Rusiya və Azərbaycan niyə Ermənistana təzyiqi artırır? - ANALİZ

Son günlərdə Azərbaycanda və Ermənistanda, həmçinin bu 2 ölkə arasında baş verən proseslər dünya mediasının diqqət mərkəzindədir. Moskva-Baku portalında yayımlanan verilişdə toxunulan məqamları oxucularımıza təqdim edirik.

Populizm daha yaxşıdır, nəinki revanşizm

Keçən həftə Ermənistandakı erkən parlament seçkilərinin nəticələrinin ümumiləşdirilməsinə diqqət yetirildi. Qələbəni Nikol Paşinyanın "Vətəndaş Sazişi" partiyası qeyd edir, seçicilərin demək olar ki, 54%-i bu partiyaya səs verdi. Hakim partiyanın əsas rəqibi, keçmiş prezident Robert Koçaryan 2-ci yeri tutdu. Onun "Ermənistan" bloku 21%-dən bir qədər çox səs topladı.

Seçkilər göstərdi ki, Paşinyan 2018-ci illə müqayisədə əhalinin dəstəyini itirib və bunun səbəbinin nə olduğu aydındır: uduzulmuş müharibə, minlərlə həlak olmuş əsgər, itirilən ərazilər.

Paşinyanın partiyasına səs verən seçiciləri təxminən 3 düşərgəyə bölmək olar. Bəziləri Paşinyanı həlak olmuş bir əsgər anası kimi bağışlayanlardır. Baş nazir Qarabağ müharibələrində həlak olanların xatirəsini yad etmək üçün "Yerablur" hərbi panteonuna getdi. Gül qoyarkən bir qadın ona yaxınlaşdı, onu qucaqladı və dedi: “Mən mərhumun anasıyam, seçilməyiniz münasibətilə sizi təbrik edirəm. Buna görə çox xoşbəxtəm".

Digər bir vətəndaş kateqoriyası Paşinyana 2-ci bir şans vermək qərarına gələnlərdir. Nə olursa-olsun Paşinyana sadiqdirlər, lakin vətəndaşların çoxu, çox güman ki, 3-cü düşərgəyə mənsubdurlar. Paşinyanı bəyənmirdilər, amma qəti şəkildə Koçaryana qarşı çıxdılar. Paşinyan bu iki namizədin daha az pis olanıdır. Bu seçkilərdə Koçaryanın qalib gəlməsi Ermənistan və vətəndaşları üçün faydalı və hətta təhlükəli olmayan üçtərəfli razılaşmanın tətbiqinin yavaşlamasına səbəb ola bilərdi. Azərbaycanın müharibədəki qələbəsi bir çox vətəndaşı eyforiyadan oyatdı. İndi onlar Qarabağla bağlı sülh razılaşmalarının yerinə yetirilməsini istəyirlər. Düzdür, bəzi erməni politoloqlar yas tuturlar. Bir populistin hakimiyyətdə qalması onların xoşuna gəlmir.

Siyasi müşahidəçi Hayk Xalyatyanın RİA Novosti-yə verdiyi müsahibədən: “Seçkilər göstərdi ki, Ermənistan cəmiyyəti siyasətçilərin peşəkarlığını qiymətləndirmir, əksinə, qızıl dağları vədlərinə inanır. Paşinyan ölkənin böhrandan çıxması üçün bir plan təqdim etməyib, populist şüarlardan istifadə edib. Koçaryan peşəkar menecer, böhran meneceridir. Ancaq seçicilər bu keyfiyyətləri aşağı qiymətləndirdilər”.

Digər tərəfdən, Robert Koçaryan bir Qarabağ ermənisidir. Müharibədəki məğlubiyyəti ağrılı bir şəkildə aldı və bir neçə dəfə intiqam almağa çağırdı. Seçkiqabağı reportajlarda ritorikanı nəzərəçarpacaq dərəcədə yumşaltdı və artıq ədalətsiz bir dünyadan danışdı. Ancaq tarix göstərir ki, revanşizm yeni, daha da çətin bir müharibəyə səbəb ola bilər. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Almaniya da ədalətsiz bir dünyadan bəhs etdi. Hər şey 39-cu ildə intiqam almaq cəhdi ilə başladı və fəlakətlə sona çatdı.

Siyasi müşahidəçi Hayk Xalyatyanın RİA Novosti-yə verdiyi müsahibədən: “İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda yeni bir reallıq ortaya çıxdı. Ermənistandakı seçkiləri kimin qazandığından asılı olmayaraq, qarşılıqlı əlaqə qurmalıyıq. Koçaryanın Dağlıq Qarabağın münaqişəsindən sonrakı proseslərlə bağlı fikirləri Paşinyana nisbətən daha sərt və barışmazdır. Bakının onunla dialoq qurması daha çətin olardı".

Paşinyan populistdir, amma ayıq populistdir. İndi özünü həqiqətən uzunmüddətli münaqişənin sülh yolu ilə sona çatmasına töhfə verəcək bir siyasətçi kimi göstərmək şansı var. Erməni KİV-lərində sentyabr ayında Paşinyanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan bir sənəd imzalayacağı barədə məlumatlar ortaya çıxdı. Müxalifət bunun üzərində oynamağa çalışacaq. Robert Koçaryan hətta seçkiləri tanımadığını bildirdi.

Robert Koçaryan: “Nəticələr ictimai həyatda gedən proseslərlə ziddiyyət təşkil edir və bu səbəbdən özünə inam yaratmır. Səs vermədən əvvəl müxalifət mitinqləri, hakimiyyətə olan inam böhranı tamamilə fərqli düşüncələrdən danışır".

Aydın məsələdir ki, Koçaryanın ümidləri böyük idi, onun məğlubiyyətinə təəccüblənən bəzi rusiyalı ekspertlər kimi, o da daha çox şey gözləyirdi. Onlara elə gəldi ki, Koçaryanı Moskva dəstəkləyir. Həm də Vladimir Putinin dostu sayılır. Ancaq unutmamalıyıq ki, dostluq və geopolitika bir araya sığmayan şeylərdir. Çox güman ki, Koçaryana hörmət və yaxşı münasibət əlaməti olaraq, sadəcə, bir tribuna verildi. Koçaryanla danışıqlar apara bilərsiniz, amma keçiddə atları dəyişdirmirlər. Rusiya üçün üçtərəfli müqaviləni imzalayan şəxsin məsələni başa çatdırması vacibdir. Burada erməni seçicilərin və Kremlin mövqeyi eynidir.

Unikal bir şansı qaçırmayın

Azərbaycanda Nikol Paşinyanın qələbəsi təmkinli nikbinliklə qəbul edildi. Ermənistandakı seçkiləri şərh edən ilk məmur Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Ceyhun Bayramov oldu. Nazir Azərbaycanın Ermənistanın yeni hökumətinin ölkədəki böhranın real nəticələrini obyektiv olaraq qiymətləndirəcəyinə və düzgün nəticələr çıxaracağına ümid etdiyini bildirdi. Onun sözlərinə görə, Ermənistanda bir çoxları bu böhranın əsas nəticəsini Ermənistanın 44 günlük Qarabağ müharibəsindəki ağır məğlubiyyəti kimi görürlər, lakin "kökü daha dərindir, daha keçmişə gedir".

Ceyhun Bayramov: “Əvvəla, bu dərin siyasi böhranın səbəbi 20-ci əsrin sonunda Ermənistanın beynəlxalq hüququ pozaraq on illər boyu qonşu bir dövlətin beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərini ona qarşı təcavüz yolu ilə dəyişdirməyə çalışmasıdır. İnanırıq ki, beynəlxalq norma və prinsiplərə uyğunluq çərçivəsində münasibətlərin normallaşdırılması yolu ilə bölgədəki ölkələrin normal inkişaf prinsipinin mübahisəsiz olduğunu nə qədər tez başa düşsək, Azərbaycan və Ermənistan, eləcə də bölgənin digər ölkələri bunun nəticələrini o qədər tez görə biləcəklər. ”

Münasibətlərin normallaşmasına bir neçə maneə var: Ermənistan tərəfindən təqdim olunmayan minalanmış ərazilərin xəritələri, sərhədin müəyyənləşdirilməsi və Azərbaycan tərəfinin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq diversant hesab etdiyi erməni silahlılarının Bakıda mühakimə olunması. Bu mərhələdə Azərbaycan üçün ən həssas məsələ minalanmış ərazilərin xəritələrinin köçürülməsidir. İnsanlar ölməyə davam edir. İlk addım Azərbaycan tərəfindən diversantları Ağdam rayonundakı minalanmış ərazilərin xəritələrinə dəyişdirildikdə atıldı, lakin Ermənistan xəritələrin qalan hissəsini köçürmək istəmir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu barədə keçən həftə BMT-nin Sivilizasiyalar Alyansının Ali Nümayəndəsi Migel Angel Moratinos ilə görüşü zamanı danışıb.

İlham Əliyev: “Yalnız Ağdam rayonunda 97 min mina yerləşdirilib. Ermənistandan yalnız Ağdam bölgəsi üçün mina xəritəsi ala bildik, digər bölgələrdə yüz minlərlə mina var. Ancaq bu xəritələri bizə verməkdən imtina edirlər. Müharibə bitdikdən bəri təxminən 30 vətəndaşımız minalardan həlak olub, 100-dən çox insan yaralanıb".

Morotinos Ağdamı ziyarət etdi və çox təsirləndi

Migel Moratinos, BMT Sivilizasiyalar Alyansının Yüksək Nümayəndəsi: “Heç bir şey yoxdur, hər şey tamamilə məhv edilmişdir. 21-ci əsrdə belə bir həqiqətə şahid olmaq kədərlidir"

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının yay sessiyası zamanı Avropa Şurasının baş katibi Mariya Peyçinoviç-Buriç də minalanmış ərazi xəritələrinin ən qısa müddətdə köçürülməsinin vacibliyini xatırladı.

Mariya Peyçinoviç-Buriç: “Xəritələri əldə etməyin və Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərinin minalardan təmizlənməsinin vacibliyini unutmamalıyıq, əks halda bu torpaqlar insanların geri dönməsi və layiqli və normal bir həyat təmin etməsi üçün əlverişli bir yer olmayacaqdır”.

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının bir qrup üzvü Ermənistan tərəfinin təcili olaraq minalanmış ərazilərin xəritələrini verməsini tələb edən bir bəyanat yaydı. Bəyanatı Azərbaycan, Türkiyə, Bolqarıstan, Avstriya və İtaliyanın parlament üzvləri imzaladılar.

Avropa Şurasının rəsmi saytında yayımlanan rəsmi açıqlama: “Ermənistan 12 iyun 2021-ci ildə 97 min mina basdırılmış Ağdam ərazilərinin xəritəsini Azərbaycana təqdim edərək, bunun yalnız kiçik bir hissə olduğunu etiraf etdi. Bu humanitar problemin aktuallığını və ciddiliyini nəzərə alaraq, minalardan təmizlənmə və günahsız insanların ölümünün qarşısını almaq üçün Ermənistan minalanmış ərazilərin bütün xəritələrini təqdim etməyə borcludur".

Çox güman ki, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Ermənistana təzyiqlər artacaq, lakin prezident Vladimir Putinin təmsil etdiyi Rusiya vəziyyətə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər. Beynəlxalq Təhlükəsizlik üzrə IX Moskva Konfransında çıxış edən Putin, Rusiyanın "ayrılmaz tarixi, mədəni, insan əlaqələri ilə bir araya gətirdiyi" qonşu ölkələrin təhlükəsizliyi üçün üzərindəki məsuliyyəti heç vaxt unutmadığını və bundan sonra da regional münaqişələrin gərginləşməsinə töhfə vermək niyyətində olduğunu söylədi.

Vladimir Putin: “Rusiyanın qəti töhfəsi ilə Dağlıq Qarabağdakı münaqişə sona çatdı. Rusiya sülhməramlıları bölgədəki sülhə və təhlükəsizliyə etibarlı şəkildə zəmanət verir, humanitar vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ərazilərin minalardan təmizlənməsi və sosial infrastrukturun bərpası üçün çox şey edirlər".

Keçən həftə Azərbaycan və Rusiya prezidentləri İlham Əliyev və Vladimir Putin arasında telefon danışığı oldu. Danışıqlar zamanı “Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin Dağlıq Qarabağla bağlı 9 noyabr 2020 və 11 yanvar 2021-ci il tarixli müqavilələrinin həyata keçirilməsinin praktik aspektləri nəzərdən keçirildi. Cənubi Qafqazda iqtisadi əlaqələrin və nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpası üçün üçtərəfli formatda işlərin gücləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirildi".

Və burada sərhəd demarkasiyası və Azərbaycanı Türkiyə ilə birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı həssas məsələni həll etmək lazımdır. Bu günə qədər erməni tərəfinin bunun reallaşması üçün heç bir praktik addım atmaması və Ermənistan hökumətinin Türkiyədən mal idxalına qoyulan qadağanı daha 6 ay uzatması bir çox həll olunmamış məsələlərdən xəbər verir. Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Qarabağ məsələsini əbədi bağlamaq üçün misilsiz şansı əldən verməməyə çağırır.

Ceyhun Bayramov: “Həqiqətə diqqət yetirməliyik. Reallıq budur ki, müstəqillik qazandıqdan sonra ilk dəfə Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətləri normallaşdırmaq üçün misilsiz bir fürsət yarandı. Niyə ilk dəfə deyirəm? Çünki artıq işğal faktı yoxdur".

Azərbaycanın Ermənistana qarşı ritorikasını birdən-birə sülhsevər kontekstə çevirməsinin cavabı budur. İşğal yoxdur, problem də yoxdur. Münasibətlər qurmağa sıfırdan başlamaq olar.

Müəllif - Andrey Şlyapnikov

Tərcümə - Elçin Bayramlı

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə "İctimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi" istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb