Özəl, yoxsa dövlət bağçaları: Seçimi necə edək? - EKSPERT RƏYLƏRİ

Azərbaycanda 2023-cü il məlumatlarına əsasən, 1700-dən çox dövlət bağçası fəaliyyət göstərir və təxminən 125 min uşaq bu bağçalara qəbul olunub. Özəl bağçaların sayı son illərdə artıb, təxminən 200-dən çox özəl bağça fəaliyyət göstərir. Bəs, uşaqlar üçün özəl, yoxsa dövlət bağçaları daha yaxşıdır? SİA mövzu ilə bağlı ekspertlərin fikirlərini öyrənib.

Təhsil eksperti Kamran Əsədov: “İlk növbədə qeyd edim ki, hər iki növ bağçanın öz üstünlükləri və çatışmazlıqları var və seçim fərdi ehtiyaclara və maliyyə imkanlarına görə dəyişir. Gəlin bu iki bağça növünü təhlil edək.

Dövlət bağçaları: Statistik və keyfiyyət baxımından təhlil

Statistika:

Azərbaycanda dövlət bağçalarının sayı: Azərbaycanda 2023-cü il məlumatlarına əsasən, 1700-dən çox dövlət bağçası fəaliyyət göstərir və təxminən 125,000 uşaq bu bağçalara qəbul olunub. Lakin bu bağçaların çoxunda doluluq səviyyəsi yüksəkdir, xüsusən də şəhərlərdə.

Maliyyələşdirmə: Dövlət bağçaları tamamilə hökumət tərəfindən maliyyələşdirildiyi üçün valideynlər az və ya heç bir ödəniş etmirlər. Bu, əlçatanlıq baxımından böyük bir üstünlükdür, xüsusən də orta gəlirli ailələr üçün.

Müəllim keyfiyyəti: Dövlət bağçalarında çalışan müəllimlərin böyük əksəriyyəti pedaqoji təhsilli və təcrübəlidirlər. Lakin bəzən dövlət bağçalarında təlim prosesinin müasir metodlara cavab verməməsi, tədris vasitələrinin kifayət qədər modern olmaması kimi problemlər ortaya çıxır.

İnfrastruktur və şərait: Bir çox dövlət bağçası köhnə binalarda yerləşir, təmirə ehtiyac duyur, həmçinin uşaqlar üçün oyun və əyləncə məkanları məhduddur. Bəzi rayonlarda infrastruktura diqqət artırılsa da, hələ də böyük fərqlər mövcuddur.

Keyfiyyət: Dövlət bağçalarında təhsil, oyun və sosial bacarıqların inkişafına fokuslanır, lakin uşaq başına düşən resursların məhdudluğu tədrisin keyfiyyətini aşağı sala bilir.

Müəllimlərin böyük qismi təcrübəli olsa da, müəllim-şagird nisbəti çox yüksəkdir və bu da fərdi diqqətin azalmasına səbəb ola bilər.

Özəl bağçalar: Statistik və keyfiyyət baxımından təhlil

Statistika:

Özəl bağçaların sayı: Azərbaycanda özəl bağçaların sayı son illərdə artıb, təxminən 200-dən çox özəl bağça fəaliyyət göstərir. Lakin onların əksəriyyəti paytaxtda cəmlənib.

Maliyyələşdirmə: Özəl bağçalarda təhsil haqları yüksəkdir və ailənin maliyyə imkanlarından asılı olaraq fərqlənir. Bakı və Gəncə kimi şəhərlərdə özəl bağçalar üçün aylıq ödənişlər təxminən 200-1500 AZN arasında dəyişə bilər.

Müəllim keyfiyyəti: Özəl bağçalarda müəllimlərin əksəriyyəti xüsusi təlimlər keçib və müasir tədris metodlarını mənimsəyib. Uşaq başına düşən müəllim sayı dövlət bağçalarına nisbətən daha yaxşıdır və bu da fərdi təhsilə imkan yaradır.

İnfrastruktur və şərait: Özəl bağçaların çoxu müasir infrastruktur və rahat təhsil şəraiti ilə təmin olunur. Həmçinin, əyləncə və oyun avadanlıqları, idman və incəsənət dərnəkləri geniş miqyasda təklif edilir.

Keyfiyyət: Özəl bağçalarda təhsil proqramları daha çox şaxələnmişdir. Çox sayda özəl bağça beynəlxalq tədris metodlarını (Montessori, Reggio Emilia və s.) tətbiq edir və bu metodlar uşaqların özünəinamının inkişafına, yaradıcılığın stimullaşdırılmasına yönəlib. Lakin bəzi özəl bağçalar sadəcə kommersiya məqsədi daşıdığı üçün keyfiyyət problemləri də yaşana bilir.

Dünya təcrübəsi ilə müqayisə
Dövlət bağçaları:

Skandinaviya: İsveç və Finlandiya kimi ölkələrdə dövlət bağçaları yüksək keyfiyyəti və yaxşı maliyyələşdirilməsi ilə seçilir. Uşaqların sosial bacarıqlarının inkişafı və oyun əsaslı tədris proqramları prioritetdir. Müəllim-şagird nisbəti çox aşağıdır və resurslar bol şəkildə təmin edilir.

ABŞ: Amerika Birləşmiş Ştatlarında dövlət bağçalarının keyfiyyəti ştatlara görə dəyişir. Var-dövlət səviyyəsi yüksək olan ərazilərdə dövlət bağçaları yüksək keyfiyyətli olsa da, kasıb bölgələrdə resurs çatışmazlığı mövcuddur.

Özəl bağçalar:

İngiltərə və ABŞ: Bu ölkələrdə özəl bağçalar çox yayılıb və müxtəlif tədris metodları təklif edir. Lakin özəl bağçalar daha bahalıdır və hər ailə üçün əlçatan deyil. İngiltərədə Montessori məktəbləri geniş yayılıb və uşaqların fərdi təhsilinə diqqət yetirir.

Sinqapur: Sinqapurda özəl bağçalar inkişaf etmişdir və ölkənin inkişaf strategiyası çərçivəsində uşaq təhsili üçün çox vacib bir rola malikdir. Burada dövlət və özəl bağçalar arasında böyük fərqlər yoxdur, çünki hər iki növ bağçada yüksək standartlar tətbiq edilir.

Müqayisəli təhlil və nəticə
Azərbaycanda dövlət və özəl bağçalar arasındakı əsas fərqlər maliyyə, resursların mövcudluğu və tədris keyfiyyətinə əsaslanır. Özəl bağçalar valideynlər üçün daha yaxşı tədris proqramları və müasir infrastruktur təklif etsə də, onların ödənişləri çox yüksəkdir və hər ailə üçün uyğun deyil. Dövlət bağçaları isə əlçatan olsa da, infrastruktur və müəllim-şagird nisbəti baxımından özəl bağçalarla müqayisədə geri qalır.

Dünya təcrübəsinə əsasən, inkişaf etmiş ölkələrdə dövlət bağçaları yüksək səviyyədə təşkil edilir və uşaqlara optimal şərait yaradılır. Azərbaycanda bu təcrübənin tətbiqi üçün dövlət bağçalarının maliyyələşdirilməsini artırmaq, müəllimlərin təlimini müasirləşdirmək və infrastrukturun yenilənməsi vacibdir”.

Jurnalist Araşdırmaları Mərkəzinin sədri, Yenisabah.az saytının baş redaktoru Seymur Verdizadə: “Dünyanın inkişaf etmiş bütün ölkələrində həm dövlət, həm də özəl bağçalar fəaliyyət göstərir. İnsanlar büdcələrinə uyğun bağça seçirlər. Kimin imkanı varsa, övladını özəl bağçalara qoyur. Maddi vəsaitə qənaət etmək istəyənlər isə dövlət bağçalarını seçirlər.

Düşünürəm ki, uşaqların sosiallaşması, gələcəkdə cəmiyyətə daha rahat inteqrasiya oluna bilməsi üçün bağçalara getməsi şərtdir. Uşaqların bağçaya getməsi valideynlərin işləməsi, ailə büdcəsinə dəstək olması üçün çox vacibdir.

Təəssüf ki, Azərbaycanda bağçaların sayı uşaqların sayına adekvat deyil. Hazırda uşağı bağçaya qoymaq əməlli-başlı müşkülə çevrilib. Yeni, müasir tipli bağçaların sayını artırmağa ehtiyac var. Çalışmaq lazımdır ki, uşaqlar məktəbdən əvvəl bağçaya getsinlər. Çünki bağçada sosiallaşırlar, təməl bilgilər qazanırlar, şeir, mahnı öyrənirlər. Məndə olan məlumata görə, özəl bağçalarda uşaqlarla bir qədər fərqli proqramla işləyirlər. Düşünürəm ki, bağçanın profilindən asılı olmayaraq, uşaqların milli ruhda böyüməsi prioritet olmalıdır. Bu isə ilk növbədə müəllimlərdən asılıdır. Odur ki, savadlı, bacarıqlı bağça müəllimlərinin hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Bağçalar uşaqların ağlaya-ağlaya deyil, gülə-gülə getdikləri məkanlara çevrilməlidir”.

Ayşən Vəli