Tələbələr daha çox hansı ixtisaslara üz tutur? - ARAŞDIRMA

Hər il yüzlərlə gənc təhsil almaq üçün Azərbaycandan kənara üz tutur. Ali təhsili başqa ölkələrdə almaq istəyənlər arasında ölkədəki təhsilə qane olmayıb, daha yaxşı təhsil dalınca gedənlər də var, burada ali məktəbə qəbul ola bilmədiyi üçün bəxtini başqa ölkələrdə sınamaq istəyənlər də.

Avropa ölkələri arasında ən populyarı Böyük Britaniyada təhsildir. Avropaya təhsil almağa gedən hər dörd tələbədən biri təhsil almağa bura üstünlük verir. Britaniya təhsilinin nüfuzundan danışmadan yalnız onu göstərə bilərik ki, dünyanın ən yaxşı universitetlərinin ilk onluğundakı dörd yerini məhz Böyük Britaniya universitetləri tutur.

Düzdür, Böyük Britaniya təhsil müəssisələri təkcə təhsilin keyfiyyəti ilə deyil, həm də təhsilin yüksək qiyməti ilə tanınır. Təhsil aldığı zaman Krallığının vətəndaşına təxminən 9 min funt-sterlinqə başa gələcəksə, başqa ölkədən olan bir tələbə üçün bu 15 min rəqəmini göstərir. Başqa bir problem də tələbə ölkədə qalmağı planlaşdırırsa, məzun olduqdan sonra iş tapmaq məsələsidir.

Məsələn, Ali Biznes Məktəbinin tələbələri iş perspektivləri ilə ödənişli təcrübə keçmək imkanı əldə edirlər. Təbii ki, universitet seçərkən, məzun olduqdan sonra iş tapan tələbələrin faizinə də diqqət yetirmək lazımdır. Bu göstəriciyə görə Böyük Britaniyanın ilk beş universiteti sırasına daxildir. Neft və qaz sənayesində təhsil əcnəbi tələbələr üçün xüsusilə cəlbedici olur. Avropanın neft paytaxtı sayılan şəhərdə tələbələrin təcrübə keçməsi üçün çoxmillətli şirkətlərinin baş ofisləri və filialları var. Aberdin Universitetində bir illik təhsilin qiyməti təhsil istiqamətindən və dərəcəsindən asılı olaraq 18-20 min funt sterlinqdir.

Britaniya universitetlərinə daxil olmaq və təhsil almaq üçün yüksək səviyyədə ingilis dili vacib şərtdir.

Avropa universitetlərində təhsil almağa gələn əcnəbi tələbələr daha çox sosial elmlərə üz tuturlar. Beynəlxalq tələbələrin 36%-i sosiologiya, jurnalistika, biznes, menecment və ya hüququ seçir. Populyarlıq baxımından sonrakı yerlərdə mühəndislik, tikinti və sənaye ixtisasları (17%), üçüncü yerdə mədəniyyət və humanitar elmlər durur (14%).

Sosial elmləri öyrənmək üçün ən populyar ölkələrin Kipr, Lüksemburq və Estoniya olduğunu qeyd edirlər. Avropa Statistika Təşkilatının son məlumatlarına görə, orada 1,6 milyondan çox əcnəbi tələbə təhsil alır. Yarısı bakalavr pilləsində təhsil alan tələbələrin 41%-i magistratura pilləsində təhsil alır. Digər 10%-i beynəlxalq tələbələr AB-də namizədlik dissertasiyası yazır, qalan 3%-i isə qısamüddətli təcrübə proqramlarındadır.

Xaricdə yüksək keyfiyyətli ali təhsil, nüfuzlu diplom güclü beynəlxalq rəqabət şəraitində getdikcə daha çox zərurətə çevrilir. Universitetin yüksək statusu və nüfuzu, müvafiq hazırlıq kursları, praktiki təcrübələr - bütün bunlar müvəffəqiyyətlə iş tapmağa və təhsil almağa kömək edir.

Nüfuzlu universitetlərdə təhsil alan tələbələrin 84%-i gələcək peşələri üçün lazımi bacarıqları əldə edir, 96%-i özlərini daha inamlı hiss edir. Xaricdə təhsil qlobal tendensiyadır və bu tendensiya əmək bazarındakı vəziyyətlə ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Belə ki, başqa ölkədə təhsil almaq üçün ən populyar istiqamət biznes və menecmentdir. Onların ardınca mühəndislik, proqramlaşdırma, sosiologiya və həyat elmləri və s. gəlir.

Əcnəbi tələbələr arasında ən populyar sahələr mühəndislik və biznes ixtisasları da yer alır. Bu sahələrdə Avropa ölkələri arasında Hollandiya ingilis dilli proqramlarının ən geniş seçimini təklif edir. Universitet tələbələrə eyni vaxtda bir neçə fənn üzrə ixtisaslaşmağa imkan verir: Elektrik Mühəndisliyi, tətbiqi fizika, kimya mühəndisliyi, biznesin idarə edilməsi və s.

Öz biznesini açmaq istəyən tələblər üçün xüsusilə uyğun olan ölkələrdən biri də Hollandiyadır. Orada bunun üçün hər cür şərait var: aşağı vergi dərəcələri, qeydiyyatın asanlığı və dövlət və özəl şirkətlərin maliyyə dəstəyi üçün bir çox yollar mövcuddur.

Almaniyada dövlət universitetlərindəki proqramların əksəriyyəti, xüsusən alman dilindədirsə, pulsuz olur. Bir çoxları tibbi təhsil almaq üçün Almaniyaya gedir. Həkim çatışmazlığından xüsusilə kənd sakinləri əziyyət çəkir. Almaniyadakı tibb universitetləri abituriyentin mənşə ölkəsindən asılı olmayaraq, müsabiqə əsasında abituriyentləri qəbul edir. Ümumilikdə ölkədə 35 tibb universiteti və fakültəsi var.

Çexiya universitetlərində də tələb olunan sahələr təxminən başqa yerlərdə olduğu kimidir - mühəndislik, informasiya texnologiyaları, tibb və s. Bu sahələr arasında tibb mühəndisliyi daha çox məşhurdur. Tədqiqat sahəsinin nailiyyətləri arasında süni orqanların, implant və protezlərin, kardiostimulyator və defibrilyatorların, ultrasəs aparatlarının və kompüter tomoqrafiyasının yaradılması və transplantasiyası var. Tibb mühəndislərinə tələbat artır və Çexiya tibdə texnologiya öyrənmək üçün cəlbedici proqramlar hazırlayır.

Bəs ölkədaxili universitetlərdə oxuyan tələbələrə nəzər yetirdikdə daha çox hansı sahələrə üz tutmağı üstün tutulur?

Demək olar ki, hər növbəti il üçün universitetlərdə bakalavr və magistr pillələri üçün ayrı-ayrı qruplar üzrə yeni ixtisasların adları və bu ixtisasların keçid balları haqqında geniş materiallar dərc olunur, ayrı-ayrı universitetlərdə tədris prosesini təmin etmək üçün müasir auditoriyalar, ən son avadanlıqlarla təchiz olunmuş laboratoriyalar, tədris və elmi ədəbiyyat fondu olan kitabxana, internet şəbəkəsinə qoşulmuş kompüterlərlə təchiz edilmiş otaqlardan istifadə imkanları olduğu barədə məlumatlar yayılır.

Ali təhsilin bakalavriat (əsas (baza ali) tibb təhsili) səviyyəsi üzrə ixtisasların (proqramların) təsnifatı Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2019-cu il 11 fevral tarixli 45 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilib . Son iki ildə “Aerokosmik mühəndislik”,“Aviasiya təhlükəsizliyi mühəndisliyi”, “Geomatika və geodeziya mühəndisliyi”, “Beynəlxalq ticarət və logistika”, “Turizm bələdçiliyi”, “İctimai təhlükəsizlik və idarəetmə”, “Fizioterapiya və tibbi reabilitasiya”, “Tibb və Biotexnologiya”, “Biznesin idarə edilməsi”, “İnformasiya təhlükəsizliyi” kimi 20-dən artıq yeni ixtisaslar yaradılıb, bəzi ixtisaslar isə ləğv edilib.

Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin tələbə qəbulu Qaydaları”nda dəyişiklik etməsi təbiidir. Qloballaşma dövründə, kompyuter əsrində yaşayırıq və beynəlxalq təhsil sisteminə inteqrasiya edirik. Problem heç də bu və ya digər hansısa ildə tələbə adını qazanan gənclər arasında deyək ki, tibb, iqtisadiyyat, mühəndislik, texniki fənlərə və yüksək texnologiyalara üstünlük verənlərin olmasında, pedaqoji, aqrar və mühəndisliklə əlaqədar ixtisasları seçənlərin də az olmamasında deyil. Oğlanların və qızların daha çox hansı ixtisaslara meylliliyində də elə bir ciddi fərq olmaması da o qədər önəmli deyil. Problemin kökünü ali məktəbə qəbul olunan minlərlə tələbənin təhsildən imtina etməsinin səbəblərində axtarmaq lazımdır. Xüsusilə son illər elə bir il olmur ki, Ali məktəblərə qəbul olundular, amma imtina ediblər.

Minlərlə tələbə təhsildən niyə imtina edir?

Bu il tələbə adından imtina edənlərin sayı açıqlanıb. 2300 gəncin universitetlərdən imtinası necə izah oluna bilər? Ali məktəblərin plan yerlərinin boş qalma səbəbləri nədir? və s. bu kimi yazı başlıqları manşetlərə çıxarılır. Təkcə, bu il qəbul imtahanlarında iştirak edib müsabiqə şərtini ödəyən 2 355 nəfər elektron qaydada müraciətlərini təsdiq etməyib.

Bəlkə, bu kimi vəziyyətin yaranma səbəbləri barədə düşünək? Səbəblər aydın olsa da həlli yolları barədə düşünmürük, bəlkə də düşünmək istəmirik. İxtisas seçimindəki dolaşıqlıqlar abituriyenti istədiyi ixtisasa deyil, digər arzulamadığı ixtisasa yönləndirir. Arzuladığı ixtisasa qəbul olmaması isə onu ruhdan salaraq, onu ali məktəbdən imtina etmək məcburiyyəti ilə üz-üzə qoyur. Arzulamadığı ixtisasa qəbul olunması isə gələcəkdə onun iş tapması, özünə karyera qurması üçün problem yaradacaq. Düzgün seçim edilməməsi isə onunla nəticələnir ki, 150-200 balla ali məktəbə qəbul olunursan, 500 balla istədiyin ixtisasa yiyələnə bilmirsən. Ali məktəbə qəbul olub, təhsil almaqdan imtina etməyin başlıca səbəblərdən biri kimi yüksək ödənişlər də öz sözünü deyir.

Əgər, ali təhsilin hamı üçün əlçatan olmasını hədəfləmişiksə, adambaşına düşən ali təhsillilərin sayına görə dünyanın aparıcı ölkələri ilə rəqabət aparmaq fikrinə düşmüşüksə qəbul qaydalarını sadələşdirməliyik. Bir çox ölkələrdə olduğu kimi, buraxılış imtahanları ilə qəbul imtahanlarını birləşdirmək yolu ilə təkpilləli vahid imtahan modelinə keçməliyik. Yox, əgər universitetlərin qəbul planını doldurmaq məqsədinə xidmət ediriksə, bu onların problemidir. Tələb-təklif prinsipindən yararlanmalıyıq. Ali təhsil üzrə qəbul planını artırmaq əvəzinə təhsilin keyfiyyəti yaxşılaşdırılmalıdır.

Ya kəmiyyət, ya keyfiyyət - üçüncü yol yoxdur. Universtetlərimizə nəzər yetirək. Son 10 ildə Azərbaycan Texniki Universitetində (AzTU) ilk dəfə qəbulun nəticələri kəskin şəkildə artıb. Belə ki, 2022/2023-cü tədris ili üzrə AzTU-nun plan yeri 97.62 % dolub. Bu rəqəm ötən il 78% təşkil edib. Bu il 2330 plan yerindən 2274-ü dolub. Boş qalan yerlər bəzi qiyabi və rus bölməsi üzrə olan ixtisaslara aiddir.

Yüksək ballar üzrə qəbulda da ötən illərlə müqayisədə xeyli artım var. Belə ki, 2022/2023-cü tədris ili üzrə AzTU-ya qəbul olunan 4 abituriyent 600-dən yuxarı nəticə göstərib. Onlar arasında ən yüksək nəticə göstərən abituriyent 643,7 balla kompüter mühəndisliyi ixtisası üzrə Ankara Universieti ilə ikili diplom proqramına qəbul olunub.

500-dən yuxarı nəticə göstərənlərin sayı da ötən illərlə müqayisədə dəfələrlə artıb. Tələblərin bu illəri daha çox üz tutduğu ixtisaslar informasiya Texnologiyalara aid olan ixtisaslar, kompüter mühəndisliyi, informasiya təhlükəsizliyi, kompüter elmləri, informasiya texnologiyaları və sairədir. Sonrakı yerdə maliyyə biznes ixtisasları, hüquqşünaslıq, beynəlxalq münasibətlər, Tibb universitetindən tibb sahələri və eyni zamanda 5-ci ixtisas qrupundan dizayn, fiziki tərbiyə məşqçilik ixtisaslarıdır.

Bu il Pedaqoji Universitetdə boş qalan yerlər də olub, təxminən 3000-dən çox boş qalan yer 1 ci, 2 ci turdan sonra qalan yerlərdir. Əmək bazarında kadr çatışmamazlığına daha çox təbii ki, rus dili bölmələrində müəllim çatışmazlığıdır. Ümumilikdə ADPU-da 18300 dən çox tələbə təhsil alır. Böyük əksəriyyəti xanımlardır.

Havar Şəfiyeva