Şadlıq saraylarının qapalı qanunları - Fotoqraflar niyə kənarda qalır?

Şadlıq sarayları, yalnız toy və digər mərasimlərin fiziki olaraq keçirildiyi məkan funksiyasını daşımır, eyni zamanda fərdlərin həyatındakı ən mühüm sosial yaddaşların formalaşmasına vasitəçilik edən, kollektiv xatirələrin estetik çərçivəyə salındığı xüsusi bir mədəni institut rolunu oynayır. Belə məkanlarda yaddaşa həkk olunan anlar, sadəcə ailə daxilində deyil, bütöv bir toplumun dəyərlər sistemində mühüm yer tutur. Burada çəkilən bir foto yalnız şəxsi xatirə deyil, həm də dövrün mədəniyyətini, geyim zövqünü, münasibət formalarını və estetik anlayışlarını gələcəyə daşıyan sosial bir sənəd funksiyasını daşıyır. Lakin son illərdə belə bir paradoks müşahidə edilir ki, saraylar, müştərilərin öz fotoqraflarını gətirməsinə qadağa qoyur və ya əlavə ödəniş tələb edir. Bu qərar təkcə fotoqrafların iş imkanlarını məhdudlaşdırmır, eyni zamanda müştərilərin seçim azadlığına da mane olur. Toy günü kimi həyatın unudulmaz anları, müəyyən bir məkanda “yalnız sarayın fotoqrafı” modeli ilə məhdudlaşdırılır, bu isə həm peşəkarlar, həm də müştərilər üçün narahatlıq doğurur.

Bu yazıda məqsəd, sarayların tətbiq etdiyi bu qaydaların səbəblərini, təsirlərini və mümkün həll yollarını analiz etməkdir. Məhz bu səbəbdən yazı işi çərçivəsində peşəkar fotoqraf Nəriman İsgəndərzadə ilə əlaqə qurduq və mövzu barədə onun mövqeyini öyrəndik. O, mövcud durumu belə təsvir edir:

– Saraylardakı fotoqraflar öz işlərini görürlər, bu, kənardan gələn fotoqraflara birbaşa aidiyyəti olmayan sahədir. Bizim işimiz sırf bəy və gəlinlə bağlıdır, yalnız onların həyat anlarını çəkirik, saray fotoqraflarının işinə qarışmırıq. Ancaq onlar bizə mane olmağa çalışırlar. Hətta video heyəti belə kənardan gələn fotoqrafın fəaliyyətinə əngəl yaratmaq üçün bütün vasitələrdən istifadə edir. Halbuki fotoqrafiya, mahiyyətcə, duyğuların sənəd kimi qorunmasıdır. Biz şəkil çəkmək xətrinə şəkil çəkmirik; əsas missiyamız həmin anların emosional dəyərini gələcəyə daşımaqdır.

Onun sözlərinə görə, peşəkar fotoqraf üçün toy və mərasim çəkilişi özlüyündə bir “sənət göstəricisi” deyil. Daha çox reportaj xarakteri daşıyır və məqsəd xüsusi anları olduğu kimi saxlamaqdır. Lakin restoranlarda başqa bir problem ortaya çıxır:

– Əgər fotoqraf tanınmışdırsa, saray rəhbərliyi və ya işçilər ona müəyyən yumşaqlıq göstərə bilirlər. Amma yeni başlayan və ya restoranın tanımadığı fotoqraflara münasibət tamamilə fərqli olur. Kobud davranışlara, hətta təhqirə qədər gedən hallara rast gəlmişik. Bəzi məkanlarda işçilər kənardan gələn fotoqrafa qarşı açıq şəkildə fiziki təzyiq göstəriblər. Bu artıq peşəkarlıqla heç bir şəkildə uzlaşmır.

Söhbət əsnasında “əsas məqsəd nədir?” sualına Nəriman İsgəndərzadə belə cavab verir:

– Burada günah nə restoran fotoqraflarındadır, nə də işçilərdə. Əsl məsələ idarəetmənin əlavə qonorar güdməsindən qaynaqlanır. Müştəri əvvəlcə razı salınır, bütün tələblərə “hə” deyilir. Amma toy gününə 1-2 gün qalmış qəfil məhdudiyyətlər ortaya çıxır ki, fotoqraf girməməlidir, əlavə ödəniş edilməlidir, ya da albom bizdən alınmalıdır. Bu, yalnız fotoqraf üçün deyil, müştərinin özü üçün də ciddi narazılıq və böyük problem yaradır.

Bu vəziyyət qarşısında sual yaranır ki, bu məsələnin kökündə hansı mexanizmlər dayanır? Nə üçün müstəqil fotoqrafların iştirakı arzuolunmaz hesab edilir və müştərilər açıq-aşkar manipulyasiya edilərək aldadılır? Bu prosesin arxasında hansı sosial-iqtisadi faktorları və struktur maraqları izləmək mümkündür?

Hadisənin səthi yalnız bir “saray qaydası” kimi görünsə də, onun arxasında iqtisadi motivlər, gəlir strategiyaları və sektordakı idarəetmə anlayışları dayanır. Eyni zamanda, sosial baxımdan, bu qadağa fotoqrafların peşə imicini zəiflədərək, sektorda uzunmüddətli qeyri-bərabərlik yaradır.

Şadlıq saraylarının tətbiq etdiyi fotoqraf qadağaları təkcə peşəkarlar üçün deyil, həm də müştərilər üçün ciddi sosial və iqtisadi təsirlər yaradır. Fotoqraflar üçün burada hər bir saat, hər bir çəkiliş onların iş yükü və gəlir potensialını müəyyən edir. Saraylar “yalnız sarayın fotoqrafı” prinsipi tətbiq etdikdə, müstəqil fotoqrafların bu imkanları məhdudlaşır. Nəticədə onların gəliri azalır, iş perspektivləri daralır.

Müştərilər baxımından isə vəziyyət eyni dərəcədə problemli görünür. Toy və mərasim insanların həyatında unudulmaz anlar olduğuna görə fotoqrafın seçimi böyük önəm daşıyır. İnsanlar öz bəyəndikləri və etibar etdikləri peşəkarlara müraciət etmək istəyir. Lakin sarayların qadağaları, bu hüququ məhdudlaşdıraraq, müştəri məmnuniyyətinə mənfi təsir göstərir. Müştəri yalnız sarayın təqdim etdiyi fotoqrafla işləməyə məcbur edilir ki, bu da onların toy günündəki seçim azadlığını aradan qaldırır.

İqtisadi baxımdan, sarayların bu qadağaları əsas motivi gəlir artırmaqdır. “Yalnız sarayın fotoqrafı” modeli paket xidmət satışını gücləndirir və hər bir mərasimdən maksimum gəlir əldə etməyə imkan verir. Lakin qısa müddətli gəlir artımı, uzun müddətli perspektivdə sektorda neqativ təsir yaradır. Rəqabət imkanlarının məhdudlaşdırılması nəticəsində xidmət sahəsində yenilik və inkişaf meyilləri zəifləyir, bu isə həm ümumi keyfiyyət standartlarını aşağı salır, həm də bazarın təbii dinamik tarazlığını pozaraq onu süni şəkildə idarə olunan bir mühitə çevirir. Qadağalar yalnız iqtisadi motivlərlə izah edilə bilməz, sosial və peşəvi nəticələri də diqqətə alınmalıdır. Fotoqrafların iş imkanlarının məhdudlaşması, müştərilərin seçim azadlığının alınması və sektorda qeyri-bərabərlik bu qaydaların əsas mənfi nəticələridir.

Şadlıq saraylarının fotoqraflara tətbiq etdiyi qadağaların arxasında bir neçə əsas səbəb dayanır və bunlar yalnız görünən iqtisadi motivlərlə məhdudlaşmır. Əslində, bu qaydaların səbəblərini anlamaq üçün həm bazar dinamikasını, həm idarəetmə strategiyalarını, həm də sosial münasibətləri analiz etmək lazımdır.

Fotoqraf xidmətinin yalnız sarayın seçdiyi şəxs tərəfindən həyata keçirilməsi, əlavə paket satışını gücləndirir. Yemək, dekorasiya, musiqi və digər xidmətlər bir-biri ilə bağlıdır və müştəri alternativ seçim edə bilmir. Bu yanaşma, şadlıq sarayları üçün qısamüddətli perspektivdə əlavə maliyyə axını və gəlir maksimizasiyası təmin etsə də, uzunmüddətli dövrdə müştəri məmnuniyyəti indekslərinin enməsinə, istehlakçı davranışlarında etimad böhranının yaranmasına və seçim azadlığının məhdudlaşdırılması səbəbilə bazarda neqativ reputasiya risklərinin artmasına gətirib çıxara bilər.

Sarayların tətbiq etdiyi qaydalar həm də idarəetmə rahatlığı təmin edir. Mərasimlər zamanı çoxlu fərqli fotoqrafların iştirakı qarışıqlığa səbəb ola bilər. Hər kəsin tərzi və yanaşması fərqlidir, iş axını pozula bilər. Saraylar bu riski minimuma endirmək üçün yalnız öz fotoqraflarını işə götürür. Bu həm xidmət keyfiyyətinin standartlaşdırılmasına, həm də idarəetmənin asanlaşmasına gətirib çıxarır.

Saray üçün digər əsas məqsəd isə öz nüfuzunu və xidmət keyfiyyətini qorumaqdır. Onlar üçün müştəri təcrübəsi və təqdim olunan xidmətin keyfiyyəti birbaşa marka ilə əlaqəlidir. Xarici və ya müstəqil fotoqrafların iş keyfiyyəti və yanaşması sarayın təqdim etdiyi xidmət səviyyəsi ilə uyğun gəlməyə bilər. Buna görə də saraylar yalnız öz seçdikləri fotoqraflarla işləməyi üstün tutur ki, marka etibarı qorunsun və müştəri məmnuniyyəti yüksək səviyyədə saxlanılsın.

Saraylar üçün əlavə sosial motivlər də rol oynayır. Toy və mərasim günü hər şeyin “ideal” və “nizamlı” görünməsi sarayın imicinə təsir edir. Fərqli fotoqrafların iştirakı isə sosial baxımdan nizamsızlığa səbəb ola, mərasimin vizual uyğunluğunu və ümumi estetik keyfiyyətini poza bilər. Bu baxımdan, qadağalar həm iqtisadi, həm də sosial motivlərlə izah olunur.

Şadlıq saraylarının fotoqraflara tətbiq etdiyi qadağalar, əslində qanunla aşkarlanmış bir qayda deyil. Bu, sarayların öz daxili siyasətidir. Bu səbəbdən hüquqi baxımdan vəziyyət mürəkkəbdir və fotoqrafların öz haqlarını müdafiə etmək üçün müəyyən çatışmazlıqlar mövcuddur. Azərbaycan qanunvericiliyində müstəqil fotoqrafların fəaliyyətinə dair spesifik qadağalar yoxdur. Lakin şadlıq sarayları öz daxili müqavilələrini əsas götürərək müştərilərə yalnız sarayın fotoqraflarını işə götürməyi təklif edir. Müştərilər bu müqavilələri imzaladıqda, əslində öz seçim azadlıqlarını məhdudlaşdırmış olurlar. Bu isə birbaşa hüquqi balansın pozulmasına gətirib çıxarır. Müştəri hüquqları və peşəkar fotoqrafların fəaliyyət imkanları arasında ziddiyyət yaranır. Qadağaların qanuni əsası olmadığından, müstəqil fotoqraflar sarayların tətbiq etdiyi qaydaların qarşısında zəif qalır. Bu məhdudiyyətlər onların iş dairəsini daraldaraq peşə fəaliyyətinə təzyiq yaradır.

Digər ölkələrdə bu kimi halların qarşısını almaq üçün peşə birlikləri və standart müqavilə modelləri mövcuddur. Məsələn, Avropa və ABŞ-da toy sektorunda fotoqrafların iştirak hüquqları müqavilə yolu ilə qorunur və saraylar yalnız xidmət keyfiyyətini standartlaşdırmaq üçün müəyyən qaydalar tətbiq edir. Bu yanaşma həm müştəri, həm də fotoqraf hüquqlarını balanslaşdırır və sektorda ədalətli rəqabət yaradır.

Peşəkar fotoqraflar üçün bu hal yalnız maddi deyil, həm də sənətin dəyəri və keyfiyyəti ilə bağlı narahatlıqlar doğurur. Fotoqraflar öz tərzlərini və yaradıcılıq yanaşmalarını sərbəst şəkildə tətbiq edə bilmirlər. Bu məhdudiyyət uzun müddətdə peşə imicinin zəifləməsinə səbəb olur, çünki fotoqrafın yaradıcılığı və təcrübəsi sarayın sərhədləri ilə məhdudlaşdırılır. Digər məsələ isə budur ki, fotoqraflar əsas gəlir mənbələrini mərasim və toy çəkilişlərindən əldə edir. Sarayların qadağaları onların iş imkanlarını daraldır, bəzən isə tamamilə blok edir. Bu vəziyyət onların portfoliolarının zənginləşməsinə mane olur və tədricən çəkilişlərin estetik səviyyəsini aşağı salır. Rəqabət zəiflədikcə, saraylar öz monopol mövqeyini gücləndirir, lakin nəticədə xidmət keyfiyyəti və müştəri təcrübəsi zəifləmiş olur.

Lakin bu vəziyyət tamamilə dəyişdirilə bilməz deyə düşünmək yanlışdır. Çıxış yolları mövcuddur və onlar həm sarayların, həm fotoqrafların, həm də müştərilərin maraqlarını eyni anda təmin edə bilər. Ən önəmli addımlardan biri müqavilələrin və standartların yaradılmasıdır. Saraylar və fotoqraflar arasında bağlanacaq yazılı razılaşmalar hər iki tərəfin hüquq və öhdəliklərini aydın şəkildə müəyyən etməlidir. Müştərilər müqaviləni imzalayarkən öz seçim azadlığını və hüquqlarını qoruduğunu bilməli, fotoqraflar isə sərbəst yaradıcılıq və peşə fəaliyyətlərini təmin etməlidir. Bu, həm hüquqi balansı bərpa edir, həm də sektor daxilində etibarlı əməkdaşlıq üçün zəmin yaradır.

Eyni zamanda alternativ biznes modelləri sektorun inkişafını təmin edə bilər. Saraylar müştərilərə öz fotoqraflarını gətirməyə icazə verə, lakin bunun üçün əlavə xidmət haqqı təyin edə bilər. Həmçinin, saraylar və müstəqil fotoqraflar birgə paketlər hazırlaya bilər ki, həm gəlir qorunsun, həm də müştəri məmnuniyyəti təmin edilsin. Bu yanaşma, qadağaları aradan qaldırmaqla sektorda yaradıcılıq və rəqabəti canlandırır. Müştərilərin maarifləndirilməsi də böyük rol oynayır. İnsanlar müqavilədəki maddələri başa düşməli, hüquqlarını bilməli və seçim imkanlarını qiymətləndirməlidir. Müştəri təcrübəsinin izlənməsi və geribildirim mexanizmlərinin yaradılması sektorda şəffaflığı və ədaləti təmin edər.

Peşə birlikləri isə fotoqrafların hüquqlarını qorumaqda və sektorda davamlı əməkdaşlıq yaratmaqda əsas rol oynayır. Onlar müqavilə standartlarını hazırlaya, saraylarla dialoq qura və hər hansı hüquqi ziddiyyət halında müdafiə təmin edə bilərlər. Uzunmüddətli perspektivdə bütün bu addımlar birləşdikdə, sektor həm müştəri məmnuniyyətini artıra, həm fotoqrafların yaradıcılıq imkanlarını genişləndirə, həm də sarayların iqtisadi strategiyalarını qoruyaraq dayanıqlı və etibarlı bir ekosistem yarada bilər. Ədalətli əməkdaşlıq modeli tətbiq edildikdə, hər kəs qazanır: müştəri seçim azadlığını saxlayır, fotoqraflar peşə imkanlarını artırır, saray isə gəlir və marka nüfuzunu qoruyur.

Ən önəmlisi budur ki, fotoqraflar bu qadağaları yalnız məhdudiyyət kimi görməsin. Bu, həm də yaradıcılıq və peşə etikasını yüksəltmək üçün bir çağırışdır. Müasir bazarda uğur qazanmaq üçün sərhədləri aşmaq, öz fərqli tərzini göstərmək və müştərilərə unudulmaz anlar təqdim etmək hər bir fotoqrafın gücündədir. Qadağalar yalnız motivasiya ola bilər. Daha yaradıcı yanaşmaq, yeni əməkdaşlıq yolları tapmaq və peşəkar şəbəkəni gücləndirmək üçün bir fürsət. Sonda, sektorun gələcəyi yalnız sarayların qərarlarından deyil, fotoqrafların inamından, yaradıcılığından və peşəkarlığından asılıdır. Hər bir çəkiliş, hər bir an, hər bir yaradıcı seçim fotoqrafların gücünü və dəyərini göstərir. Qadağalar keçicidir amma yaradıcılıq və peşəkarlıq isə qalıcıdır.

Nigar Şahverdiyeva