Avropada “avrotəmir” baş tutacaqmı? – GÜNÜN SUALI

“Qoca qitə”nin Parlamentinə seçkilərdə intriqa yaşanır...

Həftənin mühüm siyasi hadisəsi müttəfiq qüvvələrin Normandiyaya çıxarılmasının 80 illiyinə həsr olunmuş tədbirlər oldu. Tarixi hadisə Fransa ərazisində baş verib. İlk dəfə idi ki, Rusiya nümayəndələri bu tədbirdə iştirak etməyib. Yəni, “bəysiz toy” baş tutub. Məhz bu tədbirlərdə Fransa prezidenti Emmanuel Makronun öz ölkəsindən tezliklə Ukraynaya hərbi təlimatçıların göndəriləcəyini açıqlaması gözlənilirdi. Lakin Fransa lideri yalnız müvafiq koalisiyanın yaradıldığını elan edib. Makron Qərb ölkələrini Ukrayna hərbçilərinə Ukrayna ərazisində təlim keçməyə dəvət edərək, konkret olaraq hərbi əməliyyatlarda iştirakdan söhbət getmədiyini qeyd edib. Fransada ABŞ prezidenti Cozef Bayden bəyan edib ki, ölkəsi ukraynalılara Rusiyanın dərinliklərində, xüsusən də Moskvada olan hədəflərə ən azı Amerika silahları ilə hücum etməyi qadağan edir.

Bu arada ABŞ-da Baydenin noyabrda keçiriləcək prezident seçkilərindəki rəqibi Donald Tramp vitse-prezident seçkilərinə başlayıb. Bu vəzifəyə namizədlərə sənədlər yoxlanılmaq üçün göndərilib. Amerika mətbuatının yazdığına görə, Tramp çox güman ki, dörd namizəd arasından seçim edəcək: Cənubi Karolina senatoru Tim Skott, Şimali Dakota qubernatoru Duq Burqum, Ohayo senatoru J.D.Vens və Florida senatoru Marko Rubio.
Həftənin ən mühüm hadisəsi isə Avropa Parlamentinə seçkilər oldu. Seçkilər iyunun 6-da başlayıb, 9-da başa çatıb və gələn həftə onların nəticələrinə yekun vurulacaq. Aİ-nin 27 ölkəsinin hamısında seçicilər 705 deputat seçiblər. Qeyri-adi heç nə baş verməsə, Avropa Parlamentində ən böyük fraksiya Avropa Xalq Partiyası olacaq. Bu ümumavropa təşkilatına Avropanın bütün aparıcı liberal və xristian-demokrat partiyaları daxildir. Seçkilərin intriqası kimin ikinci yeri tutacağındadır. Aİ üçün görünməmiş bir şeyin baş verməsi ehtimalı var: ikinci yerdə avroskeptiklər və sağçı populistlər gələcək. İndi onlar iki ümumavropa partiyasında birləşiblər: “Avropa Mühafizəkarları və İslahatçılar” və “Şəxsiyyət və Demokratiya”. Proqnozlara uyğun olaraq, həqiqətən də öz təmsilçiliyini ciddi şəkildə artırmağa və ümumi fraksiya yaratmağa nail olsalar, Avropa Parlamentində çox təsiredici qüvvəyə çevriləcəklər. Bundan sonra Ursula fon der Leyenin yeni müddətə Avropa Komissiyasının rəhbəri olub-olmayacağı onlardan asılı olacaq. O, artıq bəyan edib ki, təmsil etdiyi Avropa Xalq Partiyasının sağ populistlərlə koalisiyasını istisna etmir.

Seçkilərdə Makron və Şolzun məğlubiyyəti

Ekspertlər hesab edirlər ki, Avropa Parlamentinə seçkilərdə ifrat sağçıların qələbəsi Fransada Makron və Almaniyada Scholz üçün heyrətamiz məğlubiyyət deməkdir. Kökləri nasist Almaniyası və faşist İtaliyasının məğlubiyyətində olan Avropa Birliyi onilliklər ərzində siyasi periferiyada ifrat sağı saxlayıb. Ekspertlərin fikrincə, ifrat sağçı partiyalar bazar günü Avropa Parlamentinə keçirilən seçkilərdə mühüm uğur əldə edərək, Avropa İttifaqında siyasi qüvvələrin ənənəvi sıralarını sarsıdıblar. Məğlubiyyət xüsusilə Fransa prezidenti və onun İntibah partiyası üçün alçaldıcı olub.

Dünən gecə 27 Avropa dövlətinin bloku nəzərəçarpacaq dərəcədə sağa doğru irəliləyib: məsələn, baş nazir Giorgia Meloni Avropa Parlamentində İtaliya “Qardaşlar”ı üçün yerlərin sayını iki dəfə artırdı. İfrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” öz namizədləri ilə bağlı bir sıra qalmaqallara görə tənqid atəşinə tutulsa da, kansler Olaf Şolzun Sosial Demokratlar Partiyasına qalib gəlmək üçün kifayət qədər mandat qazanıb.

Politoloqlar vurğulayırlar ki, Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyenin başçılıq etdiyi Xristian Demokratlar ifrat sağçılar tərəfindən təhdid hissi keçirərək, kampaniya zamanı miqrasiya və iqlim məsələlərində daha da sağa keçiblər. Onlar 720 yerlik Avropa Parlamentində ən böyük qrup olaraq qalmaqla və Aİ-də qanunvericilik səlahiyyətlərinin nəbzini tutmağa davam etməklə mükafatlandırılıblar.

Eyni zamanda, bazar günü axşam əsas xəbər meykeri istisnasız olaraq bütün proqnozlarla proqnozlaşdırılan Marin Le Penin Milli Birlik partiyası idi. Məlumata görə, Jordan Bardellanın rəhbərlik etdiyi siyahı 31,5% səs toplayıb. Buna cavab olaraq prezident Emmanuel Makron parlamenti buraxıb və 30 iyun və 7 iyul tarixlərinə yeni seçkilər təyin edib. Müşahidəçilərin fikrincə, bu, ciddi siyasi riskdir, çünki hakim İntibah partiyası daha böyük itkilərə məruz qala bilər ki, bu da Makronun 2027-ci ildə prezidentlik müddətini uğurla başa vurmasına mane olacaq.

Biz ölkəni yaxşılığa doğru dəyişməyə hazırıq, fransızların maraqlarını müdafiə etməyə, kütləvi immiqrasiyaya son qoymağa hazırıq. Le Pen bu çağırışı məmnuniyyətlə qəbul edib. Onun Milli Birlik təşkilatı Makronun Avropayönlü mərkəzçi İntibah partiyasından iki dəfə çox səs toplayıb. Sonuncu sorğulara görə, 14,7% səs toplayıb. Fransa prezidenti məğlubiyyətini etiraf edib: "Mən sizin mesajınızı, narahatlıqlarınızı eşitdim və onları cavabsız qoymayacağam", - Emmanuel Makron erkən seçkilərin çağırıldığını elan edən televiziya çıxışında deyib.

"Almaniya üçün alternativ" - ikinci siyasi qüvvə

Avropa Birliyinin ən çox əhalisi olan Almaniyada ifrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” partiyası əsas namizədi ilə bağlı bir sıra qalmaqalları aradan qaldıraraq 16,5% səs toplayıb. 2019-cu ildə bu partiya 11% qazanıb. Müqayisə üçün: Almaniyanın hakim koalisiyasında üç partiyanın ümumi nəticəsi 30%-i çətinliklə keçib. Müşahidəçilər deyirlər ki, Olaf Scholz yeni kontekstdə, onun yaratdığı Sosial Demokrat Partiyasının ifrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” partiyasından geri qaldığı və ikinci yerə yüksəldiyi zaman çətin anlar yaşayacaq.
Dörd günlük Avropa Parlamentinə seçkilərin nəticələrinə görə, iki əsas avropapərəst qüvvə üstünlük təşkil edən qüvvə olaraq qalır: Xristian Demokratlar və Sosialistlər. Politoloqlar qeyd edirlər ki, ifrat sağçıların qələbəsi 20-yə qədər mandat itirərək altıncı yerə geriləyəcəyi proqnozlaşdırılan Yaşılların hesabına mümkün olub. Mərkəzçilər də ciddi itkilər verdilər. Kökləri faşist Almaniyası və faşist İtaliyanın məğlubiyyətinə dayanan Avropa İttifaqı onilliklər ərzində siyasi periferiyada ifrat sağçılğı saxlayıb, ekspertlər deyir.

Biz sözsüz ki, ən güclü partiyayıq, sabitliyin qalasıyıq

Bu seçkidə yaxşı çıxış etdikdən sonra ifrat sağçılar miqrasiyadan təhlükəsizliyə, iqlim dəyişikliyinə qədər siyasət sahələrində mühüm oyunçu ola bilər. Bunun qarşısını almaq üçün Avropa Komissiyasının hazırkı rəhbəri Ursula fon der Leyen Sosial Demokratlar və Liberallarla koalisiya yaratmağı təklif edib, çünki Xristian Demokratlar yeni Avropa Parlamentində mandat qazanıb, digər iki qüvvə isə məğlub olub. Həddindən artıq sağın yüksəlişi və həddindən artıq solun yaxşı performansı haqqında düşünən von der Leyen əlavə edib ki, “nəticə sağ mərkəzçi partiyalar üçün daha böyük nəticə sabitlikdir. Biz hamımız sabitlikdə maraqlıyıq və hamımız güclü və effektiv Avropa istəyirik”.

İlkin nəticələrə görə, Avropa İttifaqının yeni qanunverici orqanında Xristian Demokratlar 189 (13 yer çox), Sosial Demokratlar 135 (4 yer az), Biznesin Yenilənməsi Qrupu 83 () mandata sahib olacaqlar (19 yer az). Yaşıllar 2019-cu illə müqayisədə 18 yer az olmaqla 53 yer qazanıb. Ənənəvi olaraq ekoloqların qalası hesab edilən Almaniyada Yaşıllar geriləyib: onların nəticəsinin 2019-cu ildəki 20%-dən 12% olacağı proqnozlaşdırılır.

“Yaşılların” məğlubiyyəti Aİ-nin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı ümumi siyasətinə təsir göstərə bilər, müşahidəçilər bunu istisna etmirlər. İndiyədək bu sahədə Avropa siyasəti dünyada ən mütərəqqi siyasət hesab olunurdu. Seçkilərin sağa doğru dəyişməsi ümumilikdə AB-nin qərar qəbul etməsinə mane ola bilər, çünki beş illik müddətə xidmət edən qanunvericilər Aİ büdcəsini təsdiqləyirlər. O, prioritet layihələri, o cümlədən infrastruktur, təsərrüfat subsidiyaları və Ukraynaya verilən yardımları müəyyən edir. Avropa Parlamentinin üzvləri həmçinin Avropa Komissiyasına təyinatlar üzərində veto hüququna malikdirlər. Mütəxəssislərin fikrincə, 450 milyona qədər insanı olan Aİ etimad testi dövrünə qədəm qoyub.

Martinika, Qvadelupa, Qayana, Yeni Kaledoniya... Aşağı seçici fəallığı və inamsızlıq

Fransa vətəndaşlarının əksəriyyəti bazar günü, iyunun 9-da səsverməyə getsə də, Qayana, Martinik və Qvadelupada seçki məntəqələri həmin gün artıq bağlanıb. Fransanın xarici ərazilərinin səsvermə hüququna malik sakinləri şənbə günü keçirilən Avropa Parlamentinə seçkilərdə öz sözünü deyə bilib. Bu regionların hamısında seçici fəallığı 10%-i çətinliklə keçib ki, bu da Fransanın 2019-cu ildə son Avropa seçkilərində qeydə aldığı (50%-lik) iştirakdan çox uzaqdır.

Səsvermə məntəqələri bağlandıqda Qayanada seçici fəallığı 10,8% təşkil edib ki, bu da ötən dəfəkindən 0,6 bal artıq olub, digər ərazilər üçün istisna olub. Qvadelupada səsvermənin bağlanışında seçici fəallığı 10,87%, ən aşağı göstəricilərin qeydə alındığı Martinikdə isə 7,95% təşkil edib.

Materik Fransadan əvvəl açılan seçki məntəqələri son bir ayda çox qeyri-sabitlik müşahidə olunan Yeni Kaledoniyadadır. Fransa hökumətinin Parisdə Yeni Kaledoniyada seçki prosesini dəyişdirmək üçün qanun layihəsini qəbul etməsindən sonra bölgədə gərginlik artıb. Orada 222 831 seçici səs verə bilər. Səsvermədə iştirak edən sakinlərdən hazırda mövcud olan hərəkət məhdudiyyətlərinə riayət etmələri xahiş olunur. İyunun 17-nə qədər komendant saatı qüvvədədir və bu, seçki məntəqələrinin bağlanmasını yerli vaxtla saat 17:00-a keçirir. Günortaya olan son rəqəmlər Fransanın xaricdəki departamentində 8,81% seçici fəallığını göstərib.

V.VƏLİYEV