Rusiyaya daha bir zərbə - ANALİTİK

OPEC+ neft hasilatında aktivləşir

Bazar günü OPEC+ üzvü olan səkkiz ölkə sentyabr ayında hasilatı avqustda tələb olunan hasilat səviyyəsindən gündəlik 547 min barel (bpd) azaltmağa razılaşıb. Bu, dörd aylıq əlavə ödənişə bərabərdir, təşkilat öz saytında bildirib. Bu, əvvəllər qüvvədə olan sutkada 2,2 milyon barel həcmində könüllü azalmalar paketinin tam ödənilməsi deməkdir. İlin sonuna qədər iştirakçılar başqa bir məhdudiyyəti də geri götürə bilərlər - 1,65 milyon barel. Analitiklər gözləyirlər ki, ilin sonuna qədər bazar artıq təkliflə üzləşə bilər. Bu arada geosiyasi faktorlar qiymətləri yüksəltməkdə davam edir.

OPEK-in məlumatına görə, Rusiya kompensasiya planını nəzərə almadan avqustda hasilatı sutkada 9,449 milyon barelə, Səudiyyə Ərəbistanını isə 9,976 milyon barelə qədər artıra biləcək. OPEC+-a həmçinin İraq, BƏƏ, Küveyt, Qazaxıstan, Əlcəzair və Oman daxildir. Bildirilir ki, hasilatın artırılması ilə bağlı qərar aşağı neft ehtiyatlarında əks olunan əlverişli cari bazar göstəriciləri səbəbindən verilib. Təşkilat həmçinin ötən il dekabrın 5-də 2025-ci il aprelin 1-dən könüllü olaraq 2,2 milyon barel həcmində düzəlişlərə tədricən və çevik qayıdışa başlamaq qərarına istinad edib.

Kartel vurğulayır ki, istehsala əlavə könüllü düzəlişlərdən mərhələli imtina dəyişən bazar şəraitindən asılı olaraq dayandırıla və ya ləğv edilə bilər. İclas zamanı ölkələr həmçinin 2024-cü ilin yanvar ayından etibarən hər hansı artıq hasilat həcmini tam şəkildə kompensasiya etmək niyyətlərini təsdiqləyiblər. Beləliklə, OPEC+ ölkələrinin sentyabr ayı üçün ümumi kvotası sazişi pozanlardan kompensasiya nəzərə alınmaqla sutkada 37,556 milyon barel təşkil edəcək ki, bu da avqust ayı ilə müqayisədə sutkada 528 min barel çoxdur. Bu, sutkada 2,2 milyon barel həcmində könüllü azalmalar paketinin tam ödənilməsini qeyd edəcək.

Bundan əlavə, görüşdə 2025-ci ilin sonuna qədər daha bir cari hasilat həddi - 1,65 milyon barelin geri qaytarılması imkanının müzakirə edildiyi bildirilir (bunun altında Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya gündəlik hasilatı 500 min barrel azaldıb). Beləliklə, müqavilə bir il əvvəl geri alınacaq. Görüş ərəfəsində bildirilib ki, ölkələr neft hasilatının icazə verilən maksimum səviyyəsini sutkada daha 548 min barel artırmaq barədə prinsipial razılığa gəliblər.
Yada salaq ki, OPEC+-ın 19 iştirakçısından 8-nin kvotalara əlavə olaraq, 2026-cı ilin sonuna qədər qüvvədə olan 1,65 milyon barellik könüllü hasilat azaldılması var. Bundan bir az sonra – daha 2,2 milyon barel tətbiq edilən məhdudiyyətlər də var. Hasilatın artırılmasının il yarım çəkəcəyi planlaşdırılırdı. Aprelin əvvəlində OPEC+-ın səkkiz iştirakçısı may ayında məhdudiyyətlərdən çıxışı sürətləndirmək və may ayında neft hasilatını birdən-birə 411 min barel artırmaq qərarına gəlib. OPEC+ qərarını sağlam bazar və qlobal iqtisadiyyat üçün sabit perspektivlərlə izah edib. İyun və iyul aylarında da analoji qərar qəbul edilib.

Ekspertlərin fikrincə, kartelin hərəkətləri OPEC+-nın neft qiymətlərini qorumaqdan neftin bazara çıxışının açılmasına keçidini göstərir. Xüsusilə, onlar xatırladırlar ki, kartelin aprel qərarı qara qızılın qiymətini son dörd ilin minimum səviyyəsinə endirdi. Yayda artan tələbat sayəsində neft bərpa olundu. Eyni zamanda, analitiklər bazarın ilin sonuna qədər təklif profisiti ilə üzləşə biləcəyini və bunun da qiymətlərə təsir edəcəyini gözləyirlər. Bu arada ABŞ prezidenti Donald Trampın Rusiyadan enerji alan ölkələrə ikinci dərəcəli sanksiyalar tətbiq etməklə hədələməsi kimi geosiyasi amillər qiymətləri yüksəltməkdə davam edir.

Bundan əvvəl Amerika lideri Hindistanın ABŞ-la ticarət müqaviləsi bağlamaq üçün Rusiyadan neft almasını dayandıracağını açıqlamışdı. O, cümə günü Vaşinqton və Yeni Dehli arasında ticarət danışıqlarını şərh edərkən, "Mən başa düşdüyüm qədər, Hindistan artıq Rusiyadan neft almayacaq. Eşitdiyim budur. Bilmirəm, bu doğrudur, ya yox". "Bu, yaxşı addımdır. Görək, işlər necə inkişaf edəcək", - ABŞ administrasiyasının rəhbəri əlavə edib. O, Hindistanın "Çinlə birlikdə" Rusiyanın enerji resurslarının ən böyük alıcısı olduğuna da diqqət çəkib. Bununla bağlı Trampın sözlərinə görə, Hindistandan ABŞ-a idxala 25% gömrük rüsumu tətbiq olunacaq. Bundan əlavə, Tramp 50 gün ərzində Ukraynada nizamlanmaya dair razılaşma əldə olunmasa, ABŞ-ın Rusiya və onun ticarət tərəfdaşlarına təxminən 100% idxal rüsumları tətbiq edəcəyi ilə hədələyib. Tramp daha sonra bu müddəti 10 günə endirdi.

Eyni zamanda, Hindistan idxaldan yüksək səviyyədə asılılığı ilə dünyada neftin üçüncü ən böyük istehlakçısıdır. Hindistan neft emalı zavodları xammalı 30-dan çox ölkədən, o cümlədən Rusiyadan alır. Hindistanın neft və qaz naziri Hardeep Singh Puri qeyd etdiyi kimi, Moskva ilə Yeni Dehli arasında əməkdaşlıq xüsusilə enerji sektorunda yüksək səviyyədə qalır və hətta beynəlxalq qeyri-sabitlik fonunda da inkişaf edir. Respublikanın idxalının ümumi həcmində Rusiyanın payı ardıcıl olaraq 30%-i ötür.

Bəzi ekspertlər iddia edirlər ki, Rusiya Federasiyasından nefti əvəz edəcək heç kim yoxdur. Hindistan neft emalı zavodları, Trampın ikinci dərəcəli sanksiyalar şəklində böyük rüsumların tətbiqi ilə bağlı xəbərdarlıqlarına baxmayaraq, Rusiya neftini almağa davam edir. Hindistanda bu, xüsusilə onunla izah olunur ki, Rusiyadan dünya bazarına sutkada 9,5 milyon barel tədarük dayandırılsa, neftin qiyməti bir barel üçün 135-140 dollara qalxa bilər. Onun sözlərinə görə, böyük həcmdə heç nə yoxdur".

"Rusiya təkcə neft deyil, qlobal enerji ehtiyatları tədarükçüsüdür. Rusiya qlobal neft ixracının 10%-ni təşkil edir. Bazarda tədarükdə kəskin azalma olmaması vacibdir", - deyə OPEK-in baş katibi Haitham əl-Qais Rusiyanın enerji resurslarını ABŞ-da satın alan ölkələrin mallarına 500% rüsumun tətbiqinin mümkün nəticələri ilə bağlı sualı cavablandırıb. Rusiya mühüm xammal tədarükçüsü və istehsalçısıdır. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, ölkə iyun ayında təxminən 9,2 milyon barel hasil edib. Qlobal qara qızıl hasilatı sutkada 97 milyon barelə yaxınlaşır.

Hindistan və Rusiya KİV-ləri mənbələrə istinadən bildirirlər ki, Hindistanın dövlət neft emalı zavodları Rusiya tədarükçülərindən neft almağa davam edir və ölkə hakimiyyəti Rusiyadan neft almağı dayandırmaq üçün “neft şirkətlərinə heç bir göstəriş verməyib”. “Təchizatla bağlı qərarlar qiymətdən, xam neftin növündən, ehtiyatlardan, logistikadan və digər iqtisadi amillərdən asılıdır”, - agentliyin mənbələri vurğulayır. Onlar həmçinin qeyd ediblər ki, Hindistan neft şirkətləri Rusiya nefti üçün ABŞ-ın tövsiyə etdiyi 60 dollarlıq qiymət həddinə tam əməl edir. Hindistanın Rusiya neftini alması isə enerji sabitliyinə müsbət töhfə verib. “Əgər Hindistan Rusiya neftini endirimlə qəbul etməsəydi, OPEC+-ın gündəlik hasilatı 5,86 milyon barrel azaltması ilə birlikdə, qlobal neft qiymətləri 2022-ci ilin mart ayının zirvəsi olan 137 dollar/bareldən xeyli yuxarı qalxa bilərdi”, - Hindistan rəsmiləri bildirib.

Sənaye analitikasına görə, 2025-ci ilin birinci yarısında Rusiya Hindistana təqribən 1,75-1,8 milyon barel neft tədarük edib ki, bu da bir il əvvəlkindən 1% çoxdur. Bu, 2024-cü ilin iyul ayından bəri ən yüksək səviyyədir. Altı ay ərzində idxalın həcmi 318 milyon barreli keçə bilər, analitiklərin hesablamalarına görə, bir barel üçün təxminən 69 dollar olan orta ixrac qiyməti əsasında bu, pul ifadəsində 22 milyard dollara yaxınlaşır. Bütün ötən il ərzində Hindistana neft tədarükündən əldə olunan gəlir 40 milyard dolları ötüb.

Bununla belə, Hindistanın neft emalı zavodları hazırda Aİ-nin yeni sanksiyaları fonunda Rusiya neftinin alışını diversifikasiya etməyə çalışır, Qərb agentlikləri qeyd edir. Xüsusilə, Hindistan neft şirkətləri artıq Azərbaycan neftini, Qərbi Afrika neft növlərini, o cümlədən Nigeriya və BƏƏ-nin qabaqcıl dərəcəli Murban neftini almağa başlayıblar. Qərb agentlikləri həmçinin bildiriblər ki, Hindistan neftayırma zavodları son bir həftə ərzində Rusiya neftini almaqda maraqlı olmayıb. Mənbələrə görə, Rusiya neftini mütəmadi olaraq alan dörd neftayırma zavodu, Murban kimi Yaxın Şərq markalarına keçib. Hindistanın qərb sahillərində Rusiya xammalı olan ən azı dörd neft tankerinin gözlədiyi də bildirilib.

Qərb analitikləri qeyd edirlər ki, Trampın təhdidləri səbəbindən Rusiya neftinin tədarükündə mümkün fasilələr xam neftin qiymətinin artması ilə doludur və Amerika prezidentinin qara qızılın qiymətlərini azaltmaq çağırışları ilə ziddiyyət təşkil edir. Fərziyyə olaraq, OPEC+ ölkələri (Səudiyyə Ərəbistanı, İraq, BƏƏ), həmçinin ABŞ və Kanada Rusiya neft tədarüklərini (dünya bazarının təxminən 10%-ni) əvəz edə bilər. Lakin məhdud sərbəst tutum və logistik çətinliklər səbəbindən belə bir yenidən bölüşdürmə neftin qlobal qiymətlərinin 10-50% artmasına və xüsusilə Avropa və Asiyada istehlakçılar üçün xərclərin artmasına səbəb olacaq. Eyni zamanda, alternativ həcmlərin tədarükçüləri, ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanı belə bir əvəzetmədən potensial olaraq faydalana bilər. Rusiya iqtisadiyyatı yəqin ki, ÜDM artımını ildə təxminən 1-1,5% səviyyəsində saxlayaraq uyğunlaşa biləcək, lakin ölkənin ixrac portfeli və qlobal xammal bazarlarında payı azalacaq.

Hazırda dünya bazarının onda birini əvəz etmək olduqca çətindir, demək olar ki, qeyri-mümkündür. Neft treyderləri də buna inanmırlar. Əsas istehlakçı ölkələr tərəfindən Rusiyanın enerji resurslarının alışının başa çatması ilə bağlı etibarlı siqnallar yoxdur. Rusiya neftinin şərti olaraq "kəsilməsi" inflyasiyanı ilk növbədə ABŞ və Aİ-nin özlərində sürətləndirmək təhlükəsi yaradır.

V.VƏLİYEV