Özbəkistanda yeni parlament formalaşdı - REGİON

Respublika ənənəvi strukturları saxlamaqla qlobal seçki standartlarına uyğunlaşır

Oktyabrın 27-də Özbəkistanda “Mənim seçimim çiçəklənən vətənimdir” şüarı altında Ali Məclisin Qanunvericilik Palatası (parlamentin aşağı palatası) və yerli şuralara seçkilər keçirilib. Bu hadisə demokratiyanın möhkəmləndirilməsi və siyasi partiyaların hakimiyyətdə təsirinin artırılması istiqamətində mühüm addım idi. Səsvermənin ilkin nəticələri oktyabrın 28-də açıqlanacaq. Hazırkı seçkilərin intriqası yalnız beş partiyadan hansının parlamentin gələcək tərkibində aparıcı partiya olacağındadır.

“Yerli vaxtla səhər saat 8-də 11 mindən çox seçki məntəqəsi açılıb. Daha 57 nəfər Özbəkistan Respublikasının (Ruz) 40 xarici ölkədəki diplomatik və konsulluq müəssisələrindədir”, - deyə Özbəkistan Mərkəzi Seçki Komissiyasının sədri Zayniddin Nizamxocayev jurnalistlər üçün keçirdiyi brifinqdə bildirib. Saat 14:00-a qədər seçkilər etibarlı sayılıb - 19 milyon seçicidən ümumi seçicilərin 50%-dən çoxu səs verib. “Mövcud seçki kampaniyası ilk dəfə olaraq ənənəvi təcrübələri müasir texnoloji tərəqqi ilə birləşdirdi - bütün proses E-Saylov informasiya sistemindən istifadə edilməklə tamamilə rəqəmsallaşdırıldı. Bu informasiya sistemi seçkilərin açıqlığını daha yüksək səviyyəyə qaldırıb. Bundan əlavə, bütün ölkədə təkcə parlamentdə yerlər üçün deyil, həm də yerli şuralara namizədlərin fotoşəkilləri olan bannerlər quraşdırılıb”, - politoloq Beruniy Alimov açıqlamasında deyib. Onun sözlərinə görə, bu təcrübə aparıcı demokratik ölkələrə - ABŞ, Aİ, Yaponiya və bir sıra digər ölkələrə xasdır. Ali Məclisdəki 150 yer uğrunda 875 namizəd mübarizə aparıb.

Politoloq daha bir yenilik kimi seçkilərdə iştirak edən siyasi partiya rəhbərləri arasında ilk dəfə keçirilən debatları və medianın təsirini göstərib. Bir ay ərzində partiya liderləri öz proqramlarını təqdim edib, planlardan danışıb, canlı təbliğat aparıblar. Bu, seçicilərə partiyaların və onların liderlərinin keyfiyyətini daha obyektiv qiymətləndirməyə imkan verib. “İnkişaflar var, lakin hələ çox yolumuz var”, - Alimov deyib. Eyni zamanda medianın ilk dəfə olaraq daha ciddi rol oynadığını vurğulayır. "Seçicilərə daha yaxşı məlumat mənbələrinə əsaslanaraq qərar qəbul etmək imkanı verildi" deyə politoloq izah edib.

Yada salaq ki, respublikada 2005-ci ildən ikipalatalı parlament fəaliyyət göstərir. Aşağı palatadakı 150 yerin hamısı ölkədə rəsmi qeydiyyatdan keçmiş beş siyasi partiya arasında bölünüb: Liberal Demokrat Partiyası (UzLiDeP) 53 yer, Milli Dirçəliş Demokrat Partiyası - 36, Adolat Sosial-Demokrat Partiyası (“Ədalət”) – 24, Özbəkistan Xalq Demokratik Partiyası (ÖXDP) – 24 və Ekologiya Partiyası – 15 yer.

Yeni seçilmiş parlamentdə vəziyyət açıq şəkildə dəyişəcək, çünki seçkilər yeni qanuna əsasən majoritar və proporsional səsvermə sistemlərini birləşdirəcək. Yəni, Qanunvericilik Palatasının 75 deputatı birmandatlı seçki dairələri üzrə majoritar seçki sistemi ilə, daha 75-i isə partiya siyahıları əsasında proporsional seçki sistemi ilə seçilir. Bu yenilik, prezident Şavkat Mirziyoyevin bir qədər əvvəl dediyi kimi, dövlət idarəçiliyində siyasi partiyaların rolunu artırmaq üçün nəzərdə tutulub.

"Birmandatlı seçki dairələrinin tətbiqi gələcəyə atılan addımdır", - Alimov deyib. “Biz ənənəvi strukturlarımızı qoruyaraq qlobal seçki standartlarına uyğunlaşırıq. Bu həm jurnalistlər, həm də vətəndaşlar üçün yeni öyrənmə xəttidir. Sensasiyalı dəyişikliklər görməsək də, namizədlərin təkcə sosial şəbəkələrdə ünsiyyəti siyasi peşəkarlığın artdığını göstərir”. Digər bir yenilik qadınların seçkilərdə iştirakı olub - yenilənmiş seçki qanunvericiliyi siyasi partiyalar tərəfindən irəli sürülən namizədlərin sayının ən azı 40%-ni zərif cinsin nümayəndələri təşkil etməlidir.

Özbəkistanda seçkilər konstitusiya islahatlarının başa çatdığını qeyd edəcək, lakin ölkənin gələcək inkişafı yolu uzun olacaq və dərin dəyişikliklər tələb edəcək. Qanunvericiliyə dəyişikliklər üçün əsas sahələr təhlükəsizlik və müdafiə olacaq. Xüsusilə ekspertlər müasir çağırışlara cavab vermək üçün qanunvericiliyin yenilənməsini zəruri hesab edirlər və bu, təkcə Özbəkistana deyil, bütün Mərkəzi Asiya regionuna aiddir.
Daşkənd Dövlət Universitetinin dosenti, tarix elmləri namizədi Əziz Xudayberdiyev “Mərkəzi Asiyanın regional təhlükəsizliyə vahid baxışa ehtiyacı olduğu” faktına diqqət çəkib. Onun sözlərinə görə, bu, regionun subyektivliyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirəcək və qlobal turbulentliyin və strateji qeyri-müəyyənliyin hökm sürdüyü indiki dövrdə xüsusilə tələb olunan Mərkəzi Asiya (MA) regionunun sabitliyinin və davamlı inkişafına mühüm töhfə olacaq.

“Diqqət dialoqun davam etdirilməsinə və qarşılıqlı etimadın möhkəmləndirilməsinə, mübahisələrin sülh yolu ilə həllinə yönəldilməlidir”, - Xudayberdiyev hesab edir. Eyni zamanda, o, Mərkəzi Asiyada təhlükəsizliyə və sabitliyə əsas ənənəvi təhdidlərlə bağlı ümumi prinsiplərin, yanaşmaların, qarşılıqlı fəaliyyətin forma və mexanizmlərinin işlənib hazırlanmasını vacib hesab edir. O, onların arasında ərazi və sərhəd mübahisələrini, su ehtiyatlarından istifadə problemlərini, iqtisadi, enerji, ərzaq və nəqliyyat təhlükəsizliyi problemlərini, o cümlədən millətlərarası münaqişələri, beynəlxalq terrorizm və dini ekstremizmi qeyd edib.

Nəqliyyat islahatı həm də həm quru, həm də dəniz nəqliyyatı üçün beynəlxalq dəhlizlərin yaradılması üçün yeni hüquqi baza tələb edəcək. “Məhz Mərkəzi Asiya Transxəzər dəhlizi, Şimal-Cənub marşrutları, eləcə də Mərkəzi və Cənubi Asiya, Yaxın Şərqi birləşdirən, Çindən Avropaya dəhlizləri şaxələndirən yeni layihələr çərçivəsində mühüm nəqliyyat və kommunikasiya marşrutları mərkəzinə çevrilir. ”, – deyə Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq Universitetinin Orta Asiya xalqları kafedrasının dosenti Əskəriy Mədrəimov bildirib.

Ekspertin fikrincə, region Böyük İpək Yolu zamanı oynadığı rolu yenidən bərpa edir. Bu baxımdan koordinasiyalı iş lazımdır. Region ölkələri isə bu istiqamətdə ciddi irəliləyişlər əldə ediblər. Artıq Mərkəzi Asiya ölkələri ilə sərhəddə 35 avtomobil və piyada keçidi və 18 dəmir yolu məntəqəsi fəaliyyət göstərir. Sərhəd ticarət zonalarının yaradılması üçün bütün ölkələrlə işlərə başlanılıb. Mərkəzi Asiya üçün nəqliyyat və tranzit marşrutlarının şaxələndirilməsində sıçrayış regionun Avropa dəmir yolu şəbəkəsi ilə birləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolunun tikintisinə dair sazişin bağlanması olub.

Urbanizasiya və şəhərsalma sahəsində qanunvericilik şəhərsalmada genişmiqyaslı dəyişikliklər nəzərə alınmaqla praktiki olaraq sıfırdan hazırlanmalı olacaq. İqtisadi sahədə Özbəkistan artıq mineral emalı, energetika, sənaye və ixracda müəyyən uğurlar əldə edib, lakin hələ çox işlər görülməlidir.

Özbəkistanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına daxil olması, eləcə də BMT, Avrasiya İttifaqı, ŞƏT və beynəlxalq maliyyə təşkilatları ilə əməkdaşlığın gücləndirilməsi qanunvericiliyin yeni beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması üçün bütün səviyyələrdə deputatlardan ciddi iş tələb edəcəkdir.

V.VƏLİYEV

P.S. Məqalədə Özbəkistan mediasına istinadlar var.