Cənubi Qafqaz üçün “sülh çələngi” - ANALİZ

Trampın Azərbaycan və Ermənistan liderləri ilə görüşü barədə kim və nə yazır?

Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına mane olan bütün bəhanələr neytrallaşdırılıb, İrəvanın manipulyativ hərəkətlərinə son qoyulub, şərtləri və iddiaları təsirsiz hala salınıb. 44 günlük müharibədən sonra Azərbaycanın qarşı tərəfə maraqlarını müəyyən çərçivədə imkan yaratması, hərbi əsirlərin dəyişdirilməsi, demarkasiya və demilitasiya prosesinin başladılması İrəvana yeni fürsətlər qazandırdı. Daha doğrusu iki ölkə arasında etimad mühitinin yaranmasının mümkünlüyünü ortaya çıxardı. Belə bir durumda Rusiyanın, Avropa İttifaqının, ABŞ-ın və digər regional və qeyri-regional ölkələrin artıq imzalanmaya hazır vəziyyətə gətirilmiş sülh müqaviləsi ətrafında, necə deyərlər, dövrə cızması yenə də yaxşı bir şey vəd etmir. Yenə iri dövlətlər öz maraqları barədə düşünürlər.

Vaşinqtondan növbəti cəhd

“Azərbaycan və Ermənistan liderləri İlham Əliyev və Nikol Paşinyan bu həftə prezident Donald Trampla görüşmək üçün Vaşinqtona səfər edəcəklər. Görüş zamanı İrəvan və Bakı arasında sülh müqaviləsi bağlamaq niyyəti haqqında memorandum imzalana bilər. Yüksək rütbəli diplomatik mənbənin verdiyi məlumata görə, İlham Əliyev və Nikol Paşinyanın ABŞ-a hər iki paytaxtda sakit saxlanılan, lakin artıq Vaşinqtonda müzakirə olunan gözlənilməz səfərlərinə hazırlığı təsdiqləyib. Hazırlanan sənəd sülh müqaviləsi deyil, onun Ağ Evdə imzalanması faktının özü Donald Trampa bir daha sülhməramlı kimi görünməyə imkan verəcək - bu dəfə Cənubi Qafqazda. Moskva ilə münasibətlərdə böhran yaşayan İrəvan və Bakı ABŞ-ı regionun əsas kuratoru kimi tanımağa hazır olduqlarını nümayiş etdirirlər. Cümə günü, avqustun 8-də baş tutması gözlənilən Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Vaşinqtona gözlənilməz səfərləri məxfilikdədir. Nə Bakıda, nə də İrəvanda heç bir rəsmi açıqlama verilməyib - onlar sosial şəbəkələrdə yayılan məlumatları nə təsdiq, nə də təkzib edirlər”. Bu barədə xarici mediada məqalə dərc edilib. Mənbənin sahibi isə, adı əvvəllər regional mediada yer almayan jurnalist Aleks Raufoğludur.

Yüksək rütbəli diplomatik mənbənin verdiyi məlumata görə, Ağ Evdə Tramp, Əliyev və Paşinyan arasında üçtərəfli görüşə hazırlığı təsdiqləyib. Vaşinqtonda isə ABŞ prezidentinin Respublikaçılar Partiyasındakı müttəfiqləri artıq Ağ Ev rəhbərinin yeni diplomatik qələbəsini gözləyərək qarşıdan gələn görüş haqqında danışırlar. "Trampın səyləri sayəsində Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişi bağlanmaq ərəfəsindədir", - Montanadan senator Stiv Daines deyib. Oxşar bəyanatla Cənubi Karolina Nümayəndələr Palatasının üzvü Co Vilson da “Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün tezliklə bağlanacağını” bildirib.

Middle East Eye nəşrinin qeyd etdiyi kimi, “Ermənistan və Azərbaycan Trampın vasitəçiliyi ilə sülh memorandumu imzalayacaq”. Eyni zamanda, nəşr aydınlaşdırır ki, bu, sülh müqaviləsi deyil, tərəflərin sülh bağlamaq üçün siyasi iradəsini nümayiş etdirən “niyyət məktubu”dur.

Bundan əvvəl Azərbaycan və Ermənistan liderləri 30 ildən artıq davam edən qanlı münaqişəni vərəqləməyə hazır olduqlarını dəfələrlə təsdiqləyiblər və hətta sülh sazişinin bütün 17 bəndi üzrə razılığa gəliblər. Lakin Azərbaycan tərəfinin Ermənistan Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsi ilə bağlı əsas tələbi yerinə yetirilmədiyi üçün heç vaxt imzalanmayıb ki, bu da hazırkı formada, Bakının fikrincə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları üçün zəmin yaradır.

Baxmayaraq ki, İlham Əliyev və Nikol Paşinyanın Vaşinqtona səfəri zamanı çoxdan məlum mövqelərini təsdiqləmək kifayətdir, Amerika tərəfi bunu prezident Trampın səyləri ilə əldə edilmiş irəliləyiş kimi təqdim etməkdə qərarlıdır. Eyni zamanda, Vaşinqton, görünür, deklarativ niyyət memorandumu ilə qanuni qüvvəyə malik sülh müqaviləsi arasında çox da fərq qoymur. Ağ Evin prezident Trampdan yeni diplomatik uğurlar tələbini Ağ Evin mətbuat katibi Caroline Levitt də təsdiqləyib və ABŞ-ın 47-ci prezidentini “əsas sülhməramlı” adlandıraraq, onun Nobel Sülh Mükafatına layiq görülməsini hərfi mənada tələb edib.

"Prezident Tailand və Kamboca, İsrail və İran, Ruanda ilə Konqo Demokratik Respublikası, Hindistan və Pakistan, Serbiya və Kosovo, Misir və Efiopiya arasında münaqişələrə son qoyub. Bu o deməkdir ki, prezident Tramp ayda orta hesabla bir sülh sazişi və ya atəşkəs imzalayıb", - xanım Levitt hesablayıb. O, Azərbaycan və Ermənistanın adını çəkməyib, amma bunu əvvəllər Donald Tramp özü edib. NATO-nun baş katibi Mark Rutteni Ağ Evin Oval kabinetində qəbul edən prezident Tramp ona “Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişənin sona yaxınlaşdığı görünür” deyib. Hər iki paytaxtdakı məlumatlı mənbələrinə görə, ABŞ Bakı ilə İrəvan arasında sülh prosesində hələlik rəsmi rol oynamır, lakin onun orada potensial görünməsi zaman və təşəbbüs məsələsidir. Qərb mediası və diplomatik kanallar, o cümlədən ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri Tom Barak getdikcə ABŞ-ın hazırkı administrasiyasının Cənubi Qafqaza marağının artmasına işarə edir.

Bu fonda Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev III Şuşa Media Forumunda çıxışı zamanı prezident Trampa sərt hörmət jesti edib və ABŞ prezidenti buna dərhal cavab verib. "O, ABŞ-ın yeganə prezidentidir ki, müharibələrə başlamayıb. Və aydındır ki, müharibələrə son qoyan da odur. Daha qlobal problemlərə baxmayaraq, o, Cənubi Qafqazı diqqət mərkəzində saxlayır. Biz ona Azərbaycana və Ermənistana kömək etmək istəyinə görə minnətdarıq. Ümid edirik ki, o, hər şeyi sona qədər görəcək", - İlham Əliyev deyib. Prezident Əliyevin ona həsr olunmuş bəyanatını yenidən dərc etməklə Donald Tramp ona əks siqnal göndərib.

Digər məsələlərlə yanaşı, Bakı ABŞ-ın regionda nəqliyyat kommunikasiyaları probleminin həllinə kömək edəcəyinə ümid edir. Demək olar ki, beş il əvvəl, 2020-ci il noyabrın 9-da, ikinci Qarabağ müharibəsindən sonra Vladimir Putin, İlham Əliyev və Nikol Paşinyan tərəfindən üçtərəfli bəyanat imzalanıb. Bu bəyanatda Rusiya Zəngəzur dəhlizi də daxil olmaqla kommunikasiyaların bloklanmasına görə öz məsuliyyətini qeyd edib. Lakin sazişin doqquzuncu bəndi heç vaxt yerinə yetirilməyib. İndi üfüqdə yeni variant peyda oldu - ABŞ-ın nüfuzlu özəl şirkətlərindən biri Zəngəzur dəhlizi layihəsinin həyata keçirilməsində qarant kimi çıxış etmək, üstəlik, 100 il müddətinə uzunmüddətli icarə imkanlarını nəzərdən keçirmək ambisiyalarını nümayiş etdirdi. Yeni nəqliyyat dəhlizinin yaradılması ideyası beləcə ortaya çıxıb - uzunmüddətli perspektivdə "yeni reallıq" yarada bilər”, - deyə davam edir. Onun sözlərinə görə, bir çox amillər və bir sıra regional oyunçuların, o cümlədən İranın müqavimətinə görə bu ideyanı həyata keçirmək asan olmayacaq, bu, ən azı iki şey deməkdir. Birincisi, Vaşinqton Cənubi Qafqaza ciddi və uzun müddətə gəlməkdə maraqlıdır. İkincisi, ABŞ-ın regional logistika proseslərində institusional iştiraka hazır olması. Beləliklə, Moskvanın həm İrəvan, həm də Bakı ilə münasibətlərinin çətin mərhələsindən istifadə etməyə hazır olan Vaşinqton Cənubi Qafqazda yeni moderator olmağa cəhd edə bilər.

“Milli faciə”nin erməni reportajı

Erməni mətbuatı xəbərə özünəməxsusu şəkildə yanaşır və şərh verir. Qeyd edilir ki, əgər Nikol Paşinyan həqiqətən də bu anti-erməni addımı atmağa qərar verərsə, biz buna ümumxalq etirazı ilə cavab verməyə borcluyuq. Bazar ertəsi səhər Ermənistan və xarici KİV Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin cümə günü Vaşinqtonda mümkün görüşü barədə məlumat yayıb. Qeyri-rəsmi məlumata görə, görüş ABŞ prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə Ağ Evdə keçiriləcək və sülh sazişinin imzalanması ilə yekunlaşacaq.

Ermənistan hökumətinin mətbuat xidməti artıq bu şayiələri “nə təsdiq edə, nə də təkzib edə bilməyəcəyini” bəyan etməyə tələsərək, “səfər olacağı təqdirdə” rəsmi açıqlama verəcəyini vəd edib. Lakin bu cür ritorika çoxdan mövcud hakimiyyətin imza üslubu olub: tənqidi məlumatları öz adamlarından son ana qədər gizlətmək, onları vaxtında reaksiya vermək imkanından məhrum etmək.

Məlumat təsdiqlənərsə, o zaman cümə günü Tramp əvvəlcə Paşinyanı, daha sonra Əliyevi qəbul edəcək, bundan sonra üç liderin birgə bəyanatı olacaq. Bu barədə jurnalist Aleks Raufoğlu sosial şəbəkələrdə məlumat verib. Əldə etdiyimiz məlumata görə, o, ABŞ-da yaşayır və bu, onun açıqlamasını dinləməyə dəyər xəbərlər edir. Bununla belə, gəlin əvvəlcə sadə bir suala cavab verək – Trampa bu sülh niyə bu qədər lazımdır? Aydındır ki, Vaşinqtonda mümkün tarixi görüş ABŞ-ın altruist təşəbbüsü deyil. ABŞ-ın respublikaçı senatoru Stiv Daines “The Wall Street Journal” üçün yazdığı məqalədə mümkün razılaşmanı birbaşa Tramp administrasiyası üçün “görkəmli nailiyyət” adlandırıb.

Onun sözlərinə görə, Tramp regionda və onun hüdudlarından kənarda artımı və sabitliyi təşviq edir. Daines əlavə edib ki, regionda və dünyada sülh və sabitlik naminə Ermənistan və Azərbaycan liderləri dərhal onun imzalanmasını başa çatdırmalıdırlar. Gördüyümüz kimi, Trampın dünyanın baş sülhməramlısı kimi təqdimatı üçün fəal hazırlıq gedir. Nə üçün? Nəhayət ona Nobel Sülh Mükafatını vermək üçün! Tramp buna təşnədir. Və buna görə də onun hardasa və hansısa yolla sıçrayışa ehtiyacı var. Axı, reallıqda ABŞ prezidenti çətin xarici siyasət situasiyası ilə üzləşib. Rusiya, Çin və Hindistan açıq şəkildə onun təhdid və sanksiyalarına məhəl qoymurlar. Hindistan və Çin Rusiya neftini almağa davam edir və Pekin də Ukraynaya qarşı müharibədə Kremlə texnoloji yardım edir.

Dünya gücləri ilə qarşıdurmada aşkar zəiflik fonunda Tramp amerikalı seçicilərə şəxsi uğur kimi satıla biləcək xarici siyasət “qələbəsi” axtarır. Bölgəmiz isə onun getdikcə şoumeni xatırladan hazırkı ABŞ prezidentini təbliğ etmək üçün əlverişli platformaya çevrilib. Ermənistan mediası qeyd edir ki, Tramp əlbəttə ki, ermənilərin hisslərinə əhəmiyyət vermir.

Erməni mediası yazır, “amma böyük siyasət dünyası həmişə qəddar olub. Aydındır ki, indiki şəraitdə belə bir sənədin imzalanması təkcə siyasi səhv olmayacaq - bu, Ermənistanın milli maraqlarına xəyanət olacaq. Bakı və Vaşinqtonun ultimatumları ilə dəstəklənən istənilən “sülh sənədi” xalqımızın hüquqları uğrunda mübarizədən imtinadır. Bu gün bizə deyirlər ki, Paşinyanın səfəri “təsdiq edilməyib”. Amma sabah biz liderləri bağlı qapılar arxasında kapitulyasiyaya imza atmış bir ölkədə oyana bilərik. Və hələ - hər şeyi düzəltmək üçün hələ də şans var. Əgər Nikol Paşinyan həqiqətən də bu addımı atmağa qərar verərsə, biz ona ümumxalq etirazı ilə cavab verməyə borcluyuq. Biz bunu açıq şəkildə bildirməliyik: heç bir liderin xalqın xəbəri olmadan Ermənistanın gələcəyini müəyyən edən müqavilələr imzalamağa haqqı yoxdur. Tramp xarici siyasət oyununda bizdən alver vasitəsi kimi istifadə etmək istəyir. Amma erməni xalqının “yox” deməyə haqqı var”.

İrandan səslər

İranın ali dini liderinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti yenə bəzi regional və qeyri-regional dövlətlərə “Zəngəzur dəhlizi” məsələsinin dəfələrlə gündəmə gəlməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib. “Bir daha öz öhdəliklərini bəyan edən, lakin öz və regional maraqlarına məhəl qoymayan bəzi hökumətlər Zəngəzur dəhlizi məsələsini gündəmə gətirib və Cənubi Qafqazda qeyri-qanuni məqsədlərini həyata keçirmək üçün mümkün olan hər şeyi edirlər. Xatırladıram ki, regionda və ya onun hüdudlarından kənarda əvvəlki uğursuz təcrübəni təkrarlamağa çalışan istənilən hökumət İranın sərt reaksiyası ilə üzləşəcək”, - o, X-də yazıb.

V.VƏLİYEV