Doğrudanmı Qorbaçov Rusiyanı məğlub duruma saldı?

Ötən gün tarixə “yenidənqurmanın atası” kimi daxil olan Mixail Qorbaçovun 90 yaşı tamam oldu. Etiraf edək ki, bu gün sabiq SSRİ vətəndaşları olanların bu şəxslə bağlı fikirləri müxtəlifdir. Təbii ki, bu da başqa bir yazının mövzusudur. Beləliklə, deyim var, deyirlər ki, “böyük tarixi şəxsiyyətlər həmişə birmənalı deyil, bəzi bir ölçülü qiymətləndirmələr onlara uyğun gəlmir”. Amma Qorbaçovun timsalında bu, qeyri-müəyyənliyin kəskin coğrafiyası ziddiyyət təşkil etdiyi artıq etiraf edilib.

SİA bu mövzu ilə bağlı öz mənbələri ilə yanaşı, xarici yazılara da istinad edir.

Əvvəla qeyd edək ki, bu gün coxları Qorbaçovun Sovet imperiyasını qorumaq istəmədiyini iddia edirlər. Maraqlıdır ki, onlar bununla bağlı əsas da göstərirlər: istəsəydi, heç bir yenidənqurma təşkil etmədən ömrünün sonuna qədər Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi kürsüsündə oturardı. Ya da Çin modeli xəttinə bənzər, yəni iqtisadi islahatlarla müşayiət edilən bir şey təşkil edərdi. Amma etmədi. Məhz bu mənada çoxları demək olmasa da, bəziləri onun “yeni düşüncəsi”ni razılaşma prinsipinə əsaslanan yeni bir siyasi fəlsəfə olduğunu bildirirlər. Belə ki, ondakı bu xüsusiyyəti anlayanlardan birincisinin Marqaret Tetçer olduğunu deyilir. Doğrudan da, Qorbaçovla ilk görüşündən sonra Tetçer belə bir çümlə işlətmişdi: “Bununla danışmaq olar”.

Xatırladaq ki, Qorbaçov köhnə Kreml ağsaqqallarından bir çox xüsusiyyətlərinə görə, təəccüblü şəkildə fərqlənirdi.

Belə ki, o hakimiyyətə gələndən bir müddət sonra, xarici siyasətdə qarşılıqlı nüvə tərksilahına dair fəal danışıqlar aparmağa başladı və 1980-ci illərin əvvəllərində planetimizi qorxuya salan Üçüncü Dünya Müharibəsi mənzərəsi sonsuza qədər yoxa çıxdı(?).

Sonradan Qorbaçov razılaşma prinsipini ölkə daxilində də tətbiq etməyə başladı. Belə ki, 1990-cı ildə SSRİ-nin ilk prezidenti olan Qorbaçov “qubernator” təyinatlarını dayandırdı, bunun əvəzinə bütün ittifaq və muxtar respublikalar öz hökumətləri üçün seçkilər keçirdi. Təbii ki, müqavilə dövlətinin layihəsi özlüyündə imperiyanın çöküşü demək idi.

Burada bir az qabağa qayıdaraq qeyd edək ki, 1988-ci ildə Qorbaçov Sovet qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılmasına başladı. Üstəlik, daha sonra Brejnev doktrinasından da ayrıldı. Xatırladaq ki, bu doktrinaya görə, Varşava Müqaviləsinə üzv dövlətlərin suverenliyi Moskvanın mənafeyinə tabe olmalı idi. Həmin vaxt bu məsələ ilə bağlı Qorbaçovla razılaşmayanlar da yox deyildi. Məhz bu xidmətlərinə görə, 1990-cı ildə ona Nobel Sülh Mükafatı verildi.

Qeyd edilməlidir ki, bu gün Qorbaçov siyasətini qəbul etməyənlərlə yanaşı, təbii ki, nostaloji hislərə qapılıb onu təqdir edənlər də az deyil.

Məsələn, məhz Qorbaçovun siyasəti sayəsində həmin ərəfədə rusun həyata keçirmək istəmədikləri, Sovet İttifaqının bir çox xalqlar üçün həbsxana olduğu etiraf edildi.

Məhz Qorbaçov 1987-ci ildə irticaçı qüvvələrə qarşı mübarizədə xalqı öz tərəfinə çəkmək üçün bir tanıtım siyasətini elan etdi və bundan sonra səngimiş olan milli qarşıdurmalar alovlandı.

...1989-cu ildə Tbilisidə Gürcüstanın müstəqilliyi üçün nümayişin dağıdılması zamanı 21 nəfər öldürüldü.

...1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Bakı şəhərinə girən Sovet İttifaqının qoşun hissələri, Azərbaycan rayonlarında öldürülənlər də daxil olmaqla 146 nəfərin həyatına son qoydu.

Bundan sonra, 1990-cı ilin yayında, Rusiya da daxil olmaqla, bir sıra respublikalar Sovet İttifaqı daxilində suverenliklərini elan etməyə başladılar.

Maraqlıdır ki, bütün bunlara rəğmən, amma yenə də sürpriz və müəmmalı suallara səbəb olan əsas şey tarixdə qaldı.

Əlbəttə ki, bu, yenidənqurma və aşkarlığın qısa bir dövrüdür. Belə ki, bu dövr görünməmiş bir vətəndaş oyanışı, suveren respublikaların müqavilələri, azad edilmiş mədəniyyətlərin partlaması ilə yadda qaldı.

Yeri gəlmişkən, çoxlarına maraqlı görünəcək bir nüansı da xatırladım. Belə ki, bir neçə müddət bundan əvvəl köhnə “təzyiq siyasəti”nə qayıtmaq üçün ABŞ-ın düşmənə ehtiyacı olduğunu bildirən Qorbacov bu ölkənin də yeni islahatlara, yəni “yenidənqurma”ya ehtiyacı olduğunu bəyan etmişdi.

Ağasəf Babayev

Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə