Ermənistan Aİ və Aİİ arasında - RAKURS

Ermənistan Qərbin və Rusiyanın regiondakı maşasıdır. Bunu paradoks adlandıranlar da tapılar. Çünki indiki zamanda Ukraynada gedən müharibəni gözümüzün qarşısına gətirsək Qərb-Rusiya birliyini kimsə ağlının ucundan keçirməz. Amma bura siyasət meydanıdır, siyasətin də 8 üzü var. İstənilən dövlət, dövlət qurumu, hər hansı bir fərd şəraitə uyğun olaraq addım ata və mövqe dəyişdirə bilər. Realııq isə budur ki, Ermənistan məsələsində Qərblə Rusiya bir səngərdədir. Bunu hadisələrin yekun analizi də sübut edir. Rusiya üzdə Ermənistanın ondan uzaqlaşdığını bəhanə edib əsib-coşsa da reallıqda Qərbin İrəvana dəstəyi, ona verdiyi maddi və silah yardımı Moskvanın işinə yarayır. Yəni Ermənistanın güclü olması bu ölkənin içində oturmuş, hərbi bazası və sərhəd qoşunları, o cümlədən iqtisadi varlığı ilə varlığını sürdürən Rusiya üçün məqbuldur. Ermənilər ac olsalar Rusiya üçün problem yaradarlar, amma tox erməni daha təhlükəsizdir, ona görə də ruslar avropalıların “gödəniyyət” siyasətindən razıdırlar.

Avropa Birliyi Rusiyaya sanksiyalar tətbiq edib, amma Putinin dediyinə inansaq, bu ölkə təkcə 2023-cü ildə Avropaya satdığı neft və qaz məhsullarından 600 milyard dollardan artıq gəlir əldə edib. Bu il üçün yeni rəqəmlər göstərilir. Bəs, Rusiyanın azalmayan qazancının əldə olunmasına nə səbəb olub? Əlbəttə, Rusiya sanksiyalardan özünün dostları vasitəsilə yayına bilib. Bu dostları sırasında Ermənistan da var. Amma , Ermənistanın Rusiyaya qarşı hər gün artan gileyinin şahidi oluruq. “Hay”lar bir az da irəli gedərək Rusiya ilə bütün siyasi, hərbi və iqtisadi əlaqələrə son qoyacağını düşünmək olar. Amma, bu, belə deyil. Ermənistan Avropaya inteqrasiya yolunu tutduğunu inadla bildirir, amma nəticə başqadır. Faktiki olaraq İrəvan iki tərəfi də aldadır, yaxud hər iki tərəf – Qərb və Rusiya bütün dünyanı barmağına dolayır. Üzdə Rusiya ilə düşmənçilik etdiyini deyən Qərb, Ermənistan məsələsində Moskva ilə dostluq edir, erməniləri yemləyir, onu müsəlman ölkəsi olan Azərbaycana qarşı yeni müharibəyə hazırlayır.

Stefan Sejournet "hay"lar ölkəsində

Fransanın xarici işlər naziri Stefan Sejournet sentyabrın 16-da İrəvanda erməni həmkarı Ararat Mirzoyanla görüşüb. Bununla paralel olaraq Ermənistanda Avropa İttifaqına daxil olmaq üzrə referendumun keçirilməsi üçün imza toplanmasına başlanacaq. Eyni zamanda, Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk bir gün əvvəl Ermənistana səfər edib, ölkənin Aİİ-yə üzvlükdən əldə etdiyi faydaları xatırladıb.

Səfər ərəfəsində Sejournet Ermənistanla qurulan sıx əməkdaşlığın möhkəmləndiyini bəyan edib. Onun sözlərinə görə, Paris İrəvanın tarixi tərəfdaşıdır. “Biz ölkənin davamlılığını təmin etmək üçün Ermənistanın strateji infrastrukturunun inkişafını dəstəkləyirik. Biz müdafiə sahəsində də əməkdaşlıq edirik”, - deyə nazir qeyd edib. Sejournetə görə, Ermənistan “demokratiya və müstəqillik yolunu, sabitliyin pozulması cəhdləri və qəbuledilməz təzyiqlərlə üzləşən Avropaya gedən yolu” seçib.

Maraqlıdır ki, sentyabrın 16-dan noyabrın 14-dək Ermənistanda ölkənin Avropa İttifaqına daxil olması ilə bağlı referendumun keçirilməsi üçün imzalar toplanacaq. Bu təşəbbüsü keçmiş ədliyyə naziri Artak Zeynalyanın başçılıq etdiyi 51 nəfərlik qrup irəli sürüb. O, hakim Mülki Müqavilə ilə əməkdaşlıq edən Qərbyönlü Respublika partiyasına rəhbərlik edir. Əgər 60 gün ərzində 50 min imza toplaya bilsələr, onların təklifinə parlamentdə baxılacaq.

Lakin bunun hakimiyyətin deyil, özbaşına siyasi xal toplamaq istəyən digər qərbyönlü qüvvələrin üstüörtülü təşəbbüsü olduğunu da istisna etmək olmaz. Xüsusilə, iyulda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bildirib ki, o, referendumun keçirilməsinə ehtiyac görmür, çünki ermənilərin Avropa istəkləri artıq göz qabağındadır. Eyni zamanda o xəbərdarlıq edib ki, insanlar Avropa İttifaqının İrəvanı üzvlüyünə qəbul etmək istəyib-istəmədiyini soruşa bilərlər. "Mən bu suala cavab verə bilmərəm, çünki Aİ daxilində ən azı suallar doğuran proseslər gedir", - Paşinyan xəbərdarlıq edib.

Avropa buna hazır deyil

Rusiya-Ermənistan Universitetinin dosenti Anton Evstratovun verdiyi məlumata görə, hakimiyyət çətin ki, referendumu dəstəkləsin, lakin o keçirilsə belə, Ermənistan siyasətində prinsipial yeni heç nə görünməyəcək. “Hakimiyyətin mövqeyi ondan ibarətdir ki, Ermənistan Avropaya Avropanın istədiyi qədər yaxın olacaq. Ona görə də Aİ-yə daxil olmaq üzrə uğurlu referendum belə Avropaya inteqrasiyaya heç bir şəkildə kömək etməyəcək - Avropa buna hazır deyil, Ermənistanın özü də Avropa tələblərinə cavab vermir”, - Evstratov hesab edir.

Ekspertin fikrincə, nəticə etibarı ilə hər şey Gürcüstanda olduğu kimi bitə bilər, onun hakimiyyət orqanları əvvəlcə öz ölkəsini uzun illər Avropa Birliyinə aparır, sonra isə bu prosesi dayandırır. “Avropanın özünün qətiyyətsizliyi və snobluğu eyni şeyə - vədlərdən yorulmuş cəmiyyətin hakimiyyət dəyişikliyinə, Avropadan və bütövlükdə Qərb vektorundan üz döndərməsinə gətirib çıxara bilər,” Rusiya-Ermənistan İnstitutunun dosenti deyib.

Sentyabrın 14-də Rusiya hökuməti başçısının müavini Aleksey Overçuk Ermənistanda qonaq olub. O, Paşinyanla danışıqlar aparıb, həmçinin ötən ilin yayında daşqınlardan əziyyət çəkən rayonlara səfər edib. “Media fonu həqiqətən mənfi ola bilər. Amma real dünya var. Bu gün biz əsl dəmir yolu ilə getdik və görülən əsl işin şahidi olduq. Bizdə ticarət dövriyyəsinin real artımı (8,4 milyard dolları ötüb) var ki, bu da ölkələrimiz arasında əlaqələrin möhkəmlənməsindən xəbər verir. Aİİ-də erməni nümayəndələri üçün real iş var. Və biz real dünyada baş verənlərlə medianın informasiya gündəmində tətbiq olunanlar arasında fərq qoymalıyıq ki, bu da çox vaxt reallığa uyğun gəlmir”, - Overçuk bildirib.

Bundan əlavə, baş nazirin müavini xatırladıb ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında nəqliyyat əlaqələrinin bloklanması 9-10 noyabr 2020-ci il tarixli birgə bəyanatda qeyd olunan şərtlər daxilində mümkündür. “Nəqliyyat rabitəsinə nəzarəti Rusiya FSB-nin sərhəd xidməti həyata keçirir”, - sənəddə deyilir. Amma bu fikir Ermənistanın xoşuna gəlmir. “Dəhliz yaradılması və ona nəzarətin üçüncü tərəfə verilməsi ilə bağlı hər hansı bir şey nəzərə alınmır. İnsanların təhlükəsizlik hissini artırmaq üçün hər iki ölkədə lisenziyası olan, insanları və yükləri qatarda müşayiət edəcək özəl mühafizə şirkətinin cəlb edilməsi məsələsini müzakirə etmək olar”, - deyə Ermənistan diplomatiyasının rəhbəri Ararat Mirzoyan izah edib.

Erməni politoloq Tiqran Köçəryan hesab edir ki, iqtisadi göstəricilər yalnız uğurun görünüşünü ifadə edir, reallıqda isə vəziyyət fərqlidir. “Ermənistanın ÜDM-nin artımı və onun Rusiya ilə iqtisadi əlaqələri əsasən təkrar ixrac və paralel idxalla bağlıdır. Əgər Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyaları olmasaydı, belə bir şey olmazdı. Eyni zamanda, Ermənistan əhalisi qlobal mənada müsbət dəyişikliklər hiss etmir, əksinə, rəsmi məlumatlara əsasən, sənaye istehsalı indeksi azalır; Bu əməliyyatlarla məşğul olan yalnız bir neçə şirkət faydalanır”, - ekspert izah edib.

Köçəryanın sözlərinə görə, Rusiya hakimiyyəti iqtisadi münasibətlərin hazırkı səviyyəsinin Ermənistanı Qərbə üz tutmaqdan çəkindirə biləcəyini düşünürsə, yanılır. Xüsusilə, siyasi və hərbi-siyasi baxımdan İrəvan artıq Moskvadan uzaqlaşır.

ABŞ-ın yanaşma tərzi

"Dövlət Departamenti İrəvanla Bakını istənilən yolla, o cümlədən yeni görüş təşkil etmək istəyir", Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller brifinq zamanı bildirib ki, tərəflər sülh müqaviləsinin imzalanması istiqamətində mühüm irəliləyiş əldə ediblər. Vaşinqton öz təşəbbüslərindən geri çəkilmək niyyətində deyil. Lazım gələrsə, Vaşinqton Ermənistan və Azərbaycan nümayəndələri arasında görüş təşkil etməyə hazırdır.

Miller Nyu-Yorkda iki ölkə nümayəndələrinin yeni görüşünün mümkünlüyü barədə sualı cavablandırarkən ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkenlə Ermənistanın baş naziri və Azərbaycan prezidenti arasında telefon danışıqlarını şərh edib: “Aydındır ki, biz həmişə Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirlərini dəvət etmək üçün imkanlar axtarırıq. Biz davamlı və ləyaqətli sülh sazişinin əldə edilməsi üçün hər iki ölkənin səylərini dəstəkləməyə davam edirik. Onlar sülh sazişinin yekunlaşdırılması istiqamətində mühüm irəliləyiş əldə ediblər və biz onları hər cür dəstəkləməyə sadiqik, o cümlədən, əgər bu faydalı olarsa, görüşün təşkili”.

ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkenin vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin sonuncu görüşü iyul ayında baş tutub. Avqustun sonunda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Ermənistan-Azərbaycan sərhədində Azərbaycan lideri İlham Əliyevlə görüş keçirməyə və sülh sazişinin 16 bəndindən mövcud 13-nü imzalamağa hazır olduğunu bildirib. Bakı bu təşəbbüsü dəstəkləməyib, razılaşdırılmamış müddəaların aradan qaldırılmasını, eləcə də ikitərəfli münasibətlərdə mövcud problemlərin həllini növbəti mərhələyə keçirmək cəhdlərini qəbuledilməz adlandırıb.

Fransa Ermənistanı Avropaya apardı

Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin səlahiyyət müddəti başa çatan rəhbəri Stefan Sejournet İrəvana səfər edib və burada həmsöhbətlərini Parisin Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmasına kömək etməyə, eləcə də müdafiə sektoru və strateji infrastruktur sahələrində əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə davam etməyə hazır olduğuna əmin edib. Bundan əlavə, o, Moskvanı “demokratiyaya doğru irəliləyən” İrəvana təzyiq etməkdən çəkindirməyə çalışıb. Ermənistanla Fransanın yaxınlaşması Fransa-Azərbaycan münasibətlərində qalmaqallarla müşayiət olunur. İrəvan Parisi özünün əsas Qərb müttəfiqi kimi görsə də, Bakı Fransanı demokratiya və neokolonial siyasətləri boğmaqda ittiham edir.

Bazar ertəsi Fransa hökumətindəki dəyişiklik və Avropa Komissiyasının yenidən formatlaşdırılması fonunda Respublika Prezidenti Emmanuel Makron “Avropa hökuməti”nin üzvü vəzifəsinə Stefan Sejournetin namizədliyini irəli sürüb. Beləliklə, Sejournetin hazırkı turu çox güman ki, onun Fransa Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri kimi sonuncu turu olacaq. Proqrama Ermənistanla yanaşı, Moldova və Yunanıstana da səfərlər daxildir. Fransa diplomatiyası bu üç tərəfdaşla sülh, Avropa və Avropa üçün suverenlik məsələlərində işləyir.

Stefan Sejournet Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanla keçirdiyi mətbuat konfransında İrəvana səfərinin yekunlarına dair fikirlər səsləndirib. “Fransada mövzu çox az olsa da, onun ətrafında bütün qüvvələrin və insanların tam konsensusu var. Bu mövzulardan biri də Ermənistandır”, - Stefan Sejournet bildirib. Rusiyanı Ermənistana təzyiq göstərmək cəhdində ittiham edən nazir Parisin İrəvana azadlıq və demokratiya yolu ilə getmək hüququnu müdafiə edəcəyinə söz verib.

Fransanın xarici işlər naziri bu istiqamətdə prioritet praktiki addımları Ermənistanın strateji infrastrukturunun gücləndirilməsi, xüsusilə enerji və su təchizatı sahəsində yardım, Ermənistan hökumətinin Cənubi Qafqazda məskunlaşma üzrə “Dünyanın kəsişməsi” proqramına dəstək kimi adlandırıb, eləcə də iki ölkə arasında hərbi-texniki əlaqələrin inkişafından danışıb. “Biz Ermənistanla müdafiə sahəsində əməkdaşlığı davam etdirəcəyik. Ermənistan öz bütövlüyünü, ərazisini, əhalisini müdafiə etməyi bacarmalıdır”, - deyə Stefan Sejournet bildirib.

Noyabrın 11-12-də Bakıda keçiriləcək qlobal iqlim sammitindən əvvəl Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmasına çağıran Fransa xarici işlər naziri topun Azərbaycanın meydançasında olduğunu açıq şəkildə bildirib. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan sübut etməlidir ki, həqiqətən də sülhə can atır: “Münasibətimiz xüsusidir. Ermənistanla Fransa arasında əməkdaşlıq ölkə rəhbərləri, parlamentlər, ayrı-ayrı idarələr, yəni bütün səviyyələrdə davam edir. Mən Fransanın Avropa İttifaqı ilə əlaqələrimizin genişləndirilməsinə dəstəyini vurğulamaq istərdim”, - deyə Ararat Mirzoyan öz növbəsində Aİ ilə viza rejiminin liberallaşdırılması üzrə danışıqların başlandığını xatırladıb.

Stefan Sejournetin İrəvana səfəri Ermənistanın Aİ-yə daxil olması üçün sentyabrın 16-dan noyabrın 14-dək keçiriləcək imzaların toplanmasının başlanmasına təsadüf edib. Qanun layihəsinin parlamentin müzakirəsinə çıxarılması üçün 50 min vətəndaşın imzası lazımdır. Mişel Barnierin rəhbərlik etdiyi yeni hökumətin formalaşmasından sonra İrəvanla Paris arasında münasibətlər yeni sürətlənmə əldə edə bilər. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan fransalı həmkarına təbrik məktubunda yazıb: “Mən sizin Ermənistana rəsmi səfərinizi səbirsizliklə gözləyirəm ki, bu, Ermənistan və Fransa arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi və yeni proqramların müəyyənləşdirilməsi məsələlərini müzakirə etmək üçün əla fürsət olacaq”.

Hərbi-texniki əlaqələr ikitərəfli əməkdaşlığın əsas istiqamətlərindən birinə çevrilir. Bunun son təsdiqi Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin Hərbi Akademiyasının rəisi Arsen Manqasaryanın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin ötən həftə Parisə dördgünlük səfəri olub. Fransanın Sen-Sir hərbi məktəbinin rəhbərliyi ilə görüşlər zamanı tərəflər əməkdaşlığın genişləndirilməsi və kursantların mübadiləsi barədə razılığa gəliblər.

İrəvan 2023-cü ildə Fransadan hərbi yardım almağa başlayıb. Zirehli texnikanın ilk partiyası Gürcüstan vasitəsilə ölkəyə gətirilib. 2023-cü ilin oktyabrında Fransanın müdafiə naziri Sebastyan Lekornu bəyan edib ki, Paris Ermənistana üç Ground Master 200 (GM200) radar sistemi satmaq, həmçinin raket sistemləri istehsalçısı MBDA ilə Mistral MANPADS ilə bağlı niyyət məktubu imzalamaq və erməni hərbçilərinə təlim keçmək niyyətindədir.

İndi, Fransa XİN başçısının regiona səfərini necə şərh edək, burada sülh çağırışı varmı? Əlbəttə, yox, hansı itiqamətdən yanaşsaq Fransanın Cənubi Qafqaza yalnız yeni müharibə gətirmək niyyəti özünü qabarıq şəkildə büruzə verir.

V.VƏLİYEV