"Azərbaycan öz sözünü deyib və bu sözlərin arxasında konkret addımlarla dayanıb" - MÜSAHİBƏ

Milli Məclisin deputatı Müşfiq Məmmədlinin SİA-ya müsahibəsini təqdim edirik:

- Prezident İlham Əliyevin əfvlə bağlı sərəncamları xüsusi olaraq bayramlarda baş tutur. Valideynlərin hissləri və sərəncam haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Əvvəlcə qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbaycan dövlətinin XX əsrdə bərpası və inkişafında ümummilli lider Heydər Əliyevin misilsiz rolu olmuşdur. Məhz onun uzaqgörən siyasəti nəticəsində dövlətçiliyimizin təməli möhkəmləndirildi və müstəqilliyimiz əbədi oldu. Bugünkü müstəqil Azərbaycanın sosial-siyasi həyatında xüsusi yer tutan amnistiya aktlarının tətbiqi də, məhz bu siyasətin bir davamı kimi qiymətləndirilə bilər. Xatırlatmaq istərdim ki, müstəqillik dövründə ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 33 amnistiya aktı, möhtərəm Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə isə 38 amnistiya aktı qəbul olunmuşdur. Bu sənədlər vasitəsilə ümumilikdə 71 akt çərçivəsində 10 minlərlə insanın cəmiyyətə yenidən inteqrasiyasına şərait yaradılmışdır. Əlavə olaraq, həyata keçirilmiş əfv fərmanları ilə birlikdə 160 mindən çox insan azadlığa qovuşmuş, yeni bir həyata başlamaq imkanı əldə etmişdir. Bəli, hüquqi baxımdan bu, bir mexanizmdir: insan cinayət törədib, cəzasını çəkir və azadlığa buraxılır. Amma məsələ yalnız hüquqi çərçivədə dəyərləndirilsə, bu proses bəzən soyuq və rəsmi görünə bilər. Lakin fəlsəfi və insani baxımdan yanaşdıqda, burada dövlətlə vətəndaş arasında dərin mənəvi bir bağın formalaşdığını görürük. Bu, sadəcə bir hüquqi akt deyil — bu, dövlətin vətəndaşına olan inamıdır. Dövləti bir ata kimi qəbul etsək, bu akt onun yolunu azmış övladına yenidən doğru yola qayıtmaq üçün verdiyi ikinci bir şansdır. Əldə etdiyimiz müşahidələr göstərir ki, amnistiya və əfv aktlarının tətbiq olunacağı tarixlər ərəfəsində vətəndaşların dövlətdən bu qərarı böyük ümid və inamla gözləməsi, artıq formalaşmış olan bu güclü mənəvi bağın bariz sübutudur. Minlərlə müraciət, minlərlə təşəkkür məktubunun hər biri dövlətə olan inamın, etimadın nümunəsidir. Bu istiqamətdə Azərbaycan Respublikasının birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsləri xüsusi qeyd olunmalıdır. Onun Milli Məclisdə deputat olduğu dövrlərdən başlayaraq, vətəndaşların hüquqlarının müdafiəsinə və onların cəmiyyətə adaptasiyasına yönəlmiş fəaliyyətləri, bu gün də vitse-prezident olaraq davam edir və bir çoxlarının taleyində dönüş nöqtəsinə çevrilir. Əlbəttə, azadlığa çıxan vətəndaşın da dövlət qarşısında öhdəliyi yaranır: yenidən cinayət törətməmək, cəmiyyətə faydalı bir vətəndaş kimi yaşamaq, keçmişi arxada qoyub təmiz səhifədən başlamaq. Çünki bu, sadəcə fərdi bir başlanğıc deyil. Bu, Azərbaycanın humanist siyasətinin və sosial dövlət modelinin uğur nümunəsidir. Bu gün Azərbaycan artıq təkcə Cənubi Qafqazın deyil, bütün MDB məkanının və dünyanın nümunə göstərilən dövlətlərindən biridir. Vətəndaş–dövlət münasibətlərinin bu modelini biz sadəcə bəyanatlarda deyil, real həyatda tətbiqdə görürük. Bu uğurun arxasında dövlətin öz vətəndaşına güvəni, vətəndaşın isə öz dövlətinə sədaqəti dayanır. Sonda vurğulamaq istərdim ki, bu birlik, bu qarşılıqlı inam bizim cəmiyyətimizin sosial-siyasi dayaqlarını gücləndirir və dövlət-vətəndaş münasibətlərində yeni mərhələnin əsasını qoyur.

- Mayın 28-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasından 107 il ötdü. Xalq Cümhuriyyətinin dövlətçilik tariximizdəki yerini və rolunu necə dəyərləndirirsiniz?

- Azərbaycanın dövlətçilik tarixi yalnız siyasi hadisələr silsiləsi deyil, həm də milli kimliyin, ideoloji inkişafın və ictimai düşüncənin təkamülüdür. 20-ci əsrin əvvəllərində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması o dövrdəki mürəkkəb ictimai-siyasi şərait fonunda qeyri-adi və cəsarətli bir addım idi. Bu cümhuriyyətin yaradılması xalqın siyasi iradəsinin və dövlət qurmaq bacarığının bariz nümunəsi kimi çıxış etdi. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması yalnız hüquqi və inzibati bir akt deyil, həm də milli özünüdərkin yüksək mərhələsi idi. Həmin dövrdə əhalinin maariflənmə səviyyəsi və sosial durumunu nəzərə aldıqda, belə bir dövlətin qurulması, əlbəttə, qeyri-adi hadisə idi. Bu hadisə, Azərbaycan xalqının düşüncəli, dövlətçilik təcrübəsinə malik və qabaqcıl xalq kimi formalaşmaq potensialını üzə çıxardı. Lakin bəzi hallarda bu proses utopik sosialist düşüncələr və real siyasi şərtlərdən uzaq ideyalarla müşayiət olunurdu. Təbii ki, belə yanaşmalar müəyyən dərəcədə qeyri-realist və voluntarist idi, bu isə nəticədə dövlətin davamlılığını sual altına aldı. Bununla belə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması faktı özü-özlüyündə sonrakı dövrlərə ideoloji təkan verdi. 1920-ci ildən etibarən Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası statusunda SSRİ tərkibinə daxil oldu. Formal olaraq suverenlik məhdud olsa da, bu dövrü bir dövlətçilik məktəbi kimi qiymətləndirmək mümkündür. Azərbaycanın muxtar siyasi-inzibati strukturlarının saxlanılması və bəlli institusional sistemin inkişafı, sonrakı müstəqillik mərhələsinin inşasında əhəmiyyətli rol oynadı. Burada birinci cümhuriyyətin varislik ideyasının zəif də olsa izlərini görmək mümkündür. 1991-ci ildən sonra Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi inkişafı, xüsusən də 2003-cü ildən etibarən Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Bu mərhələ siyasi sabitlik, iqtisadi inkişaf və ərazi bütövlüyünün bərpası ilə səciyyələnir. Xüsusilə 2020-ci ildə Qarabağda qazanılmış tarixi Qələbə Azərbaycanın milli şüurunda yeni bir dövrün — qələbə ilə möhkəmlənmiş dövlət modelinin başlanğıcı kimi qiymətləndirilə bilər. Məhz bu kontekstdə çağdaş Azərbaycanı “Üçüncü Respublika” kimi səciyyələndirmək mümkündür: 1. Birinci Respublika — 1918–1920-ci illərdə müstəqil cümhuriyyət; 2. İkinci Respublika — Sovet dövründəki müttəfiq dövlət modeli; 3. Üçüncü Respublika — 1991-ci ildən başlayaraq, müstəqilliyini qazanmış və onu qoruyaraq inkişaf etdirən, qalib dövlət konsepsiyasıdır. Azərbaycanın dövlətçilik tarixi bir xətt üzrə deyil, mərhələli şəkildə formalaşmışdır. Hər bir mərhələ öz dövrünün siyasi və ideoloji çərçivəsinə uyğun olaraq unikal xüsusiyyətlər daşıyır. Bu baxımdan, müasir Azərbaycan dövləti yalnız tarixi mirasın daşıyıcısı deyil, həm də yeni bir siyasi və milli identitetin daşıyıcısıdır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə əldə olunan uğurlar, Azərbaycanın “üçüncü respublika” kimi tarixi dövrə qədəm qoyduğunu təsdiq edir. Ortaya qoyulan əsas tezis ondan ibarətdir ki, xalqın siyasi iradəsi, liderlik amili və tarixi yaddaşın qorunması bir dövlətin uzunömürlü və davamlı inkişafını təmin edən əsas sütunlardır. Bu səbəbdən də, bu günkü Azərbaycanın varlığı yalnız real siyasi və iqtisadi nəticələrlə deyil, həm də tarixi-mənəvi məsuliyyətlə ölçülür.

- Budapeştdə Türk Dövlətləri Təşkilatının dövlət başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşü keçirilib. Görüşün görünən və görünməyən tərəfləri nədir?

- Son illərdə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində əməkdaşlığın dərinləşməsi, Azərbaycan Respublikasının regionda strateji mövqeyinin daha da möhkəmlənməsinə səbəb olmuşdur. Xüsusilə, Avrasiyanın geosiyasi konfiqurasiyasında baş verən dəyişikliklər fonunda, Azərbaycanın çoxvektorlu xarici siyasət konsepsiyası regional güc mərkəzi kimi tanınmasını təmin etmişdir. Bu kontekstdə Azərbaycanın həm türk dünyası, həm də Avropa İttifaqına üzv dövlətlərlə əlaqələri xüsusi diqqət tələb edir. Azərbaycanın Macarıstanla münasibətləri, təkcə ikitərəfli əməkdaşlıq müstəvisində deyil, eyni zamanda Türk Dövlətləri Təşkilatının Avropa İttifaqı ilə əlaqələrinin genişlənməsi baxımından da strateji əhəmiyyət kəsb edir. Macarıstanın TDT ilə fəal əməkdaşlığı və bu ölkənin təşkilatın hüquqi strukturuna tamhüquqlu şəkildə inteqrasiyası istiqamətində atılan addımlar, təşkilatın Avropa məkanında təsir imkanlarını artırır. Macarıstanın bu prosesdə aparıcı rol oynaması, həm də Avropa İttifaqı ilə Orta Asiya arasında formalaşan yeni siyasi cizgilər fonunda baş verir. Həmin siyasi cizgilər bəzən Azərbaycan və Türkiyənin strateji prioritetləri ilə müəyyən təzadlar təşkil etsə də, bu təzadların qarşılıqlı diplomatik təmaslar vasitəsilə aradan qaldırılması mümkündür və vacibdir. Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq platformalarda, xüsusən də Türk Dövlətləri Təşkilatında Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinə verdiyi açıq və prinsipial dəstək, ölkənin sözünə sadiq olduğunu və real siyasi addımlar atmaq bacarığını göstərir. Təkcə bəyanat səviyyəsində deyil, eyni zamanda əməli dəstək şəklində həyata keçirilən bu siyasət, Azərbaycanın türk dünyasında etibarlı tərəfdaş kimi tanınmasına səbəb olmuşdur. Azərbaycanın xarici siyasətində fərqləndirici cəhətlərdən biri də bölgədə müəyyən dövlətlər tərəfindən yürüdülən məzhəbçilik siyasətindən fərqli olaraq, inklüziv və birləşdirici yanaşmanın tətbiq edilməsidir. Bu siyasət həm İslam dünyasında, həm də türk dünyasında Azərbaycanın nüfuzunu artırır. Azərbaycan həm İsrail, həm ərəb ölkələri, həm də Türkiyə ilə eyni anda dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərini uğurla inkişaf etdirə bilir. Bu diplomatik tarazlıq siyasəti Azərbaycanın Yaxın Şərqdə və Orta Asiyada artan nüfuzunu təmin etməklə yanaşı, onu beynəlxalq sistemdə etibarlı tərəfdaş kimi təqdim edir. Azərbaycan - Türkiyə münasibətləri artıq sadəcə diplomatik deyil, strateji və ideoloji əsaslara dayanan bir müttəfiqlik modeli formalaşdırmışdır. “Bir millət – iki dövlət” konsepsiyası real siyasi platformalarda öz təsdiqini tapmış, hər iki ölkənin maraqları çərçivəsində davamlı şəkildə möhkəmləndirilmişdir. Xüsusilə Qarabağ Zəfərindən sonra bu münasibətlər yeni məzmuna keçmiş və türk dünyası daxilində siyasi sinxronizasiya prosesini sürətləndirmişdir. Azərbaycanın Türk Dövlətləri Təşkilatındakı mövqeyi və rolu son illər ərzində keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur. Azərbaycan yalnız təşkilatın fəal üzvü deyil, həm də onun strateji inkişaf vektorlarını müəyyən edən aparıcı dövlətdir. Gələcək perspektivdə təşkilatın uğurlu fəaliyyət göstərməsi, məhz Azərbaycanın beynəlxalq proseslərə verdiyi töhfə, tarazlaşdırılmış diplomatiyası və prinsipial mövqeyi ilə birbaşa bağlı olacaqdır. Macarıstanla inkişaf edən əməkdaşlıq, Şimali Kiprə dəstək, İslam və türk dünyasında birləşdirici rol və Türkiyə ilə strateji müttəfiqlik bu rolun başlıca sütunlarıdır. Bu səbəbdən də, Azərbaycanın yalnız regionda deyil, qlobal miqyasda da mühüm söz sahibi olması artıq real bir faktdır. Türk Dövlətləri Təşkilatının gələcək taleyi isə Azərbaycanın liderlik keyfiyyətləri və ardıcıl siyasəti ilə sıx bağlıdır.

- Ermənistan hökuməti sülh müqaviləsi haqqında nə deyir? Sülh müqaviləsinin imzalanması yaxın zamanlarda baş verə bilər?

- Cənubi Qafqaz regionunda təhlükəsizlik və dayanıqlı inkişafın əsas şərtlərindən biri Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması və davamlı sülh razılaşmasının əldə olunmasıdır. 2020-ci ildən sonra baş verən hadisələr, xüsusən də Qarabağ münaqişəsinin bitməsi, yeni bir dövrün əsasını qoymuşdur. Lakin bu proseslər çərçivəsində Ermənistan tərəfindən müşahidə olunan qeyri-stabillik və ziddiyyətli mövqelər, sülhün əldə olunmasını çətinləşdirən başlıca amillərdən biri olaraq qalır. Ermənistanda uzun illərdir ki, daxili sabitlik zəifdir. Xüsusilə “beşinci kolon” adlandırılan qüvvələrin aktiv fəaliyyəti, iqtidar daxilində təzyiqlər və cəmiyyətin radikal dairələr tərəfindən təsirə məruz qalması ölkənin davamlı qərar vermə imkanlarını zəiflədir. Müxalifət dairələrinin Ermənistan hökumətinin hər bir uğursuzluğunu öz siyasi qazancları kimi görməsi, ölkədə daimi psixoloji gərginlik yaradır. Nəticədə, Ermənistan rəhbərliyi daxili təlatümlərlə üz-üzə qalaraq, sülh prosesinə konsentrasiyanı itirir. Azərbaycanla münasibətlərdə konstruktiv mövqe nümayiş etdirmək istəsə belə, bu qərarların arxasında dura bilmir. Ermənistan ictimai düşüncəsində və ideoloji sistemində “tarixi düşmən” anlayışı hələ də güclü təsirə malikdir. Müxtəlif beynəlxalq platformalarda daha rasional mövqelər səsləndirilsə də, real cəmiyyətin bu ideyalara münasibəti fərqlidir. Ermənistan xalqı arasında hələ də qisasçılıq, revanşist meyillər və Azərbaycan torpaqlarına dair əsassız iddialar qalmaqdadır. Bu isə real siyasi proseslərlə ideoloji yanaşma arasında uçurum yaradır və sülh prosesinə etimadı azaldır. Ermənistanın öz daxilində bu ideoloji transformasiyanı həyata keçirə bilməməsi regionda sabitliyin bərqərar olmasına mane olur. Ermənistanın suveren xarici siyasət yürütmək qabiliyyəti zəifdir. Bu ölkə çox zaman xaricdən gələn təzyiq və təlimatlar əsasında qərar verir. Bir gün Qərbyönlü bəyanatlar, digər gün isə tam əks mövqe müşahidə olunur. Bu dəyişkən və qeyri-müəyyən xarici siyasət kursu sülh prosesini dayanıqsız və etibarsız edir. Azərbaycan isə bu proseslərdə ardıcıl, şəffaf və prinsipial mövqe nümayiş etdirməkdədir. Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycanın sözü onun imzasıdır” ifadəsi dövlətin öz öhdəliklərinə nə dərəcədə ciddi yanaşdığını təsdiq edir. Hazırda Azərbaycanın təşəbbüskar mövqeyi və diktəedici siyasi çəkisi regionda yeni status-kvonun formalaşmasını təmin etmişdir. Ermənistan bu reallığı qəbul etməyə məcburdur. Alternativi olmayan bir istiqamət kimi sülhə doğru hərəkət sonda Ermənistan üçün də rasional seçimə çevriləcəkdir. Lakin qısa müddətdə prosesdə müxtəlif “zigzaqlar”, yəni qeyri-müəyyənliklər və dəyişkən mövqelər müşahidə olunmağa davam edəcəkdir. Azərbaycanın bu kontekstdə strateji səbir nümayiş etdirməsi və ardıcıl siyasət yürütməsi, uzunmüddətli sabitlik üçün əsas zəmin yaradır. Azərbaycan-Ermənistan münasibətləri yeni mərhələyə daxil olmuşdur. Bu mərhələnin əsas xüsusiyyəti odur ki, artıq bölgədə söz sahibi Azərbaycan tərəfidir. Ermənistanın daxili siyasi sabitsizliyi, ideoloji tormozlar və xarici asılılıq ölkəni davamlı dialoq üçün zəif tərəfə çevirir. Sülhün əldə olunması zaman məsələsidir. Lakin bu yolun uğurla tamamlanması üçün Ermənistan tərəfinin real transformasiyalara getməsi və müstəqil qərarlar qəbul etmə qabiliyyəti nümayiş etdirməsi vacibdir. Azərbaycan isə artıq öz sözünü deyib və bu sözlərin arxasında konkret addımlarla dayanmışdır.