Panik atak nədir? - ARAŞDIRMA

Qəfil və müntəzəm olaraq qorxu hissi ilə təsirləndiyiniz bir narahatlıq pozuqluğu panik atakdır. Demək olar ki, hər kəs müəyyən vaxtlarda narahatlıq və qorxu hissləri yaşaya bilər. Bu hiss gərgin, stresli və ya təhlükəli vəziyyətlərə təbii cavabdır. Ancaq panik atak pozğunluğundan əziyyət çəkən bir insanda narahatlıq və stress hissləri müntəzəm və tez-tez heç bir səbəb olmadan baş verir.

Avropada əhalinin təxminən 3%-i bir ildə panik atak keçirirsə, ABŞ-da bu, təxminən 11%-dir. Panik atak qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Diskomfort adətən yeniyetməlik və ya erkən yetkinlik dövründə baş verir. Uşaqlar və yaşlılar bu xəstəlikdən daha az əziyyət çəkirlər. Tədqiqatçılar həmçinin panik atakların fobiyalar, obsesif-kompulsiv pozğunluq və ümumiləşdirilmiş narahatlıq pozğunluğu ilə əlaqəli olması ehtimalını araşdırdılar. Tədqiqatçılar öz məlumatlarını toplamaq üçün MEDLINE adlı verilənlər bazasından istifadə etdilər. Nəticələr belə nəticəyə gəldi ki, yuxarıda qeyd olunan pozğunluqlar genetik komponentə malikdir və irsi və ya genlər vasitəsilə ötürülür. Fobiyası olmayanlar üçün irsiyyət ehtimalı 30-40%, fobiyalar üçün isə 50-60% təşkil edir.

Uşaqlarda Panik Atak

Panik pozuqluğu yeniyetmələrdə kiçik uşaqlara nisbətən daha çox rast gəlinir. Bununla belə, panik atakla mübarizə xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələr üçün çətin bir təcrübə ola bilər. Şiddətli panik pozğunluğu onların inkişafına və öyrənməsinə təsir göstərə bilər. Panik atak əlamətləri göstərən uşaqlar mütləq həkimə aparılmalıdır.

Həkim uşağın xəstəlik tarixini nəzərdən keçirəcək və simptomların hər hansı fiziki səbəbinin olub-olmadığını öyrənmək üçün hərtərəfli fiziki müayinə keçirəcək. Uşaqlarda çaxnaşma hücumlarına nəyin səbəb olduğunu müəyyən etməyə kömək etmək üçün digər narahatlıq pozğunluqları üçün skrininq də tələb oluna bilər, buna görə də ümumi fiziki müayinədən sonra əlavə qiymətləndirmə və lazım olduqda müalicə üçün müvafiq mütəxəssisə müraciət ediləcək.

Panik atakların səbəbləri nələrdir?

Bir çox digər psixi pozğunluqlarda olduğu kimi, panik atakın da dəqiq səbəbi tam aydınlaşdırılmayıb. Bununla belə, vəziyyətin həyatda travmatik və ya çox stresli bir dövrlə, beyindəki amillərlə əlaqəli olduğu düşünülür.

Simptomlar

Panik atak zamanı insan müxtəlif fiziki və zehni əlamətlərlə yanaşı, narahatlıq yaşayır. Bu simptomlar heç bir səbəb olmadan görünə bilər və olduqca tez görünə bilər. Panik atak insan üçün çox qorxulu və stresli bir vəziyyət ola bilər.

Panik atak simptomlarına aşağıda sadalanan simptomlar daxildir:

Qəfil tualet ehtiyacı, insana istilik gəlməsi, başgicəllənmə, özünüzü halsız hiss etmək, boğulma hissi, qorxu hissi və ya ölüm qorxusu, ümumi tərləmə, sinə ağrısı, sürətli ürək döyüntüsü, qulaqlarda cingilti, quru ağız, ürəkbulanma, nəfəs darlığı, tərləmə, soyuqlama, uyuşma və ya iynə batması hissi, bədənlə əlaqənin kəsilməsi hissi.

Panik atak zamanı yuxarıda göstərilən simptomlardan ən az dördü eyni vaxtda müşahidə olunur. Daha az müşahidə edilən vəziyyətlərə məhdud panik atak deyilir. Panik atak adətən 5-20 dəqiqə davam edir, lakin bir saata qədər davam edən hallar da müşahidə edilib.

Panik atakların sayı vəziyyətin şiddətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzi fərdlər ayda bir dəfə bu vəziyyətə məruz qalarkən, digər insanlarda həftədə bir neçə dəfə panik atak ola bilər.

Panik ataklar qorxulu olsa da, təhlükəli deyil. Görünən simptomlar insana birbaşa zərər vermir. Eyni zamanda, bu simptomların bir çoxuna asanlıqla digər şərtlər səbəb ola bilər. Məsələn, aşağı qan təzyiqi ürək döyüntüsünün sürətlənməsinə səbəb ola bilər.

Panik Atak Diaqnozu

Panik atak diaqnozunu ancaq öz sahəsində mütəxəssis olan psixoloq qoya bilər. İlk növbədə xəstənin tibbi keçmişi alınır və lazımi fiziki müayinələr aparılır. Panik atak diaqnozu üçün birbaşa laboratoriya testi yoxdur. Bununla belə, həkimlər hücumların başqa bir əsas xəstəlikdən və ya panik atakdan qaynaqlandığını öyrənmək üçün bəzi testlər təyin edə bilərlər.

Xüsusilə hücumların tezliyi, tənginəfəslik yaşamağınızdan asılı olmayaraq başgicəllənmə, uyuşma və ya tərləmə kimi əlamətlər diaqnoz baxımından çox əhəmiyyətlidir.

Panik atak diaqnozunu aydınlaşdırmaq və digər xəstəlikləri istisna etmək üçün əvvəlcə ürək (EKQ) tələb oluna bilər. Ürək döyüntülərinin fərqli bir ürək xəstəliyi nəticəsində baş verib-vermədiyi araşdırılır. Daha sonra, tiroid hormonlarının səviyyəsini və hormonal balanssızlığın olub-olmadığını ölçmək üçün həkim tərəfindən bəzi qan testləri tələb oluna bilər.

Panik atak necə müalicə olunur?

Panik atak xəstələrində əsas müalicə yanaşmasında həm psixoterapiya, həm də farmakoloji (dərman) müalicə üsullarından istifadə edilir. Terapiya psixoloji müdaxilələrin başındadır. Panik atak əlamətlərinin terapevt tərəfindən tədricən və təkrar-təkrar yenidən yaradıldığı bu tətbiqlərdən sonra xəstənin panik atağın fiziki əlamətlərinin həyati təhlükəsi olan bir vəziyyətə işarə etmədiyini anlaması hədəflənir. Bu anlayış qurulduqdan sonra insan panik atak zamanı özünü daha rahat hiss edə bilər.

Nitq terapiyası panik atak müalicəsi çərçivəsində ilkin tibb müəssisələrində qiymətləndirilən və təsirli sayılan psixoterapiya üsuludur. Danışıq terapiyasında xəstə panik atak və panik pozğunluğu haqqında məlumat əldə edir və bu vəziyyətlərlə necə davranacağını danışaraq özünü inkişaf etdirə bilir.

Psixoterapiya üsulları ilə müalicədən nəticə əldə etmək həm səy, həm də vaxt tələb edən bir prosesdir. Ümumiyyətlə, xəstələr panik atak əlamətlərinin bir neçə həftə ərzində azaldığını hiss edirlər və bir neçə aylıq terapiyadan sonra bu simptomlarda əhəmiyyətli dərəcədə azalma ola bilər. Təkrarlanan hücumların qarşısını almaq və panik atakları nəzarət altında saxlamaq üçün terapiya planına sadiq qalmaq vacibdir.

Dərman müalicə planında istifadə olunan bir çox dərman növü var:

Selektiv serotonin geri alma inhibitorları

Ümumilikdə təhlükəsiz sayılan və nisbətən az yan təsiri olan bu antidepresan dərman qrupu panik atak müalicəsi çərçivəsində ilk mərhələdə seçilən dərman növü olaraq qəbul edilə bilər.

Seçici noradrenalin və serotonin geri alma inhibitorları (SNRIs)

Panik pozğunluğunun müalicəsində istifadə edilən başqa bir antidepresan dərman qrupu olan SNRI'lar gələcək hücumların qarşısını almaqda da təsirli ola biləcək dərmanlardır.

Benzodiazepinlər

Benzodiazepin mənşəli dərmanlar mərkəzi sinir sistemini boğaraq sakitləşdirici təsir göstərən dərmanlardır. Bu dərmanlar xüsusilə ani başlayan panik ataklarda istifadə olunur. Benzodiazepin mənşəli dərmanlar ümumiyyətlə qısamüddətli istifadə üçün uyğundur. Bu, uzun müddətli istifadədə vərdiş yaradan təsirlərlə bağlıdır. Bu cür dərmanlardan istifadə edərkən digər mülahizələrə digər dərmanlarla qarşılıqlı təsir və təhlükəli yan təsirlər daxildir.

Beta-blokerlər

Beta-blokerlər panik ataklarla əlaqəli tərləmə, yuxululuq və çarpıntı kimi şikayətlərdə faydalı ola bilər. Müalicənizdə istifadə olunan hər hansı dərmanın effektivliyinə şübhə yaranarsa, həkimlər digər dərman qruplarına keçə bilərlər. Bəzi hallarda, bu dərman qrupları effektivliyini artırmaq üçün kombinasiya terapiyası çərçivəsində birlikdə istifadə edilə bilər. Dərmanların effektivliyi istifadə edildiyi tarixdən bir neçə həftə ərzində ortaya çıxır.

Bütün dərmanlar bəzi qarşılıqlı təsir və yan təsirlər riskinə malikdir, buna görə də hər hansı bir dərmanı istifadə etməzdən və ya istifadəsini dayandırmazdan əvvəl mütləq həkimlərdən dəstək alınmalıdır.

Panik atak tibbi bir vəziyyətdir, lakin müalicə dayandırıldıqdan sonra bəzi hallar təkrarlana bilər. Panik atakların müalicəsində dərmanla yanaşı, rahatlama və nəfəs məşqləri də faydalı ola bilər. Tənəffüs məşqləri panik ataklarla əlaqəli tənəffüs tezliyinin balanssızlığı kimi simptomları azaltmaqda təsirli ola biləcək üsullar arasındadır.

Panik atak zamanı baş verən hiperventilyasiya (səthi və tez-tez nəfəs alma) bu pozğunluqla əlaqəli qorxu və narahatlıq hisslərini pisləşdirir. Hücum zamanı dərin tənəffüs üsullarının tətbiqi hücum zamanı meydana gələn simptomların idarə edilməsində təsirli ola bilər.

Ən sadə dərin tənəffüs hərəkəti ağızdan nəfəs alma ilə həyata keçirilə bilər və bu texnikada insan 4 saniyə dərindən nəfəs alır, 1 saniyə nəfəsini tutur və 4 saniyə ərzində nəfəs alır və eyni dövrü təkrarlayır.

Dərin nəfəs məşqləri ilə yanaşı, insanların onlarda meydana gələn panik atak əlamətlərindən xəbərdar olması da vacibdir. Bu vəziyyətdən xəbərdar olmaq, hücumun müvəqqəti olduğunu və qısa müddətdə normal rifah halına qaytarıla biləcəyini bilməyin yolunu açır. Şüur sayəsində insan özünü rahatlaşdıra biləcək digər texnikaları daha asan yerinə yetirə bilər.

Ətraf mühitin müxtəlif faktorlarından qorunmaq üçün hücumun gəldiyini hiss edən insanın gözlərini yumması bu stimulların qarşısını almaqda və tənəffüs məşqlərinə diqqət yetirməkdə faydalı ola bilər.

Dərin nəfəs məşqlərində olduğu kimi, müxtəlif əzələ rahatlatma üsulları hücum zamanı bədənin reaksiyalarını nəzarət altında saxlamağa kömək edə bilər. Bu texnika barmaq əzələləri kimi kiçik əzələ qruplarından başlayaraq bütün əzələləri tədricən rahatlaşdıraraq həyata keçirilə bilər. Bu üsulların tətbiqi təcrübəsi effektin daha yüksək olmasını təmin edə bilər.

Panik atak müalicəsi çərçivəsində qiymətləndirilən başqa bir müalicə növü hipnozdur. Bəzi insanların hipnoz zamanı edilən təkliflərlə qorxularından qurtulduğu müşahidə edilmişdir. Panik atak xəstələrinə mütəmadi olaraq idman etmələri də tövsiyə olunur. Məşq zamanı beyindəki kimyəvi maddələr arasında tarazlıq qorunur və endorfinlərin miqdarı artır. Gəzinti və üzgüçülük kimi yüngül məşqlərlə ifraz olunan endorfinlər insanın əhval-ruhiyyəsinə müsbət təsir göstərə bilər. Unudulmamalıdır ki, panik atakların müalicəsində psixoterapiya son dərəcə əhəmiyyətli yer tutur.

Panik ataklar insanın həyatında hansı dəyişikliklərə səbəb olur?

Müalicə olunmayan panik ataklar müxtəlif aspektlərdə həyatın rahatlığını ciddi şəkildə poza bilər. Bunlar - maşın sürmək qorxusu, evdən çıxmaq qorxusu, tez-tez tibbi yardım axtarmaq istəyi, sosial vəziyyətlərdən qaçınmaq, işdə və məktəbdə problemlər, depressiya, narahatlıq və digər psixiatrik problemlər, intihar və intihar düşüncələri, alkoqol və maddə istifadəsinə meyl, maliyyə problemləri.

Bəzi insanlarda çaxnaşma pozğunluğu zamanla agorafobiya olaraq ifadə edilən izdihamlı açıq yerlər qorxusu ilə müşayiət oluna bilər. Bunun səbəbi, insanın hücum zamanı bu mühitlərdən uzaqlaşa bilməyəcəyini hiss etməsidir.

SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq psixoloqların bu barədə fikirlərini öyrənib.

Psixoloq Mahuxanım Teymurova: "Panik pozğunluğu, daimi olaraq ani panik və ya qorxu nöbətləri keçirdiyimiz bir anksiyetə (narahatlıq, sıxıntı) pozğunluğudur. Panik atak həqiqi bir təhlükə və yaxud görünürdə bəlirgin bir səbəb olmamasına rəğmən şiddətli fiziki bəlirtilərlə özünü göstərən qorxu nöbətidir. Bu zaman şəxs öləcəyini və ya dəli olacağını düşünür. Hər kəs həyatında bir və yaxud 2 dəfə panik atak keçirə bilər. Lakin əgər şəxsin panik atakları daima, tez-tez təkrarlanırsa onda bu panik pozğunluğudur.

Panik atak, panik pozğunluğu, fobiyalar, OKB, travma sonrası stress pozğunluğu və s. təşviş pozuntusuna aiddirlər. Fərqli, müxtəlif fiziki simptomların olduğu 4 və ya daha çox panik atak yaşanması "Panik pozğunluğu" ilə ifadə olunur. Bu simptomlara nəfəs darlığı, ürəyin sürətlə döyünməsi, titrəmə, tərləmə, sinədə ağrı, baş gicəllənməsi və s. misal göstərə bilərik.

Panik atak simptomları nələrdir?
Panik atak zamanı həm zehinsəl (psixolojik), həm də fiziki simptomlar yaşayırıq. Bu simptomlara :
- Sinədə ağrı
- Udqunmada çətinlik
- Nəfəs almada problem
- Nəfəs darlığı
- Sürətli nəfəs alıb vermək
- Ürək döyüntüsünün artması
- İstilik basması
- Titrəmə, üşümə
- Tərləmə
- Bulantı
- Baş gicəllənmə
- Uyuşma
- Qorxu hissi və s. aiddir.

•Çox panik atak 5 ilə 20 dəqiqə arasında davam edir. Lakin bəzilərində bir saata qədər də davam edə bilir.

•Panik atak zamanı öləcəyini, infakt keçirəcəyini, dəli olacağını düşünürlər və bu onları qorxudur.

•Əsasən 25 yaş aralığında olan şəxslərdə bu simptomlar ortaya çıxır. Panik atak qorxuducu olsa da təhlükəli deyillər. Panik atağın səbəbi tam dəqiq bilinmir. Beyində kimyasal dəngəsizlik, genetik səbəblər daxil olmaqla müxtəlif teorilər var. Panik ataklar yatarkən belə ortaya çıxa bilər və bu zaman yuxudan dəhşət, qorxu içində oyana bilərsiniz

Müalicəsi
Bu psixolojik problemdən əziyyət çəkən şəxslərin psixoloqa müraciət etməsi məsləhətlidir. CBT-dən istifadə edərək şəxsin qorxu yaradan situasiyaya qarşı verdiyi davranışı, düşüncəsini dəyişdirməyə kömək ola bilər.

•Nəfəs alma

•Meditasiya

•Yoqa

•Masaj və s. şəxsin panik atağına səbəb olan narahatçılığın, stressin azaltmağa kömək ola bilər. Bununla yanaşı antidepresyandan istifadə edərək bu simptomları nəzarət altında saxlana bilər".

Psixoloq Vüsalə Əmiraslanova: “Panik atak təşviş pozuntusundan yaranır. Yəni, bir insanda həyacan pozuntusu varsa bu artık avtomatikləşir və panik ataka səbəb olur. Panik atakın yaranma səbəblərinə problemlərdən qorxmaq, maddi sıxıntı, itkilər və yaxud da gərginlik yaşama, uğursuzluq daxildir.

Panik ataka hamımız tutula bilərik. İnsanlar bəzən panik atakdan narahat olurlar. Bu hər kəsdə eyni cür olmur. Bəzi insanlr var ki, bir dəfə panik atak olur müalicə alır və bir daha bu halla qarşılaşmır. Ümumiyyətlə, panikatak nevroz halıdır. Sadəcə həssas insanlarda bu daha çox baş verir. Onlar panik atakı daha ağır keçirdir.

Çalışmaq lazımdır ki, gələcəkdən çox narahat olmayaq. Neqativ fikirləri beynimizdən uzaqlaşdıraq”.

Ayşən Vəli