəsi və müdafiə qaydaları hökumət səviyyəsində təmsil olunmalıdır. Heyvanların hüquqları insan hüquqları kimi qanunla qorunmalıdır.

Sahibsiz heyvanlar haqqında 12 yanlış düşüncə:

1. Küçədəki pişiklər və itlər çirklidir, sizin üçün ölümcül ola biləcək xəstəliklər daşıyırlar

Mikroblardan danışmağa gəlincə, hər gün toxunduğumuz televizor pultu da mikrobludur. Əgər steril və təcrid olunmuş bir laboratoriyada yaşamırsınızsa, mikroblardan qaçınmaq demək olar ki, mümkün deyil. Hər gün əlimizdə tutduğumuz pullar, avtobusda tutduğumuz asılqan, sizin metroda tutduğunuz eskalator dəstəyi və s. bu kimi bir çox şeylər sahibsiz heyvandan 10 qat daha çirklidir. Ona görə də onları sevməkdən, toxunmaqdan çəkinmək mənasızdır.

2. Sahibsiz itlər insanlara hücum edir

Sahibsiz itlər insanlar tərəfindən özlərinə hücum etmədikcə onlara hücum etmirlər. Xalqın zülmü nəticəsində artıq çoxları qorxaqlaşıb. Əgər insan itlə yaxşı rəftar edərsə, it o insanın ən yaxın dostu olur. Sahibsiz it yalnız ona pis davranan və qorxanlara cavab verir.

3. Sahibsiz heyvanlar onsuz da yemək tapırlar

Varsa tapacaqlar, olmasa tapmayacaqlar. Onlar bağlı, möhkəm bağlanmış zibil torbalarını aça bilmirlər. İnsanlar bir şəkildə yemək buraxmasalar, ac qalacaqlar, zəifləyib xəstələnəcəklər. İnsanlar kimi onlar da canlıdır.

4. Sahibsiz itlər gördükləri hər maşına hücum edirlər

Burada başa düşmək lazımdır ki, əsas məsələ itlərin avtomobillərə hücum etməməsi deyil, fırlanan təkərlərin onlarda instinktiv reaksiya yaratmasıdır. Əgər siz nə vaxtsa ev iti görmüsünüzsə, onun pəncərədən keçən avtomobilə eyni reaksiya verəcəyini görə bilərsiniz. Burada önəmli olan başa düşməkdir ki, əgər siz velosiped və ya motosikletdəsinizsə və sürərkən onları təpikləsəniz, ilk daşı siz atmış olacaqsınız.

5. Qaşınan sahibsiz itlərdə qaşınma, birə və xəstəlik olur

Hər qaşınan itdə qaşınma olmur. Necə ki, hər qaşınan adamda qaşınma olur. Heyvanda qaşınma bədəndə həddindən artıq tüksüzlük, halsızlıq və qızarmış yaralar şəklində özünü göstərir. Bəzən saçları tökülən itləri görsəniz, narahat olmayın. Sahibsiz heyvanlar mövsüm dəyişiklikləri zamanı zaman-zaman tüklərini tökərək lələklərin yenilənmə dövrü yaşayırlar. Bu, onların hər il yaşadığı təbii haldır.

6. Küçədə pişik və itlər bir-birinə düşmənçilik edir, asayişi pozurlar

Hamısı rahat olsa, qarınları tox olsa, bir-birinə qarışmazlar. Yaxşı şəraitdə birlikdə yaşaya bilərlər. Ancaq təbii yaşayış yerlərinə yaxın ərazilərdə daim sürünənlər və çiy ət yeməyə məcbur edilən itlər aqressiv olurlar. Təkamül zamanı ov instinktləri artdıqca sürünənlər kimi pişiklərə hücum edə bilərlər.

7. Sahibsiz heyvanlar sığınacaqlarda təhlükəsizdirlər

Küçə heyvanının yeri küçədir. Xoşbəxt və rahat olduğu bölgədəki insanların yanında olmağı üstün tutur, hətta onunla yaxşı rəftar olunacağı ümidi ilə belə. Bu, övladlığa götürülərsə, pişik üçün ev və ya it üçün bir bağ ola bilər. Amma sığınacaq həbsxanadır. Ölkəmizdə çox az sayda sığınacaqda onların rahat yaşaması üçün kriteriyalar var. Ümumiyyətlə, bəzi sığınacaqların dar ərazilərində baxımsız, ac və xəstəlikdən əziyyət çəkərək həyatlarını keçirirlər.

8. Sahibsiz heyvanları quru çörəklə qidalandırmaq olar

Küçə heyvanları quru çörək yemirlər. Əgər çörəyi yemək qalıqları ilə su və ya quru yeməklə hazırlamaqla versəniz, bu, onlar üçün qane ola bilər. Çörək maya tərkibli qida olduğundan, ilk 2 il ərzində zərər görməsə də, 2 il və ya daha çox çörəklə qidalanan itlərdə dəri problemləri və allergiya riski çox yüksək ola bilər. Bu səbəbdən, ət əlavələri, papara və ya quru yeməklərin qalıqları ən uyğundur.

9. Sahibsiz heyvanlar faydasızdır

İnsan istənilən heyvana kifayət qədər bilik və məhəbbətlə yanaşıldıqda təlim keçə bilər. Xüsusilə, itlər yüksək qoruyucu instinktə malikdirlər və pişiklərlə birlikdə siçan, həşərat, sürünən və zərərvericilərin evlərə daxil olmasının qarşısını alırlar. Sahibsiz itlər onlara öyrədildikdə hətta tənha yerdə tualet ehtiyaclarını görə bilirlər.

10. Sahibsiz heyvanlar ətrafda baş verənlərə laqeyiddirlər

Onlar belə hiss edirlər. Əgər çox bədbəxtdirlərsə, depressiyaya düşürlər, sakitləşirlər və hətta intihar edirlər. Sadəcə insanlar kimi göz yaşı tökə bilmirlər. İtlər bədbəxtliklərini, acizliyini üzləri ilə, pişiklər səsləri ilə göstərirlər. Xoşbəxt olduqları zaman itlər quyruqlarını bulayacaq, pişiklər isə əsnəkləri ilə sizə göstərəcəklər. Onların qohumluq əlaqələri var, nəsillərini və ya valideynlərini fərqləndirir və sevirlər.

11. Sahibsiz heyvanlar murdarlıq səpələyirlər

Küçə heyvanları insanlar kimi çəngəllə yemirlər. Qapalı torbaları pəncələri ilə açması mümkün deyil.

SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq heyvansevərlərin və mütəxəssislərin fikirlərini öyrənib.

"Ailə Dünyası" Ailələrə Hüquqi Yardım İctimai Birliyinin sədri Gülayə Səfərova: “Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 274-cü maddəsinə əsasən heyvanlara rəhmsiz davranaraq onları şikəst və ya tələf etməyə görə şəxslər 500 manat məbləğində cərimə edilir.

31 may 2007-ci il tarixli “Ev Heyvanlarının Mühafizəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə “Ev Heyvanlarının Mühafizəsi haqqında” 1987-ci il noyabrın 13-də Strasburq şəhərində imzalanmış Avropa Konvensiyası Azərbaycan Respublikasının 10-a dair şərti ilə təsdiq edilmişdir. Həmin konvensiyanın 3.1 maddəsinə əsasən heç bir kəs ev heyvanına lüzumsuz, ağrı və zərər verə bilməz.

“Heyvanlar Aləmi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununun 53-cü maddəsinə əsasən heyvanlarla rəhmsiz davranaraq onları şikəst və yaxud tələf etmək məsuliyyətə səbəb olur. Amma ətrafımıza baxanda görürük ki, heyvanların hüquqları kifayət edəcək dərəcədə qorunmur. Biz bunu sosial şəbəkələrdə də görürük.

Heyvanlara qarşı amansız davranan insanlar heç düzgün hərəkət etmirlər. Düşünürəm ki, 500 manat olan cərimənin miqdarı artırılsa daha yaxşı olar. Bununla bağlı olan qanun daha da sərtləşdirilməlidir. Aidiyyatı qurumlar məsələyə nəzarət etməlidirlər. Düşünürəm ki, məktəblərdə də bununla bağlı layihələr, maarifləndirici işlər görülməlidir. Saytlar və televiziya kanalları da buna dəstək verməlidir. Biz də öz növbəmizdə heyvan sevgisini övladlarımıza da aşılamalıyıq”.

Məsələ ilə bağlı şəhər sakini, tez-tez heyvanlar haqqında olan aksiyalarda, heyvan sığınacaqlarında iştirak edən Əfsanə Nərimanovanın fikirlərini də öyrəndik: “Elə düşünürəm ki, necə ailəmizi sevib qoruyuruqsa heyvanlara da bir o qədər sevgi ilə yanaşmalıyıq. Onlar da bir canlıdır. Biz isti havalarda susayanda su alıb içə bilirik, amma onlar bir qurtum su üçün küçə-küçə gəzirlər, soyuq havalarda isinmək üçün evlərimizə tələsirik amma onlar isinmək üçün yer tapa bilmirlər hətta soyuqdan maşınların kapotlarına belə girirlər. Bu da onlar üçün böyük təhlükədir. Bizim “whatsapp”, “İnstagram” qrupumuz var ki, adı “Küçələrin səsi”dir və burada yaralı heyvanlara yardım, sahibləndirilmə və s. paylaşımlar olunur qrupda. Qrupun üzvləri hər həftə müxtəlif yerlərdə yemləmə aksiyası keçirir. Bizə qoşulmaq və ya yardım etmək istəyən şəxslərə qrupumuz hər zaman açıqdı. Əlimizdən gələn qədər heyvanları sevək, qoruyaq və ən əsası incitməyək”.

Tez-tez heyvanlar haqqında olan aksiyalarda, heyvan sığınacaqlarında iştirak edən Sona Şıxəmirli: “Mən evdə həm quş, həm də pişik saxlamışam. Ümumiyyətlə evdə heyvan saxlamaq çox çətin və məsuliyyətli bir işdir. Çünki onun sadəcə yeməyini vermək heyvana baxmaq demək deyil. Onun uşaq kimi qayğısına qalmaq, lazım olduqda baytara aparmaq lazımdır.

Quşa baxmaq daha çətindir. Mən də quş saxlayırdım lakin öldü. Mən ümumiyyətlə heyvanların alınıb satılmasına qarşıyam. Sahiblənmək daha yaxşıdır. Mən pişiyimi küçədən sahiblənmişdim və o çox xəstə idi. Biz onu sahiblənərək sağaltdıq. Biz özümüzü pis hiss edəndə ev heyvanımız bizə sevgi aşılayır. O, bunu hiss edir".

Heyvansevərlərdən biri də Şölə Bağırovadır: "Dünya üzrə ümumi bilgi vermək absurt səslənər. Çünki hər ölkədə heyvanlara sevgi və qayğı çox fərqlidir. Bəzi ölkələrdə insanlar heyvanları öz övladları kimi sevərkən, bəzi ölkələrdə isə heyvanlar insanlar tərəfindən ağır şiddətlərə məruz qalır. Azərbaycanda isə heyvanlara qarşı sevgi təəsüflər olsun ki, düşünüləndən də azdır. Digər ölkələrdə insanlar heyvan sevgisini uşaqlıqdan hiss edir və vaildeynləri tərəfindən öyrədilərkən bizim ölkədə "itə, pişiyə toxunma murdardır" deyilir. Bu düşüncələr var olduqca təəssüf ki, heyvanlara qarşı edilən zülmlər də azalmayacaq. Ümid edirəm bir gün hər kəs özünə və övladına heyvan sevgisini, mərhəməti öyrədər və ölkəmizdə heyvanlar rahat və tox yaşayar".

Ayşən Vəli