...Webb Kosmik Teleskopundan istifadə edən astronomlar erkən kainatda "bədheybət ulduzlar"ın mövcudluğuna dair dəlillər aşkar ediblər. Bu, ilk superkütləli qara dəliklərin kainat tarixinin cəmi bir milyard ili ərzində necə böyük ölçülərə çatdığının sirrini həll etmək potensialını təqdim edir.
Böyük Partlayışdan təxminən bir milyard il sonra əmələ gələn GS 3073 qalaktikasında kəşf edilən nəhəng ulduzların kütlələri Günəşin kütləsindən 1000 ilə 10.000 dəfə arasında dəyişir.
Astronomlar ilk superkütləli qara dəliklərin mənbəyinin onların ola biləcəyinə inanırlar.
SİA-nın məlumatına görə, tədqiqat Astrophysical Journal Letters jurnalında dərc edilib.
Astronomlar bu tədqiqatın 20 illik kosmik sirri həll etməyə kömək etdiyini bildirirlər.
Alimlər hesab edirlər ki, bu nəhəng ulduzlar çöküb supernəhəng qara dəliklərə çevrilməzdən əvvəl cəmi 250.000 il yaşamış ola bilər. Bu ulduzlar milyardlarla ildən sonra da görünən kimyəvi izlər qoyublar.
Astronomların fikrincə, GS 3073 qalaktikasındakı ulduzlarda azot və oksigen arasında qeyri-adi və güclü bir balanssızlıq var idi ki, bu da adətən ulduzlarda rast gəlinmir. Lakin bu balanssızlıq Günəşdən minlərlə dəfə böyük olan ulduzların ilk nəslini təsvir edən modellərlə uyğun gəlir.
Bu ulduzlar bu qədər çox miqdarda azotu necə istehsal ediblər? Astronomların fikrincə, ulduzlar nüvələrində daim hidrogen və helium yandırırlar. Bu böyük ulduzlar helium yandırdıqca kimyəvi reaksiyalar karbon əmələ gətirir. Nəticədə karbon xarici qabıqlarına nüfuz etməyə başladı və hidrogen orada yanırdı. Bu qabıqda karbon və hidrogen qarışaraq azot əmələ gətirirdi.
Azot əmələ gəldikcə ulduzun içindəki konveksiya cərəyanları onu bütün gövdəsinə yaymağa başladı. Zamanla azot ulduzdan çıxıb kosmosa yayıldı. Bu proses milyonlarla il çəkdi. Alimlər bu azot imzasının yalnız müəyyən bir kütlə diapazonunda göründüyünü aşkar etdilər.
Kütləsi 1000 günəş kütləsindən az və ya 10.000 günəş kütləsindən çox olan ulduzlar bu azot imzası üçün lazımi kimyəvi tərkib yaratmırlar.
Astronomlar inanırlar ki, bu ulduzlar ömrünün sonuna çatdıqda supernova kimi partlamırdılar.
Bunun əvəzinə, öz cazibə qüvvələri altında çökərək ilk supermassiv qara dəlikləri yaratdılar. Bu nəzəriyyəni dəstəkləmək üçün astronomlar GS 3073 qalaktikasının mərkəzində maddəni aktiv şəkildə udan nəhəng bir qara dəlik kəşf etdilər. Bu qara dəlik nəhəng ulduzların ilk nəslindən birinin qalığı ola bilər.
Kainatdakı ilk supermassiv qara dəliklərin mənşəyi astrofizikanın ən böyük sirlərindən biri olaraq qalır.
Bəzi nəzəriyyələr onların Böyük Partlayışdan qısa müddət sonra birbaşa ultra sıx qaz buludlarından əmələ gəldiyini və qalaktikaların daha sonra onların ətrafında əmələ gəldiyini irəli sürür. Digər nəzəriyyələr isə bu qara dəliklərin adi maddənin qaranlıq maddə ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində yarandığını və ya supermassiv ulduzların ölümünün məhsulu olduğunu irəli sürür.
Nəticədə, uzun müddətdir davam edən bu sirri həll etmək üçün əlavə tədqiqatlara ehtiyac var.
Əli Babayev
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
USD
EUR
GBP
RUB