Tiroid və ondan qurtulmağın YOLLARI - ARAŞDIRMA

Zob xəstəlikləri reproduktiv yaşda olan qadınlarda olduqca yayılıb. Xüsusilə hamilə olan və ya uşaq sahibi olmaq istəyən qadınlarda rast gəlinən tiroid problemləri bu prosesi çətinləşdirə bilər. Ancaq mütəmadi və tam müayinələrdən keçmək, təqib edən həkimlərin tövsiyələrinə ciddi əməl etmək, lazım olduqda hamiləlikdən əvvəl lazımi müalicələri almaq tiroid baxımından bu dövrü problemsiz keçməyə imkan verəcək.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Türk Memorial Bahçelievler Xəstəxanası Endokrinologiya və Metabolik Xəstəliklər Hissəsi Prof. Dr. Ayşe Kubat Üzüm hamiləlik dövründə tez-tez yaşanan qalxanabənzər vəzi problemləri haqqında mühüm məlumatlar verib.

Tiroid hormonu körpənin inkişafında mühüm rol oynayır

Qalxanabənzər vəzi boynun orta xəttində, traxeyanın qarşısında yerləşən mühüm endokrin orqandır. Qalxanabənzər vəzinin xəstəlikləri reproduktiv yaşda olan qadınlarda çox rast gəlinir. Qalxanabənzər vəzi hormonları həm hamiləliyin düzgün davam etməsində, həm də ana və körpənin sağlamlığında çox mühüm rol oynayır. Hamiləlik dövründə tiroid bezi, hər bir endokrin bez kimi, bir qədər böyüyür. Qalxanabənzər vəz T3 və T4 adlı iki hormonun ifrazından məsuldur. Sağlam bir hamiləlikdə T4 hamiləliyin 7-ci həftəsindən artmağa başlayır və 16-cı həftədə ən yüksək dəyərlərə çatır. Bu hormonun artması böyüməkdə olan körpənin həm zehni, həm də fiziki inkişafı üçün çox vacibdir. Hamiləliyin ilk dövrlərində körpənin qalxanabənzər vəzi işləmədiyi üçün anadan körpəyə keçən tiroid hormonları xüsusilə körpənin mərkəzi sinir sisteminin inkişafında mühüm rol oynayır. Hamiləliyin 16-17-ci həftələri 2-ci həftədə körpənin qalxanabənzər vəzi də hormon istehsal etməyə başlayır, lakin bunu da unutmaq olmaz. Tiroid hormonunun anadan körpəyə keçməsi demək olar ki, hamiləliyin son həftələrinə qədər davam edir.

Hamilə qadınlara gündəlik 200-250 mkq yod qəbul etmək tövsiyə olunur. Yod, tiroid hormonunun istehsalı üçün çox vacib bir maddədir və körpənin kifayət qədər miqdarda tiroid hormonu istehsal etməsi üçün anadan müvafiq miqdarda yod köçürülməlidir.

Hamiləlik dövründə ananın yoda ehtiyacı artır. Bundan əlavə, yod çatışmazlığı ölkəmizdə hələ də çox mühüm problem olaraq qalır. Həm körpənin sağlam inkişafı, həm də anada zob əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün hamilə qadınların gündəlik 200-250 mkq yod qəbul etmələri tövsiyə olunur. Yodun ən mühüm mənbəyi yodla zəngin duzlardır. Həkimin nəzarəti altında yod preparatlarının qəbulu da lazım ola bilər.

Bu kriteriyalara cavab verirsinizsə…

Övlad gözləyən ana:

- 30 yaşdan yuxarı olarsa

- Qalxanabənzər vəzi az və ya həddindən artıq aktivdirsə

- Əgər sizdə guatr və ya Haşimoto tiroiditi kimi tiroid xəstəliyi varsa

- Əgər əvvəllər tiroid əməliyyatı keçirmisinizsə

- İmmunitet sisteminizə təsir edən bir xəstəliyiniz varsa, məsələn, tip 1 diabet.

- Anamnezdə aşağı düşmə, vaxtından əvvəl doğuş, hamiləliyin itirilməsi və ya hamiləlik zamanı yüksək təzyiq varsa

- Əgər sonsuzluq müalicəsi keçirsə

- Ailədə tiroid xəstəliyi varsa

- Bir insan yod çatışmazlığı olan ərazidə yaşayırsa, tiroid hormonlarının səviyyəsi ölçülməlidir.

Hipotiroidizmə diqqət yetirin!

Hipotiroidizm tiroid bezinin kifayət qədər miqdarda tiroid hormonu istehsal edə bilməməsidir və hamiləlik zamanı ümumi bir vəziyyətdir. Digər tərəfdən, hipotiroidizm Hashimoto xəstəliyində və əvvəlki tiroid əməliyyatından sonra da tez-tez görülür. Gələcək anaya hipotiroidizm diaqnozu qoyularsa, müalicəyə gecikmədən başlamaq lazımdır və məqsəd hamiləlik həftəsinə uyğun olaraq tövsiyə olunan tiroid hormonu dəyərlərinə çatmaq olmalıdır. Əgər hamiləlik mayalanma və ya in vitro gübrələmə kimi köməkçi reproduktiv üsullarla planlaşdırılırsa, tiroid hormonları əvvəlcədən hədəf dəyərlərə çatdırılmalıdır.

Əgər sizə əvvəllər hipotiroidizm diaqnozu qoyulubsa və müalicə alırsınızsa, hamiləlik zamanı daha yüksək dərman dozalarının lazım olacağını unutmayın. Hamilə olduğunuzu anlayan kimi gündəlik dərman dozasını 25-30% artırmalı və ən qısa müddətdə daxili xəstəliklər mütəxəssisi və ya endokrinoloqa müraciət etməlisiniz.

Hipertiroidizm hər 1000 hamiləlikdən yalnız 2-də baş verir

Qalxanabənzər vəz tərəfindən tiroid hormonlarının həddindən artıq istehsalına hipertiroidizm deyilir və hipotiroidizmdən fərqli olaraq hər 1000 hamiləlikdən yalnız 2-də müşahidə olunur. Ən çox rast gəlinən səbəb Qraves xəstəliyi (85-90%) olsa da, bəzən qalxanabənzər vəzin düyünləri də hipertiroidizmə səbəb olur. Hipertiroidizmin əlamət və simptomlarına əsəbilik, titrəmə, ürək döyüntüsü, tərləmə, istiyə dözümsüzlük, kilo itkisi, yuxusuzluq, bağırsaq hərəkətlərinin artması və guatr daxildir. Bu tapıntılar normal hamiləlikdə tez-tez rast gəlindiyindən, fərqinə varmaya bilər. Diferensial diaqnostikada tiroid funksiya testləri vacibdir. Hipertiroidizm düzgün müalicə olunmazsa, ana və körpədə mənfi hadisələrə səbəb ola bilər. Anada abort, plasentanın ayrılması, vaxtından əvvəl doğuş, ürək çatışmazlığı, hipertoniya və tiroid fırtınası inkişaf edə bilər. Bu, vaxtından əvvəl doğuşa, aşağı çəkiyə və ölü doğuşa səbəb ola bilər. Hamiləlik dövründə hipertiroidi olan anaların tiroid testləri dölün düşmə riskinin qarşısını almaq üçün yaxından izlənilməli və lazım olduqda müalicəyə başlanmalıdır.

Hipertiroidi olan qadın hamilə qalmağı planlaşdırırsa, onun qalxanabənzər vəzi xəstəliyi ilk növbədə cərrahiyyə və ya radioaktiv yod müalicəsi ilə qalıcı şəkildə aradan qaldırılmalı və tiroid hormonları normallaşdıqdan sonra hamiləliyə icazə verilməlidir.

Hamiləlik dövründə həddindən artıq tiroid hormonu müvəqqəti ola bilər

Hamiləlik dövründə fərqləndirilməsi lazım olan əhəmiyyətli bir vəziyyət, hamiləliyə bağlı olaraq tiroid hormonlarının müvəqqəti artmasıdır. Qanda yüksələn hamiləlik hormonu (beta-hCG) qalxanabənzər vəzinə stimullaşdırıcı təsir göstərir və bu hormonun təsiri ilə hamiləliyin ilk aylarında tiroid hormonunun müvəqqəti artıqlığı yarana bilər. Hamiləliyin 6-8-ci həftələrində baş verir və hamiləliyin 18-20-ci həftələrində diaqnoz qoyulur. Bir həftə ərzində kortəbii şəkildə həll olunur. Ekstrakorporal mayalanma müalicəsi alanlarda əkiz hamiləlik halları daha yüksəkdir. Adətən ürəkbulanma və qusma ilə müşayiət olunur. Bu vəziyyətdə, əksər hallarda, tiroid müalicəsi tələb olunmur.

Mövzu ilə bağlı uşaq endokrinoloqu Nabat Ağayevanın fikirlərini öyrəndik: “Zob bir qədər loru dildə, el arasında işlədilən addır. Əslində bu, qida borusunun ön tərəfində yerləşən, kəpənək şəkilli kiçik bir orqandır. Elmi dildə adı “tireoidit”dir, Azərbaycan dilində isə “qalxanabənzər vəz” adlanır. Onun böyüməsinə tireoidit və yaxud da ur deyilir. Əvvəllər də buna zob deyilirdi, rus ədəbiyyatında da bu ad işlədilib.

Bu vəz insan orqanizmində olduqca vacib rola malikdir. İnsanın əqli inkişafı, fiziki inkişafı, əhvalı və bir çox mübadilə prosesləri bu orqanın fəaliyyətindən asılıdır. Bu orqan böyüyərsə, demək ki, onun fəaliyyətində çatışmazlıq var. Hormonları çatışmadığı üçün kompensator olaraq böyüyərək öz fəaliyyətini davam etdirmək istəyir. Belə olduqda həm bu böyümə nəfəs borusuna təzyiq göstərir və insanda diskomfort yaradır, həm də hormonları az olduğu üçün artıq normal fəaliyyət göstərə bilmir.

Bunun bir çox növləri var. El arasında “zəhərli” və “zəhərsiz” zob deyilən növləri mövcuddur. Burada sözsüz ki, orqanizmin hansısa zəhər ifraz etməsindən söhbət gedə bilməz. Əgər qalxanabənzər vəzi çox işləyərsə, buna “zəhərli zob” deyilir. Zəif işləyərsə, buna “tənbəl zob” deyilir. Hər biri müəyyən problemlər yarada bilər.

Diaqnozun və hormonal durumun vəziyyətindən asılı olaraq müalicə fərqli seçilir ki, insan həyatına normal davam edə bilsin. Bəzi hallarda müalicəyə tabe olmayan xəstələrdə radioaktiv yod müalicəsi, radioaktiv həblər qəbul olunur və yaxud da ən ağır hallarda, heç bir müalicə effekt vermədikdə əməliyyat icra edilir.

Müəyyən hallarda vəz özü normal olur, fəaliyyəti və ölçüsü normal qalır. Lakin onun üzərində düyünlər yaranır. Bu düyünlər bəzi hallarda xoşxassəli, bəzi hallarda isə bədxassəli törəmə şəklində ola bilər. Düyünlər vaxtında aşkar edilib biopsiya olunduqda bədxassəli törəmənin qarşısını almaq mümkündür. Lakin insanlar biopsiyalardan qorxurlar və gözləyirlər, nəticədə törəmə ağır mərhələyə keçəndə əməliyyat məcburiyyəti yaranır. Bu, doğru deyil, çünki onu vaxtında aşkar etmək lazımdır.

Qalxanabənzər vəzi yalnız sağlam insanlarda deyil, xüsusilə uşaqlarda və hamilə qadınlarda da fəaliyyəti pozularsa, gələcəkdə dölün və uşağın inkişafına mənfi təsir edə bilər. Hamiləlikdə və yaxud ginekologiyada bir qadın hamilə qala bilmirsə, mütləq yoxlanmalar arasında zob da olmalıdır. Tireoid hormonları da yoxlanmalıdır. Müalicə olunduqdan sonra dölün inkişafı normal olur və daim nəzarət altında saxlanılır”.

Ayşən Vəli