Rusiya hər yerdə uduzur - REAKSİYA

Yaxın Şərqdə də, Cənubi Qafqazda da, Ukraynada da, Rusiyanın özündə də

Keçən həftə Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko rəqəmsal işarə sferasının inkişafı ilə bağlı iclas keçirərək, kriptovalyuta fırıldaqlarının yolverilməzliyini bəyan edib. O vurğulayıb ki, Belarus investorlarının xaricə köçürdüyü vəsaitlər halların yarısında geri qaytarılmır ki, bu da qəbuledilməzdir. O, kriptovalyutalardan sui-istifadə edənləri həbslə hədələyib. “Bu günə qədər ödənilməmiş borclar 14 milyon dollar təşkil edir”, - Belarus Dövlət Nəzarəti Komitəsinin sədri Vasili Gerasimov bildirib.

Eyni zamanda, avqustun 30-da xarici səfərə yola düşmüş Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın təyyarəsi Azərbaycanın hava məkanından keçərək sentyabrın 6-na keçən gecə geri qayıdıb, bu barədə hökumət başçısının mətbuat katibi Nazeli Baqdasaryan bildirib. "Bu il avqustun 8-də Vaşinqtonda sülh bərqərar olduqdan sonra Ermənistanın müvafiq orqanları Azərbaycandan Ermənistan Respublikasının baş nazirinin təyyarəsinin uçuşu üçün icazə istəyib və müsbət cavab alıb. Biz bu faktı regionda kommunikasiyaların qarşısının alınması, sülh gündəliyinin təşviqi və qarşılıqlı etimad mühitinin yaradılması istiqamətində əməli addım kimi qiymətləndiririk", - o qeyd edib.

Baqdasaryan xatırladıb ki, Azərbaycan təyyarələri uzun müddətdir ki, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında Ermənistanın hava məkanı vasitəsilə əlaqəni təmin edir. Ötən həftə Gürcüstan hakimiyyəti Çinlə strateji tərəfdaşlığı gücləndirmək niyyətini açıqlayıb. Bunu baş nazir İrakli Kobaxidze deyib. Onun sözlərinə görə, Çin ilə strateji tərəfdaşlığın müxtəlif istiqamətlərdə genişləndirilməsi gözlənilir. Bu məqsədlə “Gürcüstan və Çin arasında əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi üçün həm siyasi, həm də iqtisadi istiqamətlərdə konkret addımlar atılacaq”. Xatırladaq ki, Çin və Gürcüstan 2023-cü ildə strateji tərəfdaşlıq modelinə keçiblər. Hər iki ölkə bir-biri üçün vizasız rejimə malikdir.

Daxili vəziyyət, yaxud, erməni mətbuatı daha nə yazır?

Ermənistanın siyasi meydanı seçkilər ərəfəsində yenidən qurulur. Növbəti parlament seçkilərinə sayılı aylar qalıb, amma istənilən politoloq, siyasətçi deyəcək ki, hesab edin, heç nə qalmayıb, ona görə də bu gün hansı siyasi qüvvənin hansı kapitalla, hansı potensialla seçkilərə qatılacağından arxayın danışa bilərik. Və seçici onlardan hansı nəticəni gözləyə bilər. Yeri gəlmişkən, qarşıdan gələn seçkilər kifayət qədər maraqlı olacaq, çünki siyasi meydanın “mogikanları” ilə yanaşı, bəzilərinin baryeri keçmək üçün çox real şansları olan yeni qüvvələrin də iştirak üçün müraciət edəcəyi göz qabağındadır.

Bu gün də müəyyən dərəcədə biz başlanğıcda nə baş verdiyini, kimin və necə mövqe tutduğunu sosial sorğular sayəsində anlaya bilərik - sosioloqlar artıq işə başlayıblar. Beləliklə, bu gün GALLUP son sorğunun nəticələrini dərc edib, bu sorğu zamanı vətəndaşlara bir sual verildi - bu bazar günü seçki keçirilsəydi, onlar hansı siyasi qüvvəyə səs verərdilər?

Sorğunun nəticələrinə görə, respondentlərin 17,3%-i Vətəndaş Müqaviləsi partiyasına, 13,4%-i Samvel Karapetyanın partiyasına (hələ formalaşma mərhələsindədir), 6,4%-i “Ermənistan” blokuna, 3,8%-i "Çiçəklənən Ermənistan"a (4 partiya), 3%-i isə "Respublika" partiyasına, 4%-i səs verəcəklərini bildirib. Həmçinin hazırda sorğuda iştirak edən vətəndaşların 2,5%-i həbsdə olan Vardan Qukasyanın “DOK” partiyasına, 1,1%-i Aram Sarkisyanın “Hanrapetutyun” partiyasına, 1,1%-i “Daşnaksütyun”a səs verməyə hazırdır...

Aydındır ki, seçkilərə qədər körpünün altından hələ çox su axacaq, çox şey dəyişəcək, amma o da göz qabağındadır ki, bu gün əsas favoritlər artıq müəyyənləşib: gələcəkdə Milli Assambleyada təmsil olunmaq şansı olan Nikol Paşinyan, Samvel Karapetyan, Robert Köçəryan, Qaqik Tsarukyan və Serj Sarkisyanın rəhbərlik etdiyi partiyalar və alyansların olacağı gözlənilir. Göstərilən faiz nisbətlərinin qorunub saxlanması və ya dəyişdirilməsi artıq bu qüvvələrin qarşıdakı aylarda ictimaiyyətə hansı təkliflər, hansı kadr və ideyalar təqdim edəcəyindən, uzun müddətdir ki, dərin laqeydlik içində olan, nə müxalifətə, nə də iqtidara etibar etməyən, bu və ya digər şəkildə seçkiyə gedəcək cəmiyyətə hansı həll yolları təklif edəcəyindən asılıdır. Ona görə də nə qədər məyus olsa da, bütün qüvvələr başa düşür ki, elektoratı özünə cəlb etmək, ona inamı yenidən oyatmaq üzərində işləmək lazımdır. Müəyyən bir istisna ilə - yalnız Samvel Karapetyanın formalaşmaqda olan qüvvəsi, digər dörd partiyanın tərəfdarlarının sayı qədər loyal elektoratı var. Bu isə o deməkdir ki, həmin qüvvələr, məsələn, əvvəllər Paşinyanın partiyasına səs verənlər, bu dəfə mütləq şəkildə öz səslərini hakimiyyətdə olan partiyaya verməyəcəklər. Ona görə də qarşıdan gələn aylar hamı üçün, o cümlədən Parlament üçün ciddi sınaqdır, ondan üz döndərənləri müxtəlif yollarla geri qaytarmağa çalışacaq.

Bəs, bu qüvvələr qarşıdan gələn seçkilərlə bağlı nə deyir? Son illər xüsusi fəallıq göstərməyən "Çiçəklənən Ermənistan" Partiyası hansı formatda iştirak edəcəyini hələ dəqiq açıqlamasa da, onun lideri Qaqik Tsarukyan müsahibələrinin birində bu ehtimalı inkar etməyib: “Əgər elektorat 2026-cı il seçkilərində iştirak etmək qərarına gəlsə, o, hamının səsinin eşidiləcəyi “Ermənistanın təklifi” platforması ilə gedəcək”, - deyə Tsarukyan bildirib.

Yeri gəlmişkən, Çarukyan bəlkə də yeganə siyasi qüvvədir ki, bu illər ərzində regionlarda demək olar ki, bütün ofislərini qoruyub saxlayıb, bununla da seçiciləri və vətəndaşları ilə daim əlaqə saxlayır. Digər partiyalar hazırda fəal şəkildə ofis axtarışı və insanları cəlb etməklə məşğul olsa da, Çarukyan bu məsələdə bir neçə addım öndədir. Ona görə də ehtimal etmək olar ki, Çarukyanın siyasi qüvvəsi seçkilərə köhnə partiya kimi gedəcək.

Ermənistan Respublikaçılar Partiyasına gəlincə, son mətbuat konfransında sədr müavini Armen Aşotyan bildirib ki, seçkilər haqqında danışmaq hələ tezdir, baxmayaraq ki, bu gün məlum olub ki, ilin sonuna qədər qurultay çağıracaq və ola bilsin ki, öz qərarını açıqlayacaq.

İkinci prezident Robert Köçəryanın rəhbərlik etdiyi “Ermənistan” bloku ilə bağlı hələ ki, aydınlıq yoxdur, çünki “Daşnaksütyun”un blokda qalmaqda davam edib-etməyəcəyi, yoxsa seçkilərdə iştirak üçün ayrıca ərizə verəcəyi, əgər belə olacaqsa, bu dəfə hansı qüvvənin Köçəryanın əsas platforması olacağı bəlli deyil. Sorğuların nəticələrinə əsasən açıqlanan rəqəmlərin reallığa nə qədər yaxın olduğunu söyləmək hələ tezdir, lakin əsas aktyorların kimlər olduğu artıq bəllidir.

Rusiya təkcə Ukraynada deyil, hər yerdə uduzur

Rusiya prezidenti Vladimir Putin Rusiya Erməniləri İttifaqını (REİ) 25 illiyi münasibətilə təbrik edib. İlk baxışdan adi bir hadisədir: dövlət başçısı milli-mədəni quruma müraciət edir. Ancaq təbrik mətnini oxusanız, Kreml ustasının “ideal erməni”ni necə gördüyü aydın olar. Bəli, indi müzakirə etmək vacib olan məsələ budur. Belə ki, Putinin fikrincə, erməni “Rusiya cəmiyyətinə tam inteqrasiya olunmuş, Kremlin siyasətini itaətkarlıqla qəbul edən, Moskvanın maraqlarına xidmət edən və eyni zamanda mədəni tədbirlər və ya “gənclərin təşəbbüsləri” şəklində paylama materiallarına görə minnətdar olan şəxsdir. Son cümlə çox maraqlıdır. Ara Abramyanın zahiri görkəmi sadəcə olaraq bu “gənclik təşəbbüslərinin” həyata keçirilməsi haqqında qışqırır.

“Rusiya cəmiyyəti”nə gəlincə, burada da konkret nədən söhbət getdiyini anlamaq lazımdır. Söhbət Rusiyanın törətdiyi cinayətlərin pərəstişkarlarının üzvü olmaqdan gedirsə, bu bir şeydir. Əgər sağlam düşüncə, demokratiya və sülhpərvərlik prinsipləri ilə yaşayan azlıqdan danışırıqsa, bu, tamam başqa şeydir. Rusiya cəmiyyətinin ikinci hissəsinin üzvləri, əksər hallarda, Rusiyanı çoxdan tərk ediblər. Ermənilər də Ermənistandadırlar. Hər halda, Rusiya Federasiyası Prezidentinin xüsusilə açıqlayıcı bir ifadəsinə toxunacağam. O, “Rusiya Erməniləri İttifaqının Xüsusi Hərbi Əməliyyat iştirakçılarına və veteranlarına verdiyi mühüm dəstəyi” bəyan edib. Yəni, Putinin fikrincə, yaxşı erməni sual verməyən, lakin Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünü qeyd-şərtsiz dəstəkləyən, dinc əhalinin öldürülməsinə haqq qazandıran və “top yemi” rolu ilə fəxr edəndir.

Əslində Kreml Rusiyada yaşayan ermənilərdən onlara tapşırılan top yemi rolunu könüllü və hətta minnətdarlıqla qəbul etməyi xahiş edir. Mərhum Kobzonun Putinin maraqları üçün döyüşən bir buryatı görəndə dediyi kimi: "Sən buryatsan? Mən necə də şadam!". İstənilən rus məmuru və ya “mədəniyyət xadimi” rus işğalçısının geyimində erməni görsə çox sevinər.

Putin və onun bütün Kreml ətrafı Rusiyadakı bütün ermənilər manqurta – yaddaşsız, ləyaqətsiz insanlara, imperiyanın qullarına çevrilsələr, sevinəcəklər. Putinin nəzərində erməni karikaturaçı, təhsilsiz, “böyük qardaş”a qul kimi bağlı olmalıdır. Yəni, məhz SAR rəhbəri Ara Abramyan kimi. Ona tapşırılan biabırçı rolu xoşbəxtliklə ifa edən. Halbuki Putin ideal olaraq təkcə Rusiyadakı erməni diasporunu deyil, bütün Ermənistanı məhz belə görmək istəyir. Kreml ilk dəfə deyil ki, qonşu ölkələrə belə bir ssenari tətbiq etməyə çalışır. Eyni şeyi Ukraynaya da təklif etdi. Bu gün Çeçenistan rəhbəri Ramzan Kadırov bunu açıq şəkildə bəyan edib: "Ukrayna Rusiyanın bir hissəsi olmalıdır. Başqa variant yoxdur".

Bu sözlər Kremlin xəyallarının birbaşa proyeksiyasıdır. Ukrayna Rusiyada dağılmalı, “mən”ini itirməli, Kadırov və onun Çeçenistanı ilə artıq baş verdiyi kimi vassala çevrilməlidir. Kreml Ermənistan üçün də bunu istəyir - tam asılılıq və tabeçilik. Amma Putinin problemləri getdikcə artır. Rusiyanın təkcə Ermənistanda deyil, bütün Cənubi Qafqazda nüfuzunu sürətlə itirməsi onu getdikcə daha çox qıcıqlandırır.

İrəvan cəmiyyəti getdikcə daha çox anlayır ki, Kreml heç vaxt müttəfiq olmayıb, sadəcə kiçik bir ölkənin zəif cəhətlərindən istifadə edən yırtıcı olub. Rusiya təkcə Ukraynada deyil, Azərbaycanda da uduzur. Bu isə Putini hiddətləndirir, onu revanşist planlara sövq edir. Ermənistanda da aydın başa düşürlər ki, Kremlin fikrincə ona yeganə alternativ qullar və manqurtlardır. Kiminsə hələ də şübhəsi varsa, Putinin Rusiya Erməniləri İttifaqına ünvanladığı təbriki yenidən oxumağa dəyər: o, “düzgün erməni” deyəndə, kimi nəzərdə tutur? Dilsiz, müti və yad imperiyanın maraqlarına xidmət edənlərimi? Bu, utancverici bir ssenaridir. Bundan qaçmağın yeganə yolu ləyaqəti, müstəqilliyi və öz taleyimizi həll etmək hüququnu qorumaqdır.

Yeri gəlmişkən...

2025-ci il avqustun 27-də Qırğızıstanın Tyan-Şan yüksəkliklərində milliləşdirilmiş Kumtor yatağında yeraltı mədən işlərinin birinci mərhələsinə başlanılıb. Qırğızıstan hakimiyyəti yeraltı mədənlərə keçməklə ölkənin ən böyük qızıl mədəninin ömrünü uzatmağa və dağ mənzərəsinə təsirini azaltmağa ümid edir. 2021-ci ildə yatağın Kanadanın Centerra Gold şirkətindən milliləşdirilməsinə nail olan prezident Sadır Cəfərov qeyd edib ki, layihə ən azı 17 il fəaliyyət göstərəcək və dövlət balansına 147 ton qızıl əlavə olunacaq (Reuters). Proqramın həyata keçirilməsi üçün artıq təxminən 1600 m tunel qazılıb və gələcək inkişaf dəniz səviyyəsindən 4000 m dərinlikdə şaxtaların tikintisini nəzərdə tutur (EnergyNews).

Ötən həftə Qazaxıstan ABŞ-la iqtisadi əlaqələri genişləndirib. Qazaxıstan Respublikasının Baş nazirinin müavini - milli iqtisadiyyat naziri Serik Jumanqarin ABŞ-ın Ticarət Palatasının Yaxın Şərq, Türkiyə və Mərkəzi Asiya üzrə baş vitse-prezidenti Xuş Çoksin və Chevron, Meta, Apple, Coca Cola, Mastercard, Amway şirkətlərinin nümayəndələri ilə görüşüb. Danışıqlar zamanı Baş nazirin müavini ABŞ-ın Qazaxıstanın əsas ticarət-iqtisadi tərəfdaşlarından biri olduğunu, ikitərəfli əməkdaşlığın inkişafının ölkənin xarici iqtisadi siyasətinin prioritet istiqaməti olduğunu vurğulayıb. "Ötən ilin sonunda ikitərəfli ticarətin həcmi 4,2 milyard dollara çatıb. Eyni zamanda, biz qarşılıqlı ticarət mühitinin inkişafı çərçivəsində ticarət dövriyyəsinin daha da artırılması üçün əhəmiyyətli potensial görürük", - o qeyd edib.

Bu gün Amerika biznesi Qazaxıstanda fəal iştirak edir. Ölkədə Amerika Birləşmiş Ştatlarının kapitallı 700-dən çox müəssisəsi fəaliyyət göstərir və 2005-ci ildən bəri investisiyaların ümumi həcmi 51 milyard dolları ötüb.

V.SALAH