Qərbin Kazanda iflası - RAKURS

BRİCS sammitinin ikinci günü başlayıb

BRİCS sammitinin ikinci günü 23 oktyabr 2024-cü ildə Kazanda başlayıb. Sammitdə 36 ölkə və altı beynəlxalq təşkilat iştirak edir. Qonaqlar arasında BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş də var. Qrupun sammiti ilk dəfə olaraq keçən il qəbul edilmiş beş yeni iştirakçı nəzərə alınmaqla “onluq” formatında keçirilir. Kazan-2024 BRİCS sammitinin ilk günündə Rusiya prezidenti Vladimir Putin dünya liderləri ilə bir sıra görüşlər keçirib. Bunlara Çin prezidenti Si Cinpinq, Cənubi Afrika prezidenti Siril Ramafosa və Hindistanın baş naziri Narendra Modi daxildir. Əsas müzakirə mövzuları çoxqütblü dünya, milli valyutalarda ödənişlərin genişləndirilməsi və assosiasiya üzvləri ilə onların tərəfdaşları arasında ticarətin artması olub.
2024-cü ildə Kazanda keçirilən BRİCS sammitinin ikinci günündə Putinin daha bir neçə görüşü planlaşdırılıb. Birincisi Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla, ikincisi isə İran prezidenti Məsud Pezeşkianladır. Bundan əlavə, Putin Efiopiyanın baş naziri Abiy Əhməd Əli ilə danışacaq.

“Qlobal Cənub və Şərq ölkələrinin BRİCS-ə görünməmiş marağını görməməzlikdən gəlmək düzgün olmazdı”, Rusiya prezidenti Vladimir Putin oktyabrın 23-də BRİCS sammitinin məhdud tərkibdə keçirilən iclasında deyib. “Əlbəttə, Qlobal Cənub və Şərq ölkələrinin BRİCS ilə əlaqələrin gücləndirilməsində görünməmiş marağını görməməzlikdən gəlmək düzgün olmazdı. Artıq 30-dan çox dövlət bu və ya digər formada bu istəyi ifadə edib. Eyni zamanda, balansı saxlamaq və BRİCS-in effektivliyinin azalmasının qarşısını almaq lazımdır”, - Rusiya lideri qeyd edib.

Eyni zamanda, Putin görüş iştirakçılarını qlobal gündəliyin ən aktual məsələlərini nəzərdən keçirməyə və BRİCS-ə üzv ölkələrin beynəlxalq arenada əməkdaşlığı, o cümlədən kəskin regional münaqişələrin həlli mövzusu ətrafında fikir mübadiləsi aparmağa dəvət edib. BRİCS sammitində BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş də iştirak edir. Kremlin mətbuat xidməti qeyd edib ki, liderlər sammitdə təşkilatın mümkün genişləndirilməsi məsələlərinə xüsusi diqqət yetirəcəklər.

Bir gün əvvəl, oktyabrın 22-də Putin BRİCS ölkələrinin liderləri ilə bir sıra danışıqlarda xüsusilə isti və mehriban olublar. Belə ki, Rusiya lideri Hindistanın baş naziri Narendra Modi ilə görüşü zamanı zarafatla deyib ki, münasibətlərin əldə olunmuş səviyyəsi tərcüməçilərsiz də ünsiyyətə imkan yaradır. Sammit bütün dünya ictimaiyyətinə BRİCS qrupunun yeni çoxqütblü dünyanın, yeni geosiyasət, diplomatiya və sülhün episentrinə çevrildiyini nümayiş etdirir. Bunu oktyabrın 22-də axşam Kazana gələn Venesuela prezidenti Nikolas Maduro xüsusilə qeyd edib. Venesuela prezidenti əlavə edib ki, onun BRICS sammitində iştirakı tarixidir.

Rusiya Federasiyası sədrliyi çərçivəsində 200-dən çox siyasi, iqtisadi və sosial tədbir təşkil edir. Misir prezidenti Əbdülfəttah əs-Sisi bildirib ki, o, BRİCS-in inkişafında mühüm irəliləyiş görür və bu birləşmənin bütün iştirakçılarının, o cümlədən ticarətin maraqları baxımından əldə edilir. O əlavə edib ki, BRİCS-ə qoşulma prosesində Rusiyanın dəstəyini yüksək qiymətləndirir. Rusiyanın sədrliyi ilə keçirilən 16-cı BRİCS sammiti çərşənbə axşamı axşam Kazanda dostluq şam yeməyi ilə açılıb. Lakin bundan əvvəl də prezident Vladimir Putin assosiasiyaya üzv ölkələrin liderləri ilə bir sıra ikitərəfli görüşlər keçirib. Sammitin vəzifəsi diqqəti kifayət qədər ümumi siyasi bəyannamələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrin fundamental maraqlarını əks etdirən konkret qərarlara yönəltməkdir.

Kazanda keçirilən “Ədalətli qlobal inkişaf və təhlükəsizlik naminə çoxtərəfliliyin gücləndirilməsi” devizi altında keçirilən sammit BRİCS tarixində ən yaxşılardan olub. Rusiya Federasiyası Prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakovun sözlərinə görə, burada 36 ölkə və 6 beynəlxalq təşkilatın nümayəndələri iştirak edir. Sammitdə iştirak edən ölkələrdən 22 nümayəndə heyəti ən yüksək səviyyədə təmsil olunur. Kremlin Tatarıstanın paytaxtında keçirilən görüşü beynəlxalq gündəmin əsas hadisələrindən biri hesab etməsi təəccüblü deyil. Hətta CNN etiraf edib ki, Kazan sammiti son vaxtlar Rusiyada keçirilən “ən böyük beynəlxalq toplantı”dır. Forum Vladimir Putinə “BRICS həmkarları və dost ölkələrin yüksək rütbəli rəsmiləri ilə təkbətək söhbət etmək” imkanı verib.

Xatırladaq ki, BRİCS 2024-cü il yanvarın 1-dən 10 dövləti (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin, Cənubi Afrika, İran, Misir, Efiopiya, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı) birləşdirən qeyri-rəsmi klubdur. Onların payına Yer kürəsi ərazisinin 34%-i, əhalisinin 45%-i düşür və alıcılıq qabiliyyəti paritetində ÜDM qlobal dəyərin 36,7%-ni təşkil edir.

Eyni zamanda, BRİCS-in ciddi strukturu, nizamnaməsi və ya sədri yoxdur. Həm də aydın fəaliyyət proqramı yoxdur. Assosiasiya özünü qarşılıqlı faydalı tərəfdaşlıq platforması kimi təqdim edir və illik sammitlər formatında fəaliyyət göstərir. Məhz sammit görüşlərində üzv ölkələrin iqtisadi artımını sürətləndirmək və BRİCS-in dünya miqyasında mövqelərini gücləndirmək imkanları müzakirə olunur. Rusiya BRİCS-in qlobal Cənub dövlətləri üçün əsas cazibəsini onda görür ki, assosiasiya Qərbin diktəsinə əsaslanan köhnə beynəlxalq münasibətlər modelini inkar edir. Amerikanın “The Foreign Policy” jurnalına görə, BRİCS üzvləri yaxın gələcəkdə “Qərbin yeganə güc mərkəzi olmaqdan çıxacağını” proqnozlaşdırırlar və yeni dünya nizamına hazırlaşırlar. Bu baxımdan ticarət, investisiya, maliyyə, hüquq, diplomatiya və s. sahələrdə “görünməz, lakin son dərəcə vacib əlaqələr” qururlar.

Bununla belə, BRİCS ölkələrinin hər biri öz məqsədlərini güdür kimi görünür. ABŞ-ın barışmaz düşməni olan İranın daxil olması BRİCS-in anti-Qərb klubuna çevrilməsi hissini gücləndirə bilər. Digər ölkələrin, xüsusən də Braziliya və Hindistanın bu cür istəkləri dəstəkləməsi ehtimalı azdır. Onlar BRİCS-dən demokratikləşmə və mövcud nizamın islahatı maraqları naminə istifadə etmək istəyirlər. Hindistanın baş naziri Narendra Modinin sözlərinə görə, Yeni Dehli “qlobal inkişaf gündəliyi, islah edilmiş çoxtərəflilik, iqlim dəyişikliyi, iqtisadi əməkdaşlıq, davamlı təchizatla bağlı məsələlər üzrə mühüm dialoq və müzakirə platformasına çevrilmiş BRİCS çərçivəsində sıx əməkdaşlığı yüksək qiymətləndirir. Putinlə görüşdə Modi Hindistanın Ukraynada tezliklə sülhün bərqərar olmasının tərəfdarı olduğunu və münaqişənin həlli üçün hər cür yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirib.

Göründüyü kimi, iştirakçı ölkələrin milli maraqları ilə bağlı fikir ayrılıqlarının aradan qaldırılması BRİCS-in gələcəyini müəyyən edəcək və dünya nizamı üçün mühüm nəticələr verəcək. Bu baxımdan Kazan BRİCS-in sonrakı fəaliyyəti üçün yeni meyarlar və yeni dünya nizamının qurulmasının ilkin məqsədlərini qorumaq üçün onun genişləndirilməsi şərtlərini hazırlamalı olacaq. Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının elmi direktoru Andrey Kortunov bildirib ki, BRİCS-in Kazan sammitinə qədər bir neçə ay nazirlərin və digər yüksək vəzifəli şəxslərin geniş spektrli məsələlər üzrə çoxtərəfli görüşləri ilə dolu olub. “Müzakirələr beynəlxalq terrorizmlə mübarizədən tutmuş qlobal yaşıl keçidin idarə olunmasına, qlobal maliyyə sistemində islahatların aparılmasından ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə qədər uzanırdı. Bu hökumət məsləhətləşmələri BRİCS ölkələrinin parlamentləri, universitetləri və beyin mərkəzləri, vətəndaş cəmiyyəti institutları və müxtəlif tipli ictimai hərəkatların iştirakı ilə keçirilən tədbirlərin rəngarəng kaleydoskopu ilə tamamlandı”, o qeyd edib.

Kortunovun sözlərinə görə, sammitin mərkəzi vəzifələrindən biri vurğunun tədricən kifayət qədər ümumi siyasi bəyannamələrdən inkişaf etməkdə olan ölkələrin fundamental maraqlarını əks etdirən konkret qərarlara yönəldilməsidir. “Uzun müddətdir ki, bu ölkələr qlobal və regional idarəçilikdə kifayət qədər təmsil olunmurlar. İndiyədək beynəlxalq sistem üçün oyun qaydalarını hazırlayan qlobal laboratoriyaların rolu demək olar ki, BVF və Dünya Bankı və ya G7 və İƏİT kimi Qərbin rəhbərlik etdiyi qurum və forumların kiçik bir qrupu tərəfindən inhisara alınıb. Bu monopoliya istər-istəməz beynəlxalq sistemdə ciddi gərginliyə gətirib çıxarıb, mövcud dünya nizamının ədalətliliyinə və davamlılığına şübhələr yaradırdı”, - ekspert vurğulayıb.

BRİCS artıq dünya siyasətində və iqtisadiyyatında Qərb institutlarının monopoliyasına meydan oxuyur. Yeni İnkişaf Bankının rəhbəri Dilma Russefin Kazanda Putinlə görüşməsi onu Dünya Bankına alternativ hesab etmək olar. Üzv ölkələr arasında ticarət və maliyyə əməliyyatlarını asanlaşdırmaq və xarici birtərəfli sanksiyaların mənfi təsirlərini azaltmaq üçün bu iki struktur rəqəmsal ödəniş platforması (“BRICS Körpüsü”) ilə tamamlanmalıdır. Kortunov hesab edir ki, BRICS inkişaf etdikcə, üzv ölkələr və onların tərəfdaşları BMT, G20 və digər universal səviyyədə müvafiq təşəbbüslərin sonrakı təşviqi üçün çoxtərəfli əməkdaşlığın yeni modellərini sınaqdan keçirə biləcək yeni qlobal laboratoriyaya çevriləcək.

Çərşənbə və cümə axşamı sammitin iclasları məhdud və geniş formatda, dəvət olunanların və ölkələrin assosiasiyasına qoşulmaq istəyənlərin iştirakı ilə “autreach”/“BRICS plus” formatında keçiriləcək. Forumun yekunlarına yazılı və şifahi yekun vurulacaq. Liderlərin təkcə sammitin deyil, bütün Rusiya sədrliyinin nailiyyətlərini ümumiləşdirən Kazan Bəyannaməsini qəbul edəcəyi planlaşdırılır.

CNN, Bloomberg və digər Qərb KİV-ləri etiraf etməyə məcburdurlar ki, BRİCS ölkələrinin liderlərinin, eləcə də təşkilatın tərəfdaşlarının nümayəndə heyətlərinin Kazana səfəri Qərbin Rusiyanı beynəlxalq miqyasda təcrid etmək cəhdlərinin uğursuzluğunu nümayiş etdirir. BRİKS sammiti çox təmsilçi və hadisəli olacağını vəd edir. Xarici mətbuat öz narahatlığını gizlətmir: bu, sadəcə sammit deyil, Bretton-Vuds konfransının ekvivalentidir, bütün dünyada dollara ehtiyat valyuta kimi meydan oxumaq cəhdi, ABŞ-ın sanksiyalar siyasətini pozmaq istəyidir. Təbii ki, bu planların həyata keçirilməsinə hələ çox var, lakin yaxın iki gündə Kazanda baş verənlər istisnasız olaraq bütün planetdə izləniləcək. Qərbin kabusu – Vaşinqton, London və Brüsseldəki adi güc mərkəzlərinin əmri ilə deyil, öz milli maraqlarından çıxış edən azad və suveren dövlətlər dünyası getdikcə aydınlaşır.

V.VƏLİYEV