Kənd təsərüfatının inkişafında müasir texnikaların rolu - ARAŞDIRMA

Müasir inkişaf şəraitində dünyada kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçıları kənd təsərrüfatı məhsullarının artması problemləri ilə üzləşirlər. Bu da ərzaq məhsullarının bahalaşmasına və əhalinin daim qiymət artımından narazılığına səbəb olur. Xərcləri azaltmaq və məhsulları münasib qiymətə satmaq üçün kənd təsərrüfatı müəssisələrinin rəhbərləri yeni imkanlar axtarmağa məcbur olur. istehlak tələbinin azalması və kənd təsərrüfatı bazarında inkişaf şəraitində müəssələrin daha da inkişafı üçün rasional modelin axtarışı istehsalın diversifikasiyasından çəkindirici amil kimi istifadəni müəyyən edir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində kənd təsərrüfatı müəssisələrinin fəaliyyətinin şaxələndirilməsi əsassız yüksək xərclərin risklərini azaltmağa və dəyişən tələb strukturuna çevik reaksiya verməyə, təşkilatın potensialını və istehsal gücünü qorumağa imkan verir. Kənd təsərrüfatı üçün diversifikasiyanın xüsusiyyəti kənd təsərrüfatı bazarının dəyişən şərtlərinə uyğunlaşmaq və ona təsir göstərmək qabiliyyətidir.

Mövcud tendensiyaları, resursa qənaət edən texnologiyaların ölkəmizdə tətbiqi və inkişaf səviyyəsini və tempini nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, xarici ölkələrdə onlardan istifadənin səmərəliliyi göstəricilərindən ciddi fərqlər mövcuddur. Material və enerji resurslarının bahalaşması nəticəsində resursa qənaət edən texnologiyaların tətbiqi ləng gedir ki, bu da aqrar-sənaye müəssisələrinin məhsullarının maya dəyərinin dəfələrlə artmasına səbəb olur. Müasir resursa qənaət edən texnologiyaların tətbiqi nəticəsində kənd təsərrüfatının davamlı və sabit inkişafı imkanları genişlənir.

İstehsal və maliyyə resurslarının çatışmazlığı xərclərin azaldılması üçün yeni ehtiyatların axtarışı zəruridir. Ən müasir texnologiyalara keçid kənd təsərrüfatı məhsullarının maya dəyərini aşağı salmağa imkan verir ki, bu da aqrar-sənaye kompleksi müəssisələrinin fəaliyyətinin təhlili ilə təsdiqlənir. Taxılın maya dəyəri 30 faizədək azaldıqda məhsuldarlıq səviyyəsində 20 faizədək sabit artım müşahidə olunur. Bu baxımdan kənd təsərrüfatı təşkilatlarının texnoloji cəhətdən marağı artır. Müasir istehsal texnologiyalarının yaranması ilə yanaşı, aqrar sahədə istehsal prosesi ənənəvi texnologiyalara əsaslanır.

Kənd təsərrüfatına bilavasitə təsir edən amillərə mütərəqqi işin təşkili əsasında nəqliyyat vasitələrindən rasional istifadə edə bilən mexanizatorların hazırlanması, iş motivasiyasını artırmaq və maddi həvəsləndirmələrin inkişafı, kadrların hazırlanması və yeni metodlarının təkmilləşdirilməsi, avtonəqliyyat vasitələri parkının yenilənməsi üçün optimal sistemin və proqramının yaradılması, bitkiçilikdə istehsal mərhələləri və s. mühüm amillərdir. Torpağın münbitliyinin idarə edilməsi, şumlama, gübrələmə, müasir bitki sortlarının ayırması və əkin dövriyyəsinin həyata keçirilməsi üçün ixtisaslaşma təsərrüfatlarında müasir texnikalardan istifadə olunur.

Bunun nəticəsidir ki, kənd təsərrüfatı istehsalı əsasən ənənəvi, müasir və yenilənmiş texnologiyalardan istifadəyə əsaslanır.

Bu baxımdan kənd təsərrüfatı istehsalının şaxələndirilməsi və ən müasir texnologiyalarının tətbiqi, kənd təsərrüfatının müasirləşdirilməsi, kadrların peşəkarlığının artırılması, kənd təsərrüfatı bazarının infrastrukturunun inkişafı, resurslardan qənaətlə istifadə edilməsinə gətirib çıxarmaq ən aktual vəzifələrdəndir desək yanılmarıq.

Sərt qloballaşma meylləri, açıq elmi-texniki rəqabət və iqlim çağırışları şəraitində kənd təsərrüfatının elmsiz inkişafı mümkün deyil.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının məlumatına görə, 2050-ci ildə dünya kənd təsərrüfatı indikindən təxminən 70% çox ərzaq istehsal etməli olacaq. Ərzağın məhsuldarlığını və keyfiyyətini artırmaq üçün rəqəmsal intellektual texnologiyalardan da istifadə etmək lazımdır.

Rəqəmsal texnologiyalar bu gün fermerlərə zəmilərin vəziyyətinə pilotsuz uçuş aparatlarının köməyi ilə də nəzarət etməyə imkan verir. Tarlalar üzərində uçan dronlar, kamera və sensorlardan istifadə etməklə fermerlərə real vaxt rejimində hər bir bitkinin necə göründüyünü, məhsulun necə yetişdiyini və torpağın rənginin necə dəyişdiyini görməyə imkan verir.

Kənd təsərrüfatı texnikasının optimal seçimi bir çox amillərdən asılıdır. Əsas olanlar arasında traktorların çəkmə-qoşma xüsusiyyətləri və torpaq sahələrinin texnoloji xüsusiyyətləridir. Kənd təsərrüfatı texnikasının optimal seçimi proqramı istifadəçi avtorizasiyasını, kənd təsərrüfatı texnikasının məlumat bazası ilə istifadəçi işini həyata keçirir. Eyni zamanda bulud əsaslı qeyri-klient-server texnologiyalarından istifadə edərək məlumatların saxlanmasına və emalına imkan verən bazadan istifadə edilir. Məqsəd: fəza məlumat bazası inteqrasiya yolu ilə kənd təsərrüfatı maşınlarının optimal seçimi üçün müvəqqəti məlumat modelinin hazırlanmasıdır.

Bəs ölkəmizdə necə?

Kənd təsərrüfatı sahəsində texnika çatışmamazlığı yaşanırmı?

Hazırda ölkəmizdə kənd təsərrüfatı sahəsində daxildə çatışmazlıqlar vardır. Və bu problemlər yerli təchizatçı şirkətərin hesabına xaricdən idxal olunmaqla həyata keçirilir. Ölkədə kənd təsərrüfatı sahəsində böyük irəliləyişlər əsasən dövlətin başlatdığı 40%-lik subsidiya proqramına görə geniş vüsət alıb. Əsas çatışmazlıqlar aşağıda adları çəkilən texnikalardadır:

Suvarma sistemləri (damlama, yağmurlama, Pivot və s.), otbiçən, ottoplayan, gübrəsəpən, toxumsəpən maşınlar, Diski-mala, Riper, yemüyüdən, yemqarışdıran maşınlara böyük tələb vardır. Amma onları da əsasən qonşu ölkələrdən idxal edirlər (əsas üstünlük Türkiyədəndir). Bundan əlavə heyvandarlıqda istifadə olunan alətlər, bağçılıq alətlərində də çatışmazlıqlar vardır. Çoxunun yerli istehsalı yoxdur. Gəncə şəhərində Traktorlar istehsal olunsa da, bəzi fermerlər Avropa istehsalı olan texnikaları da almaqda maraqlı görünür. Bu traktorlar yerli istehsal olunan analoqundan bir sıra xüsusiyyətinə görə üstündür. Dövlət bu kimi texnikaları ölkəyə gətirərkən həm 18%-lik ƏDV-dən, həm də gömrük rüsumundan azad edib. Bundan əlavə də ölkəyə gətirilən kənd təsərrüfatı texnikasına görə fermerlər AKİA-dan (Aqrar Kredit İnkişaf Agentliyindən) 40% dövlət subsidiyasını geri ala bilir. Fermer üçün yeganə şərt həmin vəsaiti tapıb bu texnikaları almaqdır. Sərhədlərin bağlı olması ölkəmizə kənd təsərrüfatı texnikaların gətirilməsində heç bir problem yaşanmamışdır. Çünki ölkəyə mal idxal edən şirkətlərin çoxu daşınmanı iri maşınları sərhədləri maneəsiz keçirdi. Əsas problem sərhəd bölgələrində yerli əhalinin fərdi maşınları ilə daşınmalarına təsir göstərə bilib, çünki fərdi maşınların giriş-çıxışı pandemiya ilə əlaqədar məhdudlaşdırılıb.

Ölkədaxilində kənd təsərrüfatı sahəsinə uyğun texnikaların istehsalı çox azdır. Əsasən Gəncədə istehsal olunan Belarus markalı traktor texnikasıdır, bundan əlavə Şəmkirdə Zəyəm Texnologiyalar Parkında müəyyən texnikalar sifariş əsasında istehsal olunur. Bunlara Lapet-lər, kiçik arabalar daxildir. Bəzi fərdi istehsal müəssisələrində kiçik yemüyüdən alətlər, arabalar istehsal edilir. Bundan əlavə plastik sənayedə kənd təsərrüfatı məhsullarının toplanması üçün müxtəlif ölçülü plastik taralar, yeşiklər, tərəvəz şitillərinin istehsalı üçün plastik viyollar istehsal olunur. Bakıda, Göyçayda və digər rayonlarda kiçik istehsal müəssisələri vardır. Yerli istehsal damlama boruları da vardır, amma onlar Türkiyədən idxal olunan alternativi ilə müqayisədə keyfiyyətli deyil. Ölkədə böyük tələbat birillik tərəvəz əkinlərində damlama borularına vardır. Ağcəbədi, Bərdə, Ağdam, Saatlı, Biləsuvar, Xaçmaz kimi böyük rayonlarda soğan, kök, kələm, pomidor, badımcan və s. birillik tərəvəz əkinlərində buna böyük tələbat yaranır. Amma yerli istehsal bu tələbatı ödəyə bilmir.

Havar Şəfiyeva