Son illərdə dünyanın bir çox ölkəsində kitab oxuma vərdişləri ciddi şəkildə dəyişib. Texnologiyanın inkişafı, sosial media platformalarının geniş yayılması və insanların vaxt bölgüsündə baş verən dəyişikliklər, kitabın bir vaxtlar malik olduğu "başlıca bilik mənbəyi" statusunu tədricən zəiflədib. Bu proses yalnız bir ölkədə deyil, demək olar ki, bütün dünyada müşahidə olunur.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, kitab oxuma mədəniyyətində azalma artıq qlobal miqyasda sosial problemə çevrilib. ABŞ-da “Pew Research Center”in apardığı bir araşdırmaya görə, amerikalıların təxminən 23 faizi son bir ildə heç bir kitab oxumayıb. Avropada da oxşar tendensiya müşahidə edilir: Böyük Britaniyada aparılan sorğular göstərir ki, gənc nəsil gündəlik 3-4 saatını telefonda keçirir, lakin cəmi 10-15 dəqiqəsini oxumağa sərf edir.
Danimarka, Norveç, İsveç kimi Skandinaviya ölkələrində dövlətlər kitab oxuma vərdişlərinin itirilməsinin qarşısını almaq üçün dövlət proqramları həyata keçirir. Məsələn, Norveçdə məktəblərdə "Səssiz oxu saatı" adlı təşəbbüs var, burada hər gün 15 dəqiqə ərzində bütün şagirdlər sükut içində kitab oxuyurlar. Yaponiyada isə ictimai nəqliyyatda kitab oxuma ənənəsi hələ də güclüdür və bu, oxuma mədəniyyətini qorumağın əsas vasitələrindən sayılır. Amma bir çox Qərb ölkələrində texnologiyanın təsiri o qədər güclüdür ki, insanlar artıq kağız kitabı deyil, elektron versiyaları seçir. Bu da bir tərəfdən müsbət hal sayılsa da, oxuma prosesinin mahiyyətini dəyişir: diqqət daha çox parçalanır, oxucu dərin düşünmədən, səthi məlumatla kifayətlənir.
Azərbaycanda vəziyyət
Azərbaycanda da vəziyyət oxşardır. Kitaba maraq, xüsusən də gənclər arasında əvvəlki kimi deyil. Bunun bir neçə səbəbi var:
Birincisi, sosial media və qısa məzmunlu platformaların təsiri. İnsanlar artıq uzun mətnlər oxumaq istəmir, sürətli informasiyaya üstünlük verirlər. "TikTok", Instagram və "YouTube" kimi platformalar kitabın təqdim edə biləcəyi bilikləri vizual və qısa formada çatdırdığı üçün daha cəlbedici görünür.
İkincisi, iqtisadi amil. Kitabların qiymətləri bir çox insanlar üçün əlçatmazdır. Xüsusilə yeni nəşrlərin qiymətləri orta gəlirli ailələrin büdcəsinə uyğun gəlmir. Dövlət kitabxanaları da bu boşluğu tam doldura bilmir, çünki onların fondları çox vaxt köhnə ədəbiyyatlarla məhduddur.
Üçüncüsü, təhsil sistemində oxu mədəniyyətinə yetərincə diqqət ayrılmır. Məktəblərdə və universitetlərdə tələbələr çox vaxt məcburi dərs kitablarını oxumaqla kifayətlənirlər. Bədii və maarifləndirici ədəbiyyata maraq isə ya ailədən gəlir, ya da şəxsi təşəbbüsdən asılıdır.
Bununla belə, ölkədə müsbət tendensiyalar da mövcuddur. “Kitab yarmarkaları”, “Oxu günləri”, “Book House” və “Ali və Nino” kimi kitab mağazalarının təşəbbüsləri, eləcə də gənc nəşriyyatların yaranması bu sahədə dirçəlişin mümkün olduğunu göstərir. Sosial şəbəkələrdə “Bookstagram” icmaları, oxu klubları və kitab müzakirələri gənclər arasında yenidən maraq oyatmağa başlayıb.
Vəziyyətdən necə çıxmalı?
Kitaba marağın azalması təkcə mədəni məsələ deyil, həm də zəka və düşüncə keyfiyyətinə təsir edən sosial problemdir. Oxumayan cəmiyyət az düşünür, az sual verir, az tənqid edir. Bu isə həm fərdi, həm də milli inkişaf üçün təhlükəlidir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, kitab oxuma vərdişini bərpa etmək üçün dövlət, media və ailə birgə işləməlidir. Məktəblərdə “oxu saatları” bərpa olunmalı, kitabxanalar rəqəmsal formata keçməli, müəlliflər və nəşriyyatlar üçün güzəştlər tətbiq edilməlidir. Ən əsası isə oxumağı cəzalandırılan deyil, sevilən bir mədəniyyət kimi təqdim etmək lazımdır. Çünki kitab sadəcə bilik mənbəyi deyil, həm də düşüncə azadlığının qapısıdır.
Müəllif: İlkin Məmmədkərimov
Bütün xəbərlər Facebook səhifəmizdə
.jpg "Havada toqquşma, təxribat və ya hücum?!")
.jpg)
USD
EUR
GBP
RUB