Həsən Babazadə – Pensilvaniya Universitetinin radiologiya şöbəsinin baş tədqiqatçısı, Ph.D., Yaponiyanın Kyoto Universitetinin Əczaçılıq fakültəsinin məzunudur.
Dr. Babazadə 2011-2014-cü illərdə Kyoto Universitetində bionanotexnologiya və əczaçılıq mühəndisliyi üzrə doktorluq dərəcəsi alıb. 2014-2016 illərdə Yaponiyanın The World Premier International Research Center Initiative (WPI), İnstitute for İntegrated Cell-Material Sciences mərkəzində çalışıb. 2016-cı ildən Amerikanın ilk universiteti sayılan Filadelfiya şəhərində yerləşən Pensilvaniya Universitetinin Raymond and Ruth Perelman School of Medicine tibb institutunda çalışır.
SİA Həsən Babazadənin "HafizTimes.com-a müsahibəsini təqdim edir.
-Hər il fevralın 4-də Dünya Xərçənglə Mübarizə Günü kimi (World Cancer Day) qeyd edilir. Çalışdığınız universitet və hospital da bu sahədə dünyaya ən son yenilikləri gətirən qabaqcıl mərkəzlərdəndir. Faktları öyrənmək və mifləri dağıtmaq üçün Həsən Babazadə nə söyləmək istəyər? Hazırda nə üzərində işləyirsiniz?
-Hazırda bir neçə layihə üzərində işləyirəm. Bilirsiniz ki, son bir neçə ildə Pensilvaniya Universiteti dünyaya çox mühüm və praktik yeniliklər gətirib hansı ki, indi yüz milyonlarla insanların həyatını xilas edir. Buna mRNA COVİD19 peyvəndini, dünyada ilk gen terapiyasını, xərçəng əleyhinə ilk CAR-T hüceyrə terapiyası və s. göstərmək olar.
Hazırkı tədqiqat maraqlarım əsasən xərçəngdə farmakoloji mexanizmləri müşahidə etmək üçün molekulyar görüntüləmə üsullarının hazırlanmasına yönəlib. Bu cür görüntüləmə metodlarını dünyada ilk dəfə biz yatarmışıq. Bu yaxınlarda “Journal of Nuclear Medicine” insanlar üzərində apardığımız T hüceyrələrini Pozitron Emissiyalı Tomoqrafiya (PET) ilə görüntüləyən minibody (qısa fraqmentli anticism) tətbiqinin faza 1 klinik tədqiqatın nəticələrini çap edib. Hazırda 2-ci faza kliniki sınaq getməkdədir. Sonuncu, 3-cü faza gələn ilə nəzərdə tutulub.
Onkoloji xəstələrdə faza kliniki sınaqları uğurla başa çatdıqdan sonra yaratdığımız minibody xəstələrə daha səciyyəvi diaqnoz və dəqiq müalicə strategiyalarını seçmək üçün bütün dünya onkoloq, radioloq və nüvə təbabəti həkimlərinin ixtiyarına veriləcək. İmmunoterapiya zamanı xərçəng əleyhinə reaksiyanı vizuallaşdırmaqla bədənin immun sisteminin şişlə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu anlamaq məni xüsusilə maraqlandırır.
Bu problemləri həll etmək üçün biz immun sisteminin PET və Tək Foton Emissiyalı Kompüter Tomoqrafiyası (SPECT) ilə görüntüləməsi üçün radiotraserlər, genetik reporter sistemləri, həmçinin radioizotoplarla bağlanmış fraqment anticisimlər (diabody, minibody, nanobody) yaradırıq. Bu sahələr tibb, əczaçılıq və biomühəndisliyin qarşılaşdığı interdissiplinar sahələrdir. Bu yüksək dinamik və innovativ sahəyə müsbət töhfə verməkdən çox məmnunam.
-CAR-T terapiyası nədir və Azərbaycanda tətbiq olunurmu?
-Bu terapiya leykemiya, limfoma kimi xərçənglərə olduqca qüvvətli, lakin istehsalı çox mürəkkəb olan kompleks gen-hüceyrə terapiyasıdır. Ximerik antigen reseptorlu (CAR) T-hüceyrələri xərçəng hüceyrələrini hədəf alacaq şəkildə laboratoriyada dəyişdirilir və xərçənglə mübarizə üçün yenidən xəstəyə qaytarılır. Bu müxtəlif xərçəng növlərinin müalicəsində əhəmiyyətli faydalar verir. İlk dəfə 2017-ci ildə Pensilvaniya Universiteti və Filadelfiya Pediatrik Xəstəxanası uşaqlarda acute lymphoblastic leukemia (ALL) üçün ABŞ Qida və Dərman Agentliyindən (FDA) CAR-T terapiyasına razılıq aldı. Vaxtilə ölüm faizi çox yüksək olan bu xəstəliyin, CAR-T terapiyanın tətbiqindən sonra sağalma göstəricisi 90%-i keçir. Bu çox böyük nailiyyət və göstərici olsa da bəzi problemlər hələ də qalmaqdadır. Xüsusilə CAR T-hüceyrələrinin bədəndə paylanmasını, canlılığını və miqdarını izləmək üçün lazım olan diaqnostik üsullar yoxdur. Ona görə də müalicəni izləmək və effektivliyini qiymətləndirmək çox çətindir və dolayıdır. Üzərində işlədiyim layihələrdən bir neçəsi bu problemin həllinə fokuslanıb.
Bu məhdudiyyəti aradan qaldırmaq üçün CAR T-hüceyrələrini izləyə bilən yeni reporter gen kimi çıxış edən RNA aptamer (qısa RNA zənciri) hazırladıq. Bu barədə 2022-ci il iyun ayında Vankuverdə keçiriləcək SNMMİ cəmiyyətinin beynəlxalq konfransında çıxış edəcəyəm. Digər istiqamət insan immun sistemi aktivləşməsinə cavabdeh CD69 markerini izləmək üçün yeni molekulyar prob hazırlamaqdır. Bu xüsusilə immunoterapiya alan onkoloji xəstələrə çox vacibdir.
Əfsuslar olsun ki, hələlik CAR-T terapiyası dünyanın çox az mərkəzində tətbiq oluna bilir. Bunun həm qanuni tənzimləyici, həm də texniki səbəbləri var. Bu bildiyimiz inyeksiya oluna biləcək dərman deyil və bu cür müalicə metodlarını tətbiq etmək üçün yüksək səviyyəli biotexnoloji istehsal olmalıdır. Ona görə ki, “dərman” insandan alınan, genetik modifikasiya olunub yenidən insana qaytarılan canlı hüceyrələrdir. Genetik modifikasiyaları təqdim etmək üçün bir çox hallarda viruslardan istifadə edirik hansı ki, istehsal prosesini bir az da qəlizləşdirir.
-Onkoloji xəstəliklərdə immunoterapiya ən müasir müalicə üsullarındandır. Hətta üsulu kəşf edən insanlardan biri sizin məzunu olduğunuz Kyoto Universitetinin professor Tasuku Honjodur və bu işlərinə görə 2018-ci ildə Nobel mükafatı alıb. Qeyd etdiniz ki, bu sahədə də işlər görürsünüz. Daha nə əlavə edərsiniz?
-Bəli, immunoterapiya onkoloji problemlərə ən müasir yanaşmalardandır və ümumilikdə dünyada onkoloji xəstəliklərin artım trempinin istiqamətini azalmağa doğru dəyişib. Əfsuslar olsun ki, onkoloji xəstələrin yalnız 25-30%-i bu müalicəyə müsbət cavab verir və bunun səbəbi tam aydın deyil. İmmunoterapiya kontekstində də prosesləri müşahidə etmək üçün mövcud görüntüləmə vasitələri yoxdur. Bu problemi aradan qaldırmaq üçün – yəni onkoloji xəstənin terapiyaya cavab verib verməyəcəyini müalicə başlamazdan əvvəl müəyyən etmək üçün, qeyri-invaziv texnologiya hazırlayırıq və bu istiqamətdə xeyli iş görmüşük. Bu məqsədlə, insan immun aktivləşdirmə markeri olan CD69-a hədəflənən pozitron tomoqrafiyası üçün diabody (qısa ölçülü fraqment anticism) yaratdıq. Gələn il bu məhsulun patenti və insanlarda klinik fazalara daxil olunması nəzərdə tutulub.
-Qeyd etdiniz ki, CAR-T terapiyası leykemiya, limfoma kimi onkoloji xəstəliklərə qarşı çox qüvvətlidir. Bəs digər xərçəng növlərinə necə?
-Qaldırdığınız suallar bir növü bu sahənin pilləli inkişafı zamanı dünya alimlərinin qarşılaşdığı suallardır. Hazırda CAR-T terapiyası leykemiya, Non-Hodgkin limfoma, Hodgkin limfoma və miyeloma kimi qan və sümük iliyi xərçənglərində effektlidir. Digər bitişik toxuma və orqan şişlərinə terapevtik təsiri yoxdur. Bu sahədə bir neçə biotexnologiya və əczaçılıq şirkətləri ilə sıx əməkdaşlıq edirik. Bu problemi həll etmək üçün yeni tip genetik modifikasiyalı hüceyrələr – CAR-Makrofaqları yaratmışıq. Keçən il bu layihənin pre-kliniki fazası mənim başlıca işlərimdən olub və alınan data əsasında insanlara dozalanma müəyyən edilib, FDA təsdiqi üçün yeni müalicə metodu göndərildi. Artıq insanlarda faza 1 mərhələsi başlayıb. Bu layihənin nəticəsi CAR-T qədər qlobal olacaqdır, amma xeyli iş hələ qarşıdadır.
-Söhbətimizin əvvəlində qeyd etdiniz ki, genetik modifikasiyalı CAR-T hüceyrələrin, o cümlədən də CAR-Makrofaqların alınmasında canlı viruslardan istifadə edirsiniz. Çox maraqlıdır, onları hansı məqsədlərlə istifadə edirsiniz və bu virusların təhlükəsizliyinə nə cür nəzarət olunur?
-Bütün proseslərdə transduksiya zamanı xarici genetik materialın insan T və ya makrofaqlarına daimi yeridilməsi üçün lentivirus və ya adenovirus kapsidlərdən istifadə edirik. Biotexnoloji prosesin bir hissəsi kimi, bu tip virusları laboratoriyalarda yaradırıq. Bir növü virusun öz genini insan hüceyrəsinə daxil etmək qabiliyyətindən öz məqsədlərimiz üçün istifadə edirik. Bu halda bizə lazım olan geni (məsələn CAR genini) virusa kodlaşdırırıq. Daha sonra həmin virusu istehsal edirik və onkoloji xəstədən alınmış T immun hüceyrələrini (gələcəkdə də makrofaqları) yoluxdurub CAR genini hüceyrə xromosoma daimi daxil edirik. Daha sonra həmin hüceyrələri xəstənin orqanizminə geri qaytarırıq. Bu cür aktivləşmiş CAR-T hüceyrələri orqanizmdə olan xərçəngi məhv edir. Bu viruslar virulent olmadığına görə 2-ci dərəcəli biotəhlükəsizlik səviyyəsi kifayət edir(Medicina.az).
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
Digər xəbərlər
Xəbər lenti
ABŞ qoşunlarının bir hissəsini Çaddan çıxarır
Dünya 07:23ÜST-dən siqaretlə bağlı HƏYƏCAN TƏBİLİ
Dünya 07:11Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola düşüb
Sosial 07:06Taylor Svift rekord qırdı
Şou-Biznes 06:3147 yaşlı Şakira şəffaf geyimi ilə heyrətləndirdi - FOTO
Şou-Biznes 05:50Blinken çinli həmkarı ilə görüşüb
Dünya 05:42Seneqalda ağır yol qəzasında 13 nəfər ölüb
Dünya 03:53Mahir Emrelidən Hidayət Heydərova HƏDİYYƏ
İdman 02:20Azərbaycanlı yazıçıya Aytmatov medalı təqdim edilib - FOTOLAR
Mədəniyyət 01:54Rostov sakini tövlədən 68 minaatan mərmisi tapıb
Dünya 00:51Rusiyanın uduzacağına inanmağın vaxtıdır..?
Dünya 00:05Kosmik tullantılar Çinin orbital stansiyasına ziyan vurub
Texnologiya 25 Aprel 23:53TRT İspanca rәqәmsal yayım platforması yayıma başlayır
Texnologiya 25 Aprel 23:44Rusiya qılıncoynadanları Olimpiya Oyunlarında iştirak etməyəcəklər
İdman 25 Aprel 23:36Türkiyə prezidentinin Bağdad və Ərbil səfərlərinin təhlili
Dünya 25 Aprel 23:25Qadın doqquz yaşlı ögey qızını döyüb...
Hadisə 25 Aprel 23:14Almaniya Azərbaycanı COP29-da dəstəkləməyə hazır olduğunu ifadə edib
Dünya 25 Aprel 23:09Rusiya ABŞ-la diplomatik münasibətləri azaldacaq..?
Dünya 25 Aprel 23:04Boksçumuz Avropa çempionatında bürünc medal qazanıb
İdman 25 Aprel 22:54Məhkəmə İvleyevanı ordunu gözdən salmaqda təqsirli bilib
Şou-Biznes 25 Aprel 22:43Ançelotti Kurtuanın son durumunu açıqladı
İdman 25 Aprel 22:34İngilislər husilərin raketini vurub
Dünya 25 Aprel 22:22Ruslar və belaruslar hələ ki, Litvaya gələ bilərlər..?
Dünya 25 Aprel 22:12Putin: "Miqrantlar kadr çatışmazlığı problemini həll edə bilməyəcəklər"
Dünya 25 Aprel 22:04Ruslar Balakleyadakı dəmiryol stansiyasına raket zərbəsi endiriblər
Dünya 25 Aprel 21:55Prezident İlham Əliyev Almaniyaya işgüzar səfərə gəlib
Siyasət 25 Aprel 21:50Qərbin liberal hegemonluğunun sonu çatır...
Dünya 25 Aprel 21:45Sahibə Qafarova Monteneqroya rəsmi səfərə gedib
Siyasət 25 Aprel 21:34“İslahatlarımızla Türkiyənin strukturunu gücləndirməyə davam edirik”
Dünya 25 Aprel 21:28Çernobıldan sonra Alla səhhətində problem yaşayıb..?
Şou-Biznes 25 Aprel 21:24''Türk Həftəsi proqramını müxtəlif ölkələrdə təşkil etməyi planlaşdırırıq''
Dünya 25 Aprel 21:15Böyük Britaniya İrana qarşı yeni sanksiyalar tətbiq edib
Dünya 25 Aprel 21:03"Azərbaycan ölkələr arasında körpülərin qurulmasında əsas rola malikdir"
Siyasət 25 Aprel 21:00Gürcüstan müxalifəti yeni mitinq elan edib
Dünya 25 Aprel 20:58ADNSU-da beynəlxalq elmi-praktiki konfrans başa çatıb
Təhsil 25 Aprel 20:56Hindistan ABŞ-a görə Rusiya ilə əməkdaşlığı dayandırır...
Dünya 25 Aprel 20:46İstanbul Hava Limanı Avropanın ən işlək hava limanıdır...
Dünya 25 Aprel 20:39Putin may ayında Çinə səfər etmək niyyətindədir
Dünya 25 Aprel 20:27Azərbaycan-Macarıstan enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib
İqtisadiyyat 25 Aprel 20:16Naxçıvan Muxtar Respublikasının yeni Baş naziri kollektivə təqdim edilib
Sosial 25 Aprel 20:04Ərəb Liqası Qərb ölkələrinə İsraillə bağlı çağırış edib
Dünya 25 Aprel 19:56Polşa xarici işlər naziri: ''Rusiya bizdən qorxmalıdır''
Dünya 25 Aprel 19:48“3+3” platformasının potensialından istifadə etmək lazımdır”
Dünya 25 Aprel 19:35Pavel Priqojin atasının ölümünün qisasını alıb?
Dünya 25 Aprel 19:28Çin “Şencou-18” kosmik missiyasını uğurla orbitə çıxarıb
Dünya 25 Aprel 19:17Avropa Parlamenti Putini legitim kimi tanımaqdan imtina edib
Dünya 25 Aprel 19:07Fuat Oktay: 2040-cı il hədəflərimizə doğru inamla irəliləyirik
Dünya 25 Aprel 19:03“Sahibkarlar günü” ilə bağlı konfrans keçirilib - YENİLƏNİB - FOTOLAR
İqtisadiyyat 25 Aprel 19:00Rusiya mədəniyyət nazirinin keçmiş müavini 7 il iş aldı...
Dünya 25 Aprel 18:56Əminəm ki, Gürcüstan tezliklə Avropa ailəsinin tamhüquqlu üzvü olacaq
Dünya 25 Aprel 18:50Polşadakı yaraqlılar Belarusa qarşı hərəkətə hazırlaşırlar..?
Dünya 25 Aprel 18:47Milli Məclis Avropa Parlamentinin qərəzli qətnaməsinə münasibət bildirib
Siyasət 25 Aprel 18:32İstehlaka yararsız qida məhsulları məhv edilib
Sosial 25 Aprel 18:28Qətərlə Nepal arasında əməkdaşlığa dair 8 müqavilə imzalanıb
Dünya 25 Aprel 18:23Türkiyə MN: ''Son bir həftədə 54 terrorçu da zərərsizləşdirilib''
Dünya 25 Aprel 18:17“Xalq qələbələrimizdən ruhlanır, müxalifət isə kənarda göz yaşı tökür” - DEPUTAT DANIŞDI
Siyasət 25 Aprel 18:12Qərbin “VARDANYAN ŞOUSU” – TƏHLİL
Siyasət 25 Aprel 18:04“TikTok” yenilənmiş platforma icma təlimatlarını açıqlayıb - FOTOLAR
Sosial 25 Aprel 17:33Prezidentin kadr siyasəti nələrə söykənir? - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:26SOCAR ilə DVX arasında memorandum imzalanıb - FOTOLAR
İqtisadiyyat 25 Aprel 17:25“Ölkənin dayanıqlı inkişafı kiçik və orta biznesin inkişaf səviyyəsi ilə sıx bağlıdır” - SƏDR BİLDİRİB
İqtisadiyyat 25 Aprel 17:22Kanalda batan yeniyetmənin axtarışları davam edir - VİDEO
Hadisə 25 Aprel 17:21“Etdiklərinin qarşılığında cəzasını çəkməlidir” - ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:20Ötən ay 63 milyon manat ipoteka krediti verilib
İqtisadiyyat 25 Aprel 17:19Azərbaycanda yeni nazir əvəzi TƏYİN EDİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:18Buraxılış imtahanlarında ən yüksək nəticə göstərən RAYONLAR
Təhsil 25 Aprel 17:17Qırğızıstan Prezidentinə Qarabağ atı hədiyyə edilib
Siyasət 25 Aprel 17:09"Dünya müharibəsinin başlanması rəsmən olmasa da,.." - MÖVQE BİLDİRİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:07Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqları ən yüksək səviyyədə qorunur – ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:02“Azərbaycanın iqtisadi nailiyyətləri sahibkarlığın güclənməsi ilə müşayiət olunur” - Mikayıl Cabbarov
İqtisadiyyat 25 Aprel 17:01AFFA Premyer Liqa klublarının maliyyə menecerləri üçün seminar keçirib
İdman 25 Aprel 16:58“Sahibkarlıq olmasa, Azərbaycanın nə gələcəyi, nə də inkişafı ola bilər” - Sahil Babayev
İqtisadiyyat 25 Aprel 16:57Qırğızıstan Prezidentinin Azərbaycana dövlət səfəri başa çatıb
Siyasət 25 Aprel 16:52Qarabağ və Şərqi Zəngəzurdakı sahibkarlara əlavə imkanlar yaradılacaq
İqtisadiyyat 25 Aprel 16:46Azərbaycanın FIFA referisi Fatih Terimin komandasının oyununa təyinat alıb
İdman 25 Aprel 16:45Qarabağa avtobus reyslərinə may ayı üçün biletlər satışa çıxarılır
Sosial 25 Aprel 16:44"Bu yanacaqdoldurma məntəqələri elektrik enerjisi ilə çalışacaq" - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ
Sosial 25 Aprel 16:39Azərbaycan ölkələr arasında körpülərin qurulmasında əsas rola malikdir - Vüqar Rəhimzadə
Siyasət 25 Aprel 16:38Kilsədə formalaşan erməni siyasəti cəmiyyəti zorakılığa təşviq edir ŞƏRH
Siyasət 25 Aprel 16:35Evlərdə yeni otaq: SOYUNMA-GEYİNMƏ OTAĞI - ARAŞDIRMA
Maraqlı 25 Aprel 16:35Özəl xəbərlər
Digər xəbərlər“Xalq qələbələrimizdən ruhlanır, müxalifət isə kənarda göz yaşı tökür” - DEPUTAT DANIŞDI
Siyasət 25 Aprel 18:12Qərbin “VARDANYAN ŞOUSU” – TƏHLİL
Siyasət 25 Aprel 18:04Prezidentin kadr siyasəti nələrə söykənir? - MÜNASİBƏT BİLDİRİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:26“Etdiklərinin qarşılığında cəzasını çəkməlidir” - ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:20"Dünya müharibəsinin başlanması rəsmən olmasa da,.." - MÖVQE BİLDİRİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:07Azərbaycanda insan hüquq və azadlıqları ən yüksək səviyyədə qorunur – ŞƏRH EDİLDİ
Siyasət 25 Aprel 17:02Redaktorun seçimi
Köşə yazıları
Populyar
Valyuta məzənnəsi
- USD 1,7000 0,00%
- EUR 1,8205 +0,04%
- GBP 2,1193 +0,09%
- RUB 0,0184 +1,09%