Yollar Əfqanıstandan keçəcək - ANALİTİK

Kabil nəqliyyat layihələrinin benefisiarlarından birinə çevrilə bilər

Azərbaycanın Qarabağ regionunun paytaxtı Xankəndidə “Daimi regional iqtisadi əməkdaşlıq: çətinliklərin imkanlara çevrilməsi” devizi altında keçirilən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) 17-ci sammiti regional əməkdaşlığın əsas məsələlərinin müzakirəsi platformasına çevrilib. 10 dövlətin - Azərbaycan, Türkiyə, İran, Pakistan, Qırğızıstan, Tacikistan, Özbəkistan və Əfqanıstan liderlərinin iştirakı irimiqyaslı infrastruktur layihələri əsasında regional sabitliyi və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı gücləndirmək istəyini təsdiqləyib.

Görüş iştirakçıları Bakı-Tbilisi-Qars və Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu kimi nəqliyyat dəhlizlərinin əhəmiyyətinə xüsusi diqqət yetirərək, onların təkcə ən mühüm ticarət arteriyası deyil, həm də regional təhlükəsizliyin təmin edilməsində əsas elementlər kimi rolunu vurğulayıblar. Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev mövcud mürəkkəb geosiyasi vəziyyət fonunda alternativ nəqliyyat marşrutlarının inkişafının zəruriliyini bəyan edib.

İranın nüvə obyektlərinə son zərbələr təkcə Tehranı deyil, həm də bütün Mərkəzi Asiyanın kritik iqtisadi maraqlarını təhdid edib. İran son illərdə regionda dənizə çıxışı olmayan ölkələr üçün qlobal bazarlara və əsas nəqliyyat dəhlizlərinə çıxış təmin edən əsas tərəfdaş olduğundan, İran üçün təhlükələrin yaranması bir çox iddialı nəqliyyat layihələrinin həyata keçirilməsini sual altına qoyur.

Bununla bağlı Prezident Mirziyoyev Çin-Qırğızıstan-Özbəkistan dəmir yolu layihəsinin tikintisinə başlanmasının vacibliyini vurğulayaraq qeyd edib ki, “gələcəkdə bu magistral Trans-Əfqan dəhlizi ilə birləşdiriləcək və bu, geniş regionun tranzit şəbəkələrinin səmərəli əlaqəsini təmin edəcək”.

Şavkat Mirziyoyev Əfqanıstanın baş nazirinin iqtisadi məsələlər üzrə müavini vəzifəsini icra edən Molla Əbdül Qani Baradar ilə Trans-Əfqan layihəsinin həyata keçirilməsinin sürətləndirilməsini müzakirə edib. Prezident Mirziyoyev vurğulayıb ki, Özbəkistan beynəlxalq məkanlarda, o cümlədən BMT-də Əfqanıstandakı vəziyyətlə bağlı obyektiv məlumatı təbliğ edir. O, Əfqanıstan iqtisadiyyatına, xüsusilə də Məzari-Şərif-Herat-Qəndəhar dəmir yolu xəttinə, eləcə də tekstil və sement fabriklərinin yaradılmasına, duz emalına, rəqəmsal idarəetmənin inkişafına sərmayə qoymağa hazır olduğunu təsdiqləyib. Bu barədə Özbəkistan liderinin mətbuat xidməti məlumat yayıb.

Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, Trans-Əfqan Dəhlizi Mərkəzi və Cənubi Asiya ölkələri arasında yüklərin çatdırılma müddətini təxminən 10 dəfə azaldacaq, eyni zamanda daşıma xərclərini azaldacaq. Ona görə də bir çox ölkələr onun inkişafında maraqlıdır. Belə ki, Qazaxıstanın Baş naziri Oljas Bektenov ölkəsinin Trans-Əfqan Dəhlizi dəmir yolunun Turqundi-Herat hissəsinin tikintisinə və Heratda nəqliyyat-logistika mərkəzinin yaradılmasına investisiya qoymaq niyyətini təsdiqləyib. Bu layihə Qazaxıstan üçün strateji əhəmiyyət kəsb edir, regional tranzit infrastrukturunun genişlənməsinə, Mərkəzi və Cənubi Asiya arasında nəqliyyat və logistika əlaqələrinin gücləndirilməsinə və Hind okeanının limanlarına çıxışın təmin edilməsinə töhfə verir. "Əfqanıstan Mərkəzi və Cənubi Asiya arasında körpüdür. Yeni marşrut bütün regionun iqtisadi inkişafı üçün mühüm təkan olacaq", - Bektenov vurğulayıb.

Qazaxıstanın sərmayəsinin dəqiq məbləği hələ açıqlanmasa da, Əfqanıstan hökuməti daha əvvəl Astananın layihəyə 500 milyon dollar sərmayə qoymağa hazır olduğunu bəyan etmişdi. Dəmir yolunun tikintisi ilə paralel olaraq Qazaxıstan yüksəksürətli internet üçün fiber-optik kabel çəkməyi planlaşdırır. Ekspertlərin fikrincə, layihə ən azı 7 milyard dollar tələb edəcək. Potensial investorlar arasında Əfqanıstan ərazisindən tranzit imkanlarını genişləndirməkdə maraqlı olan Rusiya da var, onun əlverişli coğrafi mövqeyi onu “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin (BTC) potensial benefisiarına çevirir. Bu məsələ ilə bağlı Əfqanıstan hökuməti ilə danışıqlar bir neçə ildir ki, davam edir. Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk trans-Əfqan marşrutunun perspektivlərini qeyd edərək, iki dəmir yolu xəttinin - Qərb və Şərqin çəkilməsinin mümkünlüyündən danışıb, bu layihə üzrə Rusiya Nəqliyyat Nazirliyinin və Mərkəzi Asiya ölkələrindən olan həmkarlarının birgə fəaliyyətini vurğulayıb. Baş nazirin müavini, həmçinin Əfqanıstan tərəfinin Rusiya etalon ölçüsünü qəbul etməsini diqqətə çatdırıb.

İƏT sammitində iştirak edən əfqan nümayəndələr iştirakçıları layihəyə sərmayə qoymağa və Rusiya kimi Taliban hərəkatı (2003-cü ildə terrorçular siyahısına salınıb, 2025-ci ildə isə Rusiya Federasiyasının Ali Məhkəməsi hərəkata qadağanı dayandırıb) tərəfindən yaradılmış hazırkı hökumətin legitimliyini rəsmən tanımağa çağırıb. Xatırladaq ki, 2025-ci il iyulun 3-də Rusiya dünyada ilk olaraq Əfqanıstan İslam Əmirliyini rəsmən tanıdı). Müvafiq qərarı prezident Vladimir Putin imzalayıb. Bundan əvvəl Çin, Qazaxıstan və Özbəkistan Əfqanıstan İslam Əmirliyinin səfirliklərini açdı ki, bu da bu dövlətləri islamçı hökumətin diplomatik tanınmasına yaxınlaşdırır.

Bu siyahıya Azərbaycan da qoşula bilər. Xüsusilə Baş nazir Əli Əsədov Baradar ilə Türkiyə, Gürcüstan, Azərbaycan, Türkmənistan və Əfqanıstanı birləşdirən digər ticarət və nəqliyyat layihəsinin - Lazurit dəhlizinin inkişafını müzakirə edib.

Türkmənistanın xarici işlər naziri Rəşid Meredov Molla Qani Baradar ilə də danışıqlar aparıb. Görüş zamanı enerji və nəqliyyat-kommunikasiya sahəsində əməkdaşlığa xüsusi diqqət yetirilib. O cümlədən, Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan (TAP) transmilli qaz kəmərinin, Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan (TAP) marşrutu üzrə elektrik ötürücü xətlərin və fiber-optik rabitənin tikintisi məsələləri müzakirə edilib.

Beləliklə, İƏT-in Xankəndində keçirilən sammitində regionun təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi konfiqurasiyası müəyyən edilib. Sammitdə imzalanan sənədlərdə və dövlət başçılarının çıxışlarında Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiyanın rolu vurğulanıb: onlar mühüm tranzit marşrutu, enerji resursları mənbəyi və iqtisadi transformasiya platforması kimi çıxış edirlər. Azərbaycan, Türkiyə, İran, Pakistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Tacikistan, Özbəkistan və Əfqanıstan liderlərinin iştirakı İƏT-in regionda sabitliyin təminatçısı kimi mövqeyini gücləndirdi.

V.VƏLİYEV