Gecələr niyə daha çox düşünürük? - ARAŞDIRMA

Gündüzlər həyat səsli olur — küçələr, danışanlar, qəlblə düşüncə arasına girən iş və hərəkət axını. Bu səs-küy insanın içində olanı susdura bilir. İç dünyamızla məsafə qalır. Fikirlər, hisslər, xatirələr gün işığının altında kölgəyə çəkilir. Lakin gecə düşəndə dünya səssizləşir. Hər şey yavaşlayır, amma insanın içi sürətlənir. Sükut bizə özümüzü eşitmək imkanı verir. Elə bu səbəbdən gecələr düşüncələr çoxalır — çünki nəhayət, onların danışa biləcəyi qədər sakitlik yaranır.

Gecə səssizliyi beynin dərinliklərini necə aşkar edir?

İnsan beyninin ən sakit işlədiyi an, kənar səslər çəkildiyi vaxtdır. Görünən dünya yuxuya gedir, amma yaddaş oyanır. Gündüz ərzində yaşanan, amma üzərində dayanılmayan hər hiss, hər narahatlıq, hər sual gecə öz yerini tələb edir. Zehin sanki bütün günü yığılmış düşüncələri sıralayır, düzəldir, qiymətləndirir.

Əvvəl diqqətdən qaçırdığımız xırda bir cümlə belə, gecə gözümüzün içinə baxmağa başlayır. İnsan üz-üzə qalır — özü ilə. Bu, həm qorxulu, həm də şəfa verici bir qarşılaşmadır. Sükut insanı özünə qaytarır. Bəs niyə insan ən uzaq xatirələrini məhz gecə xatırlayır dedikdə isə səbəbi zehin gecə dərinləşməsidir. Günün yorğunluğu çəkildikcə, yaddaşın tozlu otaqları açılır. İllər öncə bitmiş söhbətlər, qəfil ayrılıqlar, doyulmayan xoşbəxt anlar, izah edilməmiş peşmanlıqlar yavaş-yavaş suyun üzünə çıxır.

Bu xatırlama əslində ruhun özünü tamamlama cəhdidir. İnsan keçmişə qayıdır, çünki orada həll olunmamış bir şey qalır. Gecə həmin şeyi öz ardınca çəkir. Zehin unutmur. Ruh bağlanmayan hər hekayəni yenidən çağırır. Bəzən bunun adı həsrət olur. Bəzən kədər. Bəzən sadəcə “niyə belə oldu?” sualı.

Gecələr niyə qəlb daha həssas olur?

Gecə insanın müdafiə divarları aşağı düşür. Gün ərzində “güclü olmalıyam” deyən hiss gecələr səssizcə kənara çəkilir. İnsan sanki maskasız qalır. Qəlb öz təbii halı ilə görünür — yorğun, incik, sevən, darıxan, düşünən, axtaran.

Ətrafda heç kim yoxdur, heç kim görmür, heç kim qiymətləndirmir. Bu azadlıq duyğusu duyğunu dərinləşdirir. Qəlb nə gizlənir, nə də susur. Bəzən ağlayır insan, bəzən sükut edir, bəzən pəncərəyə baxıb heç nə demir. Amma içində çox şey danışır. Gecə qəlbi tamamilə həqiqi edir. Bəs insan gecə düşüncələrindən niyə qaça bilmir?

Çünki insan içindən qaça bilmir. Yatmağa çalışır, amma yuxu gəlmir. Telefonu əlinə alır, amma diqqət dağılmır. Məkanı dəyişir, amma düşüncələr ardınca gəlir. Düşüncələrdən qaçmaq xəyalı yalnız gündüz real görünür. Gecə isə insan anlayır ki, içində olanlarla mütləq danışılmalıdır. İnsanın tək qaldığı hər an, ruh özünü xatırladır.

Gecə Düşünən Beyin Nə Axtarır?

Əslində insan heç vaxt cavab deyil, sakitlik axtarır.

Sakitlik — içi ağrıtmayan bir an.
Sakitlik — içi sızlamayan bir nəfəs.
Sakitlik — hər şeyin olduğu kimi qəbul olunduğu bir yer.

İnsanın gecələri çox düşünməsi onun zəifliyi deyil.
Bu, insanın canlı olduğunun, hiss etdiyinin, içində bir həyat daşıdığının sübutudur. Düşünən ruh — yaşayan ruhtur.

Gecə düşüncələrindən sonra insan niyə yüngülləşmir?

Gecə düşüncələri çox vaxt cavab tapmaq üçün yaranmır. Onlar sadəcə içdə olanın üzə çıxmasıdır. İnsan gecə keçmişi düşünür, həsrəti xatırlayır, özünə sual verir, amma bu sualların çoxunun cavabı yoxdur. Bəzən cavab var, amma onu qəbul etmək çətindir. Ruh yalnız sual verməyi öyrənib — cavabı eşitməyə hazır deyil. Bəzən insan köhnə xatirənin qapısını döyür. Çünki içində qalan bir toxunuş, bir söz, bir baxış tamamlanmayıb. Lakin o qapı açılmır. Keçmiş cavab vermir. Və insan bu sükutun içində daha da dərinləşir.

Yüngülləşməməyin səbəbi, insanın yaddaşla deyil, içindəki hisslə qarşılaşmasıdır. Düşüncə sözlədir, amma ruh hisslə nəfəs alır. Hiss isə nə izah olur, nə təskinlik tapır. Onu yalnız yaşamaq olur. Buna görə gecə düşüncələri insanı yüngülləşdirmir — əksinə, daha çox içəriyə aparır. Çünki gecə nəyi üzə çıxarırsa, o artıq çoxdan orada idi. Sadəcə gündüzlər sükuta bürünüb gözləyirdi.

Ruhun gecə danışdıqlarını dinləmək necə mümkündür?

Ruhun danışığı sözlə olmur. Ruh gecələr susaraq danışır. O, pəncərəyə baxarkən hiss olunur. Sükutun içində özünü duyanda gəlir. Ürək qəfil sıxılanda, nəfəs bir anlıq dəyişəndə hiss edilir. Daxildəki hər səs çox yumşaqdır — onu eşitmək üçün insanın özünə qarşı sakit olması lazımdır.

İçimizdə danışan hisslərdən qaçmaq deyil, onları qucaqlamaq lazımdır. Hiss qaçdıqca böyüyür, qəbul etdikcə sakitləşir. Ruh yorğunluğu insanı parçalamır — o, insanı tanıdır. İnsan özünü ən çox ağrıyan yerdə görməyə başlayır. Ruhu dinləmək, onun dediyini başa düşmək demək deyil. Sadəcə yanında olmaq deməkdir. Özünlə qalmaq. Özünü incitmədən, özünü sıxmadan. Heç bir “niyə?”, “nə olardı?”, “kaş ki” demədən. Sadəcə hissin gəldiyi kimi.

Bəzən ruh yalnız bir şey istəyir: "Heç kimə izah etmədən, heç kimə sübut etmədən, heç kimin anlamasına ehtiyac duymadan — sadəcə var olmaq". İnsan bir gecə özü ilə oturub ağlayırsa, demək ki, içi sağalmağa başlayır. Çünki göz yaşı ağrının dilidir, ruhun danışma üsuludur. Göz yaşının gücü ondadır ki, o, içində daş kimi duran duyğunu yumşaldır.

Ruh öz səsini tapdıqda, insan tədricən yüngülləşir. Bu yüngüllük dərhal gəlmir. O, sakit, addımsız gəlir. Hiss içində bir gün səssizcə yerini dəyişir. İnsan nəfəsini daha rahat alır, gözləri daha yumşaq baxır, gündəlik həyatın səsi yenidən davam edəcək güc tapır.

İnsanı yorub usduran dərd necə danışmağa başlayır?

İnsanın içində bəzi duyğular var ki, onları sözlərlə ifadə etmək mümkün deyil. Onlar danışsa belə, sözlər hissin böyüklüyünü daşıya bilmir. Bu dərdlər əvvəlcə sakit dayanır, insanın içində sakit suda dibi görünməyən bir nöqtə kimi qalır. Zaman keçir və insan həmin nöqtənin ətrafında dövrə vurur. Hər düşüncə, hər xatırlama, hər gecə həmin nöqtəyə toxunur. Sonra birdən insan hiss edir ki, artıq bu yük ağırdır. Daxildəki sükut danışmaq istəyir.

Dərd danışmağa başladığı an insanın içində bir təlatüm yaşanır. Gözlər dolur, nəfəs dəyişir, boğazda sözlərlə sükut arasında ilişən bir ağırlıq yaranır. İnsan o an nə danışa bilir, nə susa bilir. Bu, ruhun parçalanmaqla bütövləşmək arasında qaldığı andır. Dərd özünü göstərmək istəyir, çünki içində gizləndiyi yerdə nəfəs ala bilmir. İnsan isə çox zaman onu geri itələyir. Çünki dərd üzə çıxanda insan yenidən hiss edir. Hiss etmək isə güc tələb edir. Amma bir gün olur ki, insan daha gizlədə bilmir. Bir gecə, bir nəfəs, bir söz, bəzən bir mahnı, bəzən bir qoxu, bəzən bir sükut dərdin qapısını açır. Və o zaman içdə çoxdan yığılan göz yaşı yol tapır. Bu ağlama zəiflik deyil — bu, ruhun nəfəsidir. Dərd danışanda insan yüngülləşmir dərhal, amma artıq tək qalmır. Çünki o, susan deyil — yaşayan hissdir.

İnsan və vaxt içi ilə barışmağa başlayır?

Barışmaq məcburi bir qərar deyil. Barışmaq zamanın gətirdiyi sakitlikdir. İnsan nə qədər qaçsa belə, gün gəlir ki, artıq qaçmağa gücü qalmır. O zaman o, bir stul çəkib yorğunluğunun qarşısında oturur. Özünə baxır. Öz ağrısını, öz yarasını, öz keçmişini, öz səhvlərini görür. Qaçmadan, bəhanə etmədən, gizlətmədən. O an insan nə döyüşür, nə təslim olur — sadəcə qəbul edir.

Qəbul etmək həm kədər, həm güc, həm də azadlıqdır. İnsan öz içini olduğu kimi görəndə, yorğunluq artıq düşmən olmur. O, yaşanmışlığın izinə çevrilir. Dərin yara bir ağrıdan bir xatirəyə çevrildiyi an insan sağalmağa başlayır. İnsan barışanda dünya dəyişmir. Keçmiş silinmir. Heç nə ideal olmur. Amma içdəki yükün forması dəyişir. O artıq insanı əymir, sadəcə müşayiət edir. İnsan həm əvvəl olduğu kimi qalır, həm də tam başqa birisi olur: daha yumşaq, daha anlayan, daha dərin.

İnsanın özünü yenidən tapması necə baş verir?

İnsanın özünü yenidən tapması böyük və kəskin bir dönüşlə baş vermir. Bu, sakit bir oyanışdır. Sanki uzun müddət qaranlıq bir otaqda oturmuş birinin gözləri yavaş-yavaş işığa alışır. Əvvəlcə heç nə dəyişməyib kimi görünür. Çünki insanın içindəki dəyişiklik həmişə görünməz başlayır. Hisslər əvvəl yumşalır. Nəfəs əvvəl sakitləşir. Beynin içindəki səs əvvəl azca yavaşıyır.

Sonra insan birdən bir gün özünü çox illər əvvəlki kimi hiss edir. İçində unudulmuş bir istilik yaranır. Uşaqlıqdan qalan təmiz bir hiss kimi. Heç bir səbəb olmadan. Heç bir böyük hadisə olmadan. Sadəcə bir an. O an içdəki həyat yenidən öz səsini qaytarır. İnsan anlayır ki, içində heç vaxt ölməyən, sadəcə yorulan bir hiss varmış.

Özünü tapmaq bir “yenidən olmaq” deyil. Bu, “yenidən xatırlamaq”dır. İnsan özünün necə biri olduğunu unutmur — sadəcə yorğunluq həmin xatirənin üzərinə sakitcə çökür. Amma yorğunluq çəkiləndə bütün hər şey olduğu kimi qayıdır: insan öz gücünü, öz kövrəkliyini, öz qəlbini xatırlayır. Qəlbin dərinliyi heç vaxt itməz. Sadəcə bəzən ona toxunmağa güc olmur.

İnsan özünü tapanda, artıq özünə qarşı döyüşmür. O, öz qorxularını düşmən kimi deyil, öz hekayəsinin parçası kimi görməyə başlayır. Qüsurları ilə barışır. Taşımadığı şeylərə görə özünü bağışlayır. Başa düşür ki, hər kəsin içində görünməz bir savaş var və heç kim tam güclü deyil. Bu anlayış insanın içində həm yumşaqlıq, həm güc yaradır. Çünki insan artıq özünə qarşı sərt deyil. O, özünü incitmədən yaşamağı öyrənir.