Təhqirin arxasında gizlənən siyasət - RAKURS

Söyüş müxalifətinin mahiyyəti və milli dəyərlərimizə zidd davranışlar

“Söyüş müxalifəti” anlayışı son illərdə həm ictimai, həm siyasi, həm də mədəni müstəvidə geniş müzakirə olunur. Bu termin öz siyasi mövqeyini ifadə etmək üçün etikadan, milli dəyərlərdən və ədəb normalarından kənara çıxan, təhqir, söyüş, alçaltma kimi ifadələrdən istifadə edən bəzi şəxsləri və qrupları xarakterizə edir. Bu qrupun nümayəndələri, xüsusilə sosial şəbəkələrdə, tənqidlə təhqiri qarışdırır, fikri arqumentlə deyil, emosional aqressiya ilə ifadə edirlər. Azərbaycan cəmiyyəti ədəblilik, hörmət, böyüyə sayğı, ailə və ictimai etikaya riayət prinsipləri üzərində qurulub. “Söyüş müxalifəti” bu prinsipləri pozaraq milli-mənəvi dəyərlərin deqradasiyası, cəmiyyətin parçalanması, gənclərə mənfi təsir, Azərbaycanın imicinə zərbə kimi arzuolunmaz nəticələr yaradır.

Bununla cəmiyyətdə kobud dil, aqressiv davranış normaya çevrilə bilər. Belə ki, aqressiv ritorika insanları düşmən qruplara ayırır, qarşılıqlı nifrət yaradır. Gənc nəsil “azad fikir” anlayışını təhqir kimi qəbul edə bilər. Xaricdən izlənilən bu davranışlar ölkəmizin mədəni səviyyəsi barədə yanlış təəssürat yaradır. Sual olunur, niyə bəzi Avropa dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar onları müdafiə edir? Bu müdafiə əsasən ifadə azadlığı prinsipinə istinad edir. Lakin burada vacib nüans var. Avropa hüquq sistemində ifadə azadlığı “sərhədsiz” deyil, təhqir, nifrət nitqi, şəxsiyyətin alçaldılması cinayət hesab olunur. Lakin bəzi QHT-lər və media qurumları siyasi motivli yanaşmalarla bu şəxsləri “rejimə qarşı danışan dissidentlər” kimi təqdim edir.

Bu, ikili standartların klassik nümunəsidir. Avropada bu cür davranış qadağandır, amma başqa ölkələrə qarşı istifadə ediləndə "azad söz" kimi təqdim olunur. Bəs buna qarşı hansı addımlar atılmalıdır? Hüquqi müstəvidə diffamasiya qanunları təkmilləşdirilməlidir. Sosial şəbəkələrdə təhqir və şərəf-ləyaqətin alçaldılmasına görə məsuliyyət gücləndirilməlidir. Beynəlxalq hüquqi mexanizmlərdən istifadə vacibdir. Xaricdə yaşayan və Azərbaycan vətəndaşlarını sistemli şəkildə təhqir edən şəxslərə qarşı hüquqi iddialar qaldırmaq mümkündür. Sosial media platformaları ilə əməkdaşlıq genişləndirilməlidir. YouTube, Facebook və s. şirkətlərə rəsmi müraciətlərlə bu tip kontentin yayılması məhdudlaşdırıla bilər.

İdeoloji və informasiya müstəvisində fəaliyyət genişləndirilməlidir. Milli-mənəvi dəyərlərin təbliği vacib elementlərdəndir. Televiziya, sosial media və təhsil vasitəsilə etik tənqid mədəniyyəti formalaşdırılmalıdır. Əxlaqlı və intellektual müxalif düşüncə dəstəklənə bilər. “Söyüş müxalifəti”nin təhqir ritorikasına qarşı, arqumentli, mədəni, bilikli müxalif mövqelər önə çəkilməlidir. Həmçinin media savadlılığının artırılması lazımdır. İnsanlara öyrədilməlidir ki, “səs-küylü və təhqiramiz” kontent populist məqsədlər daşıyır və real dəyərləri təmsil etmir.

Sosial-psixoloji yanaşmada gənclər üçün mədəni debat klubları, media layihələri təşkil edilərək, fikir bildirməyin etik yolları öyrədilməlidir. Cəmiyyət səviyyəsində ictimai qınaq mütləqdir. Təhqir və söyüşü “qəhrəmanlıq” kimi təqdim edən şəxslər sosial rədd cavabı almalıdır. Nəticədə “Söyüş müxalifəti” fenomeni təkcə siyasi məsələ deyil — bu, etik, mədəni və psixoloji böhranın göstəricisidir. Bu problemi yalnız qanunla yox, həm də mədəniyyətlə, təhsil və maarifləndirmə yolu ilə həll etmək lazımdır. Əgər cəmiyyət sağlam tənqid mədəniyyəti formalaşdıra bilsə, bu cür destruktiv üslub avtomatik olaraq kənarda qalacaq.

Milli dəyərlərimizə zidd davranışlar

Müasir dövrdə sosial şəbəkələrin genişlənməsi və informasiya mübadiləsinin sürətlənməsi ilə bərabər, ictimai-siyasi müzakirələrin üslubu da dəyişib. Təəssüf ki, bu proses bəzən mənfi istiqamətə yönələrək ədəbi, mədəni və milli dəyərlərə zidd formalar alır. Bu mənfi tendensiyanın ən aydın təzahürlərindən biri “söyüş müxalifəti” adlandırılan qrupun fəaliyyətidir. Onlar siyasi mübarizə adı altında cəmiyyətdə nifrət, aqressiya və hörmətsizlik mühiti yaradır, tənqid mədəniyyətini təhqir və söyüşlə əvəz edirlər. Bu cür davranışlar təkcə fərdi səviyyədə etik pozuntu deyil, həm də milli-mənəvi dəyərlərimizə, xalqımızın formalaşmış davranış mədəniyyətinə zidd bir haldır. Məsələnin mahiyyətini anlamaq və ona qarşı düzgün tədbirlər görmək üçün bu fenomenin ictimai, hüquqi və mədəni tərəflərinə geniş baxmaq vacibdir.

“Söyüş müxalifəti” termini son illərdə sosial mediada və ictimai diskussiyalarda geniş işlədilir. Bu anlayış, əsasən, siyasi və ya ictimai fikrini ifadə edərkən təhqir, alçaldıcı ifadə və söyüşdən istifadə edən şəxsləri və qrupları xarakterizə edir. Əslində, sağlam müxalif düşüncə hər bir demokratik cəmiyyət üçün vacib elementdir. Lakin bu müxaliflik dəyərlər, mədəniyyət və hüquq çərçivəsində olmalıdır. Söyüş, təhqir və şantaj üsullarına əsaslanan fəaliyyət nə demokratik dəyərdir, nə də azad fikir təzahürüdür. Bu, sadəcə, etik və mənəvi normanın pozulmasıdır.

Azərbaycan xalqı əsrlər boyu hörmət, ədəblilik, böyüyə sayğı, ailə və ictimai etika kimi prinsiplərə sadiq qalmışdır. Bizim milli kimliyimizin əsasını bu mənəvi sütunlar təşkil edir. “Söyüş müxalifəti”nin təbliğ etdiyi üslub isə bu dəyərləri açıq şəkildə tapdalayır. Tənqidin məqsədi fikir və ideya olmalıdır, amma bu şəxslər insanların ailələrini, mənəviyyatını hədəfə alırlar. Cəmiyyətdə nifrət və aqressiya yaratmaq, sosial şəbəkələrdəki təhqiramiz ritorika cəmiyyətin parçalanmasına, qarşılıqlı nifrət və inamsızlığa gətirib çıxarır. Xüsusən də milli kimliyə zərbə dəyir. Xaricdə yaşayan bəzi şəxslərin bu davranışları Azərbaycan xalqını mədəni cəhətdən yanlış təqdim edir və ölkəmizin imicinə xələl gətirir.

Təəssüf ki, bəzi Avropa dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar bu şəxsləri “ifadə azadlığının qurbanı” kimi təqdim edir. Halbuki, həmin ölkələrin özlərində təhqir, nifrət nitqi və şəxsiyyətin alçaldılması cinayət məsuliyyəti yaradır. Burada açıq şəkildə ikili standartlar müşahidə olunur. Avropada təhqir “nifrət nitqi” sayılır. Amma başqa ölkələrdə bu cür davranışlar “azad söz” adı altında müdafiə edilir. Bu yanaşma siyasi məqsədlər daşıyır və real mənada ifadə azadlığının yox, siyasi təzyiq alətinin təzahürüdür.

Bu problemin qarşısını almaq üçün bir neçə istiqamətdə sistemli iş aparılmalıdır. Sosial mediada təhqir və şərəf-ləyaqətin alçaldılmasına görə məsuliyyət gücləndirilməlidir. Xaricdə yaşayan, lakin Azərbaycan vətəndaşlarını hədəfə alan şəxslərə qarşı beynəlxalq hüquqi mexanizmlər işə salınmalıdır. Sosial platformalarla rəsmi əməkdaşlıq çərçivəsində bu tip kontentlərə məhdudiyyətlər tətbiq olunmalıdır. Təhsil sistemində və mediada etik debat, mədəni tənqid mədəniyyəti təbliğ olunmalıdır. Gənclər üçün layihələr, ictimai müzakirələr təşkil edilərək, fikir azadlığının mədəni formaları öyrədilməlidir. Əxlaqlı, savadlı və analitik müxalif düşüncə dəstəklənməli, təhqir ritorikasına yer verilməməlidir. Cəmiyyət bu davranışlara biganə qalmamalı, onları “azad fikir” kimi deyil, mədəniyyətsizlik kimi qiymətləndirməlidir. Media və ictimai xadimlər etik qaydalara əməl edən, arqumentli müzakirə aparan şəxsləri önə çıxarmalıdır.

Nəticə isə bundan ibarətdir ki, “söyüş müxalifəti” təkcə siyasi mövqe deyil, eyni zamanda etik və mədəni böhran göstəricisidir. Bu fenomenin yaranmasına qarşı yalnız inzibati tədbirlər deyil, həm də maarifləndirici, ideoloji və mədəni mübarizə aparmaq zəruridir. Azərbaycan cəmiyyəti yüksək mənəvi dəyərlər üzərində qurulub və bu dəyərləri qorumaq hər bir vətəndaşın borcudur. Fikir azadlığı, əgər o təhqir və nifrət vasitəsinə çevrilirsə, artıq azadlıq deyil, mədəniyyətə qarşı zorakılıqdır. Bu səbəbdən, sağlam tənqid mədəniyyəti formalaşdırmaq, etik prinsipləri bərpa etmək və milli-mənəvi dəyərləri qorumaq bugünkü dövrdə ən vacib vəzifələrdən biridir.

V.VƏLİYEV