Ermənistan kimə lazımdır? - ANALİTİK

Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Avropa Siyasi Birliyinin 4-cü sammiti çərçivəsində təklif edilən görüşdən imtina etməsi maraq doğurub. Siyasi dairələrdə hər kəs bunu sülhün bitdiyi kimi qəbul edir. Rəsmi Bakının Paşinyanın imtinasını sülh gündəmindən qaçmaq kimi qiymətləndirməsindən sonra isə İrəvan əl-ayağa düşüb. Hətta birbaşa-ikitərəfli danışıqlara sadiq olduğunu elan edib. Amma erməni politoloqlar Nikolun imtinasının səbəbini izah etməyə çalışırlar.

Stepan Danielyanın iddiasına görə, burada Böyük Britaniyanın maraqları olub, Orta Dəhliz məsələsi bundan biridir: “Böyük Britaniyanın Azərbaycanda və Mərkəzi Asiyada, xüsusən də mədən sektorunda on, hətta yüz milyardlarla investisiyası var. O, Orta Dəhliz məsələsi ilə məşğul olmalıdır, yəni Ermənistan Zəngəzur bölgəsində öz suveren nəzarətindən əl çəkməlidir. Azərbaycanın da bununla bağlı tələbi var. Ehtimal etmək olar ki, Ermənistan nümayəndə heyəti bu gündəliyi rədd edərək fərqli gündəmlə görüş təklif edib, Azərbaycan isə gündəmi dəyişməkdən imtina edib”.

Amma digər məsələlər də var, tutaq ki, erməni politoloqun dedikləri doğrudur. Bəs Avropa İttifaqı Şurasının sədri Şarl Mişelin iştirakı ilə niyə üçtərəfli görüş baş tutmadı? Şarl Mişelin hansı iqtisadi marağı ola bilərdi? Buna görəmi Azərbaycan və Ermənistan liderləri ilə ayrı-ayrılıqda görüşlər keçirdi? Ermənistanın Baş naziri Almaniya kansleri Olaf Şoltsla da görüşüb. Mövzu isə sərhədlərin delimitasiyası olub. Həqiqəti isə okeanın o tayından gələn ABŞ hərbçiləri ilə erməni silahlı qüvvələrinin birgə təlimində axtarmaq olar. Ermənistan rəhbərliyi elə başa düşür ki, Baydenin hərbi ekspertlərinin bir-iki təlimindən sonra bütün əldə edilənlərin üstündən asanlıqla xətt çəkmək olar. Amma...

İrəvanla Qərbin təmasları intensivləşib, amma konkret nəticə yoxdur

Paşinyanın Rusiyaya yaxınlaşa bilməməsi onun ağlının məhsulu deyil. Sadəcə, baş nazir ötən 3 il yarımda hələ də seçimini edə bilməyib, qalıb Qərblə, Rusiyanın arasında. Nə yardan doyur, nə əldən qoyur. Paşinyan Avropaya, daha dəqiq desək Qərbə “kabab iyi”nə getmişdi, gördü ki “eşşək dağlayırlar”. Onu da anladı ki, bütün dünyada Qərb dəyərlərinin “çökməsi” müşahidə olunur və eyni zamanda Aİ ölkələri və ABŞ-ın qlobal siyasətə təsir imkanları azalır. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bu yaxınlarda dar dairədə payızda xarici siyasət cəbhəsində sürprizlərin gözlənildiyini deyib. Bu, yerli mətbuatın Paşinyanın Rusiya ilə yaxınlaşmağı planlaşdırdığı haqda yazması ilk dəfə deyil. Bu dəfə isə “Hraparak” qəzeti yazıb.

Qəzet təklif olunan addımın bəzi təfərrüatlarını da təqdim edib. Qeyd edib ki, AB-nin Ermənistanı qəbul etmədiyini, düzgün maliyyələşdirmədiyini, bu istiqamətdə addımlar atmadığını və kifayət qədər təhlükəsizliyi təmin etmədiyini anlayaraq “Ana Rusiya”nın qoynuna dönmək niyyətindədir. Bu məlumatın nə dərəcədə doğru olduğunu zaman göstərəcək, lakin Ermənistanın xarici siyasətində belə bir düzəlişin həyata keçirilməsi üçün real addımlar atılacaq.

Axı ABŞ-ın Ukraynaya görə Rusiya ilə döyüşdə uduzduğu artıq göz qabağındadır. İndi Ağ Ev məğlubiyyəti etiraf etməyin ən yumşaq yollarını axtarır. İndi isə dünya artıq Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Millerin Rusiyanı ikinci sülh sammitinə dəvət etmək qərarına gəlsə, ABŞ-ın Ukraynanı dəstəkləyəcəyi ilə bağlı bəyanatını eşitdi. Onun sözlərinə görə, diplomatiya ilə bağlı istənilən qərarı yalnız Ukrayna Rusiyaya qarşı növbəti diplomatik addımların məqsədəuyğun olacağına qərar verdikdə qəbul etməlidir.

Miller əlavə edib ki, “Ukrayna burada qurbandır” və məhz Ukrayna “işğalın şahidi olub, mülki əhalisinin öldürüldüyünü və ölkəsinin bir hissəsinin işğal edildiyini” görüb. Ona görə də Kiyev diplomatik danışıqların nə vaxt, necə və hansı formada aparılacağına qərar verməlidir. "Ukrayna hazır olanda biz həmişə diplomatiyanı dəstəkləmişik, lakin Kremlin əsl diplomatiyaya hazır olduğu heç vaxt aydın olmayıb", - Miller deyib.

Bu, biabırçı mövqedən də artıqdır. Axı ABŞ həmişə demokratiya yolunu seçmiş ölkələrin təhlükəsizliyinin təminatçısı kimi çıxış etməyə çalışıb. Ukrayna bu yolu seçdi, lakin tarixinin ən faciəli anında ABŞ-dan son dərəcə ölçülü yardım gördü. Bu yardım, digərləri ilə yanaşı, uzun gecikmələrlə təmin edildi və bir dəstə qadağalarla müşayiət olunur. Nəticədə rus ordusu Ukrayna torpaqlarını ələ keçirdi və indi döyüş meydanında üstünlüyə sahibdir. Və bütün demokratik dünya gördü ki, əslində ABŞ-ın sözlərinin heç bir dəyəri yoxdur.

Eyni zamanda, Fransada böyük dəyişikliklər baş verir. Emmanuel Makronun mövqeyi xeyli zəifləyib. Eyni zamanda, Avropa Parlamentində çox mənfi dəyişikliklər baş verib. Hər şey orada onunla başladı ki, iyunun 30-da Vyanada Avstriya Azadlıq Partiyası (FPÖ), Macarıstan Vətəndaş Birliyi (Fidesz) və Çexiyada Narazı Vətəndaşlar Hərəkatı (ANO) “Avropa üçün vətənpərvərlər” adlı ittifaq yaratmaq barədə razılığa gəldilər. Bu ittifaq Aİ-nin hazırkı rəhbərliyinə və onun siyasətinə qarşıdır. Eyni zamanda, bu ittifaqın çəkisi artıq kifayət qədər yüksəkdir. Beləliklə, Fransanın ifrat sağçı Milli Birlik partiyası Marin Le Pen bu alyansa qoşulmaq qərarına gəlib. Bundan əlavə, İtaliyanın Matteo Salvininin “Liqa”sı və Latviyanın “Latviya Birinci” partiyası da yeni siyasi birliyə qoşulduqlarını elan ediblər.

Beləliklə, Avropa Parlamentinin yeni çağırışında ifrat sağçıların Aİ-nin 10-dan çox ölkəsindən ən azı 84 deputatı olacaq, “Avropa Naminə Vətənpərvərlər” alyansının özü isə Avropa Parlamentində üçüncü ən böyük müxalif qüvvəyə çevriləcək.

Cənubi Qafqazdan əks-səda

Ermənistan və Azərbaycan sülh danışıqlarında irəliləyiş əldə ediblər - onlar daha müntəzəm xarakter alan son Ermənistan-ABŞ təmaslarının nəticələrini yekunlaşdırıblar. Bunu İrəvana səfər edən ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Uzra Zeya müsbət qarşılayıb. ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Metyu Miller Vaşinqtonda keçirdiyi brifinqdə sülh müqaviləsinin tezliklə bağlanmasının vacibliyini vurğulayaraq, əldə olunan konsensusun olduğunu bəyan etsə də, hər iki tərəfdən güzəştə getməyi tələb edib.

Vaşinqtonda NATO sammiti çərçivəsində Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyanın ABŞ dövlət katibi Etnoni Blinkenin iştirakı ilə görüşü tarixi sülh müqaviləsinin bağlanması və dövlətlərarası münasibətlərin qurulması istiqamətində hərəkəti təsdiqləyib. İştirakçılar bu istiqamətdə işi davam etdirmək barədə razılığa gəliblər. NATO isə öz növbəsində sülh prosesini dəstəklədiyini və ABŞ və Aİ-nin iştirakı ilə İrəvanla Bakı arasında münasibətlərin normallaşmasına yardım etməyə hazır olduğunu bildirib. Bunu NATO baş katibinin xüsusi nümayəndəsi Xavyer Kolomina alyansın mövqeyini şərh edərkən deyib.

ABŞ dövlət katibinin müavini Uzra Zeya tərəfdaşlarına dəstək olmaq üçün İrəvana gəlib. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla görüşdə o, ABŞ administrasiyasının Ermənistanla əməkdaşlığın inkişafına və möhkəmlənməsinə böyük əhəmiyyət verdiyini, ölkədə demokratik institutların inkişafına yönəlmiş texniki və maliyyə dəstəyinin daimi olacağını bəyan edib. Həmsöhbətlər Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesinə də toxunublar. Uzra Zeya ABŞ-ın iki ölkə arasında həqiqi sülhün bərqərar olmasına, regionda təhlükəsizlik və sabitliyin təmin olunmasına kömək etməyə davam edəcəyini vurğulayıb.

“Lakin bu səylərin yaxın gələcəkdə müsbət nəticə verəcəyi ehtimalı azdır, çünki bu gün hamı başa düşür ki, indiki administrasiya axsaq ördəkdən artıqdır və ABŞ-da seçkilərdən sonra hakimiyyət dəyişikliyi çox böyük ehtimaldır”, - politoloq Armen Xanbabyan bildirib. Onun fikrincə, buna görə də Amerika tərəfi Ermənistan-Azərbaycan arasında sülhün əldə olunmasında israr etməkdə davam edir, çünki sülh sazişinin imzalanması hazırkı administrasiya üçün beynəlxalq aləmdə mühüm uğur olardı.

Bunun fonunda iyulun 15-dən Ermənistanda ənənəvi Ermənistan-ABŞ sülhməramlı təlimləri başlayıb. Onlara Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin sülhməramlı briqadasının, ABŞ-ın Avropa və Afrikadakı ordusunun və Kanzas Milli Qvardiyasının hərbçiləri cəlb olunub. Təlimlər sülhməramlı tapşırıqların icrası zamanı münaqişə tərəfləri arasında sabitləşdirmə tədbirlərini əhatə edir. Xanbabyanın qeyd etdiyi kimi, Kanzas Milli Qvardiyası uzun müddətdir ki, Ermənistanla müvafiq iş aparır, erməni sülhməramlılarını müxtəlif beynəlxalq missiyalara hazırlayır. O da maraqlıdır ki, Ermənistan tərəfi son vaxtlar yeni Ermənistan AES-in tikilməsi ideyasını fəal şəkildə təbliğ etməyə başlayıb. Mövcud Metsamor Atom Elektrik Stansiyası, birincisi, çox köhnədir, ikincisi, 1988-ci ildə baş vermiş dağıdıcı zəlzələ nəticəsində xeyli ziyan görüb. Və az adam bilir ki, bir neçə il əvvəl stansiyada genişmiqyaslı yanğın olub.

Bu gün isə MAQATE Ermənistanın AES-in bir neçə dəfə modernləşdirilməsi və təmir olunduğu üçün təhlükə yaratmadığını desə də, yaxın gələcəkdə onun bağlanmağa məcbur olacağı aydındır. Onun rəsmi xidmət müddəti 2026-cı ilə qədərdir. Amma ekspertlər hesab edir ki, müəyyən işlər aparıldıqdan sonra bu müddət daha 10 il uzadıla bilər. Problem ondadır ki, Ermənistan bu gün respublikada hansı növ AES-in istismarı üçün daha münasib olacağı seçimi qarşısındadır. Ola bilsin ki, bunlar modul tipli, kiçik atom elektrik stansiyaları olacaq. Artıq ABŞ, Rusiya, Cənubi Koreya və Çin Ermənistanda yeni atom elektrik stansiyasının tikintisinə maraq göstərib. Hazırda həm amerikalılarla, həm də Cənubi Koreyadan olan mütəxəssislərlə danışıqlar davam edir. Energetika infrastrukturu və təbii sərvətlər nazirinin müavini Hakob Vardanyanın sözlərinə görə, Yerevanda yeni enerji blokunun gücü 600-700 MVt-dan çox olmamalı variant müzakirə olunur.

Bir sıra şərhçilər hesab edir ki, bu yolla Ermənistan Rusiyadan daha da uzaqlaşmaq istəyir. Erməni atom elektrik stansiyası uzun müddət Rusiya tərəfinin etibarlı idarəçiliyindədir və indiyədək stansiyanın yanacağı və onun nüvə tullantıları Rusiya Federasiyasının nəzarəti altındadır. Bununla belə, Xanbabyanın qeyd etdiyi kimi, yeni AES-in xarici şirkət tərəfindən tikiləcəyi təqdirdə, nüvə yanacağının Rusiya tərəfindən utilizasiyası davam edəcəyini deməyə bütün əsaslar var. “Bu halda söhbət heç bir siyasi addımdan getmir. Söhbət öz qalıq enerji ehtiyatlarından tamamilə məhrum olan Ermənistanın enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsindən gedir”, - erməni politoloq vurğulayıb.

Rəsmi İrəvanın Qərblə yaxınlaşmasına, o cümlədən, məsələn, ABŞ və Fransa ilə xüsusi münasibətlərə Rusiya tərəfinin reaksiyasına gəldikdə, o, öz narazılığını gizlətmir və vurğulayır ki, Qərb Ermənistanın təhlükəsizliyi nə hərbi-siyasi, nə də iqtisadi sahədə təmin edə bilməyəcək.

Ermənistanın Aİ-yə daxil olması ilə bağlı respublikada referendumun keçirilməsinin müzakirəsinə Moskvanın reaksiyası daha sərt olub. Moskva xatırladıb ki, Avropa İttifaqı və Ermənistanın üzvü olduğu Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) heç bir şəkildə uyğun gəlmir və eyni vaxtda fəaliyyət göstərə bilməz. “Ermənistan iqtisadiyyatının və ticarətinin böyük hissəsi Ermənistanın Aİİ üzvlüyünə əsaslanır. Buna görə də baş nazir Nikol Paşinyan yaranmış münaqişəni dəyərləndirərək bəyan edib ki, Ermənistanın Aİ-yə üzv olmaq ərizəsi ilə bağlı referendum olmayacaq. Çünki biz ilk növbədə Avropanın Ermənistana ehtiyacı olub-olmadığını başa düşməliyik”, - Xanbabyan vurğulayıb.

Bəli, Ermənistan Rusiyadan qaçmaq, uzaqlaşmaq istəyir. Amma necə? Bu sual erməni rəhbərləri çıxılmaz duruma salıb. Birindən qurtulmamış o birinin qucağına sığınmaq qurtuluş yolu deyil. Əsas məsələ ölkənin suverenliyini qorumaq, inkişaf etdirmək, onu yaşatmaqdır. Rusiya əlində tutduğunu kimsə ilə bölüşmür, tarixdə belə nümunə yoxdur, üstəlik özünə aid olana kəc baxanla hesabı həmişə tərs aparıb. Ermənistan Rusiyanın malıdır və onu hərraca çıxarmayacağını amerikalılar da bilir. Ermənistan uğrunda müharibə aparmaq həvəsində də deyil. Buna dəyərmi?

V.VƏLİYEV