İtən, yaxud itirilən rıçaqlar - RAKURS

Ermənistanın Aİ-yə üzvlük prosesi fonunda regional dinamika nədən xəbər verir?

Moskva ilə əlaqələri kəsən və İrəvanın böyük qardaşını əvəz etməli olan Qərblə müttəfiqliyə ümid edən Nikol Paşinyan məğlubiyyətə uğradı. Erməni lider sadəcə olaraq öz əməllərinə göz yuma bilmədi - ən sərfəli mövqe tutmaq cəhdlərində bütün təsir rıçaqlarını itirməkdədir və demək olar ki, heç nəsiz qalıb. Hər gün daha çox işarələr Azərbaycanın Qarabağda qələbəsinin mühüm regional və qlobal nəticələrinin olduğunu göstərir. Bu, sırf lokal uğur hesab edilməməlidir, çünki bu, daha geniş geosiyasi dəyişikliklərə səbəb olub. Qarabağ qələbəsindən sonra Ermənistanın bölgədəki strateji oriyentasiyası nəzərəçarpacaq dərəcədə dəyişib. İrəvan üzünü Qərbə tutub, Rusiyadan üz döndərib, ilk növbədə Avropa İttifaqının üzvləri – Fransa, Yunanıstan və Hindistan kimi ölkələrlə münasibətləri gücləndirmək yolunu tutub.

Bu kontekstdə qeyd etmək lazımdır ki, Suriyada baş verən son hadisələr bölgəyə də təsir edib. Ukrayna münaqişəsi və Suriyada hakimiyyət dəyişikliyi Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı təsirini xeyli zəiflədib. Və elə indiki məqamda Aİ-nin Ermənistanın onun strukturuna mümkün üzvlüyünə müsbət münasibət göstərməsi də yuxarıda qeyd olunan qlobal dinamika ilə sıx bağlıdır. Rusiyanın zəifləməyə başladığı bir vaxtda AB-nin situasiyaya qarışması regionda yaranmış boşluğu doldurmaq cəhdi kimi şərh edilə bilər.

Ukrayna münaqişəsi və Azərbaycanın Qarabağda qələbəsi nəticəsində yaranan bu proses Cənubi Qafqazın geosiyasi əhəmiyyətini bir daha nümayiş etdirib və dünya oyunçularının burada hansı strateji addımlar atdığını açıq şəkildə ortaya qoyub. Mövcud vəziyyət region dövlətlərinə xarici siyasətdə öz üstünlüklərinə yenidən baxmağa imkan verir. Bununla yanaşı, Qərb Cənubi Qafqazda təsir imkanlarını artırmaq üçün səylərini artırır.
Cənubi Qafqazda balanslar

Ermənistanın Aİ-yə üzvlük prosesinə rəsmən başlamaq qərarı qlobal və regional hadisələrin, ilk növbədə Ukrayna münaqişəsi və Suriyadakı çevrilişin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Artıq şübhəsiz ki, bu qərar Cənubi Qafqazda vəziyyətə ciddi təsir göstərəcək - axı Ermənistanın bu addımı həm regional güc balansını, həm də beynəlxalq münasibətlərin bütün mənzərəsini dəyişməyə qadirdir.

Digər tərəfdən, Gürcüstanın Aİ-yə daxil olması kontekstində baş verənlərlə Ermənistanın üzləşə biləcəyi çətinliklər arasında da paralellik aparmaq olar. Yadınızdadırsa, Gürcüstanda keçirilən seçkilər ölkənin Avropa İttifaqına inteqrasiya prosesinin dayandırılmasına və eyni zamanda kütləvi etirazlara səbəb oldu. Eyni zamanda, Gürcüstanda baş verənlər ölkədə ciddi siyasi çatların yaranmasına yol açıb. Oxşar ssenarinin Ermənistanda da təkrarlanması ehtimalı yüksəkdir, çünki İrəvanın Aİ-yə daxil olmaq qərarını həm də Qərblə Rusiya arasında hakimiyyət uğrunda mübarizənin nəticəsi kimi qiymətləndirmək olar. Aİ ilə inteqrasiyanın başlanması Ermənistana Qərbdən təzyiqlərin artmasına səbəb olacaq və onu öz mövqeyini aydınlaşdırmağa məcbur edəcək. Bu, ciddi xarici siyasət riskləri daşıyır və Ermənistanı iki qüvvə arasında – çəkiclə sərt yer arasında qalmış ölkə vəziyyətinə salır.

Beləliklə, Ermənistanın Aİ-yə üzvlük prosesinə başlaması təkcə regional tarazlıqlar baxımından deyil, həm də qlobal güc uğrunda mübarizə kontekstində mühüm nəticələrə səbəb olacaq. Yaxın günlərdə Rusiyanın bu qərara necə reaksiya verəcəyi, Qərbin Ermənistana necə təsir edəcəyi bəlli olacaq.

Ermənistan Azərbaycanın Qarabağda qələbəsindən sonra verdiyi bəyanatlarda Rusiyadan asılılığın strateji səhv olduğunu vurğulayaraq, iştirak etdiyi bir sıra beynəlxalq strukturlardan, ilk növbədə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından çıxmaq məsələsini gündəmə gətirib. Bu dövrdə həm Aİ ölkələri, həm də ABŞ Cənubi Qafqazda Ermənistanı Rusiyadan uzaqlaşdırmaq, Qərbə doğru çəkmək üçün müxtəlif addımlar atdılar. “Qartal Tərəfdaş” hərbi təlimləri və yardım proqramları vasitəsilə Ermənistanın Qərb blokuna inteqrasiyası səylərində mühüm irəliləyiş əldə olunub. Bu hadisələr fonunda Ermənistanla Aİ arasında əhəmiyyətli yaxınlaşma müşahidə olunub. Brüssel hətta ölkənin təhlükəsizliyinə töhfə verməyə hazır olduğunu nümayiş etdirmək üçün Ermənistana mülki monitorinq missiyası yerləşdirmək planlarını açıqlayıb. Ermənistan ABŞ-la birgə hərbi təlimlər keçirdikdən və Ukrayna münaqişəsində Qərbin mövqeyini dəstəklədikdən sonra Rusiya ilə münasibətləri dağılmaq ərəfəsində idi.

Ermənistanın Suriya ilə bağlı siyasəti

Suriyada baş verən son hadisələrin Rusiya və Qafqaza təsirini nəzərə alsaq, Ermənistanın bu qərarının dolayısı ilə Suriyada baş verənlərlə bağlı olduğunu söyləmək olar. Vaxtilə İrəvanın Bəşər Əsədə dəstək verməsi Qərbi narahat edirdi, lakin bu, ciddi problemə çevrilmədi. Qərb Ermənistanın Əsəd rejimi ilə münasibətlərinə, eləcə də İranla “strateji tərəfdaşlıq” çərçivəsində yürütdüyü siyasətlərə böyük ölçüdə məhəl qoymayıb. Ermənistanın Suriyada əvvəllər də Rusiya ilə birgə hərəkət etdiyini başa düşən Qərb bununla bağlı açıq tənqiddən çəkinib. Ermənistanın Rusiyaya və deməli, Əsəd rejiminə dəstək verməsi Qərbin Əsədə qarşı xarici siyasəti ilə açıq şəkildə ziddiyyət təşkil edirdi. ABŞ vaxtaşırı Suriyadakı erməni ordu birləşmələrinin Rusiya ilə birgə Əsədə dəstək hərəkətlərini pisləsə də, bu, Vaşinqtonun İrəvanla münasibətlərində heç bir böhran yaratmadı.

Göründüyü kimi, Qərb həm Aİ-yə üzvlük, həm də NATO vasitəsilə İrəvanı öz tərəfinə çəkməyə çalışır. Lakin Ermənistanın Qərb və Şərqlə münasibətlərdə ikili mövqeyi regionda sabitliyə mənfi təsir göstərir. Bu, Ermənistanın xarici siyasətdə oynaya biləcəyi bütün kozırları tükətdiyi və yeni variantlar hazırlamaq imkanının son həddinə çatdığı fikrini gücləndirir. Bu baxımdan Əhməd əş-Şaranın hakimiyyəti dövründə Ermənistanın Suriya ilə bağlı siyasətini necə formalaşdıracağı vacibdir. Rusiya ilə əlaqələri günü-gündən zəifləyən Ermənistan Suriya ilə bağlı siyasətinə yenidən baxmalıdır. Lakin Qərbin bu məsələdə dəqiq mövqe tutmaması Ermənistana ikili siyasət yürütməyə davam etməyə imkan verir. Bu, regional vəziyyətin xüsusiyyətlərini və Ermənistanın beynəlxalq aləmdəki mövqeyini daha yaxşı başa düşmək üçün diqqətlə izlənilməli olan prosesdir.

Ermənistan Aİ yolunda?

Yanvarın 9-da Ermənistan hökuməti qanun layihəsini təsdiq etməklə Aİ-yə üzvlük prosesinə rəsmən start verib. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bildirib ki, ölkəsinin Aİ-yə tamhüquqlu üzvlüyünə xüsusi qanunlar qəbul etməklə deyil, hazırkı Konstitusiyaya uyğun olaraq referendum keçirməklə nail olmaq olar. Sonra nə baş verir? Ermənistanda qanun layihəsinin qüvvəyə minməsi üçün Parlament tərəfindən sənəd təsdiq edilməli, Konstitusiya Məhkəməsində uyğunluq prosedurundan keçməli və prezident tərəfindən təsdiqlənməlidir.
Ermənistanın Aİ-yə daxil olması üçün İrəvanın Rusiya ilə bütün əlaqələri kəsməsi son dərəcə vacibdir. Bu istiqamətdə də mühüm addımların atıldığı görünür. Bununla yanaşı, İrəvan həm də Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından, eləcə də Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmalı olacaq. Bundan əlavə, ölkə İranla strateji tərəfdaşlığa son qoymalı olacaq.

Sonda onu da qeyd edək ki, Aİ-nin gündəmində nə coğrafi, nə də geosiyasi baxımdan birbaşa bağlı olmadığı Gürcüstanın, Balkan dövlətlərinin və hətta düşmənçiliklərin davam etdiyi Ukraynanın qəbulu prosesi olduğu halda, hazırda ittifaqın Türkiyəyə qarşı qərəzli münasibəti narahatlığa səbəb olur. Avropa İttifaqının dərc etdiyi genişlənmə hesabatlarında Türkiyənin son zamanlar artan geosiyasi əhəmiyyətinin vurğulanmasına baxmayaraq, paradoksal olaraq Ankaranın Brüssellə münasibətlərində hər hansı istiləşmə və anlaşma gözlənilmir.

Türkiyənin Afrika, Orta Asiya və Qafqazda artan güc və təsirini, bu hadisələrdən xəbərsiz olmasını, Gürcüstan və Ermənistan kimi dövlətlərin Aİ-yə daxil olmasına müsbət münasibətini nəzərə alsaq, bütün bunlar onu göstərir ki, Qərb hələ də qərəzlər və şərqşünas baxışlar adlı tarixi təsirini qoruyub saxlamağa çalışır. Və bu, başqa məsələlərlə yanaşı, regionun niyə hər gün yeni geosiyasi mübarizə yuvasına çevrildiyini izah edir. Əminliklə demək olar ki, xüsusən Suriyadakı hadisələr fonunda Qərb bu rəqabəti gücləndirmək və regionda qüvvələr balansını formalaşdırmaq üçün yeni strategiyalar hazırlamaq üçün hər şeyi edəcək.

V.VƏLİYEV