Gənclərimizi dindən uzaqlaşdıran amil NƏLƏRDİR? - ARAŞDIRMA

Ölkəmizdə son zamanlar hər yaşda olan insanlarımız, xüsusən də gənclərimiz arasında dini qaydalara etinasızlıq və onlara biganə münasibət hökm sürür. İnsanların uzun müddət iman və əməl baxımından çox zəiflədikləri açıq bir həqiqətdir. İman zəiflədikdə, onu ləğv edən “ateizm”, onu təhrif edən “deizm” kimi bir çox cərəyanlar meydana çıxdı və geniş yayıldı.

Bundan əlavə, mənəvi tənəzzül, narkomaniya, alkoqolizm, psixoloqlardan kömək istəyənlərin, hətta intihar edərək həyatlarına son qoyanların acınacaqlı vəziyyəti ölkə olaraq bizi də dərindən yaralayır.

İnsanlarımızı, gənclərimizi dindən uzaqlaşdıran səbəblər hansılardır?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Burada iki istiqamət var: Xarici səbəblər, daxili səbəblər.

Məlum olduğu kimi, ömür sürətlə keçir. Kommunikasiya şəbəkələrinin inkişaf etdiyi əsrdə insanlar arasında ünsiyyət qaçılmazdır. Texnoloji inkişaflar və onların müsbət və ya mənfi təsirləri gəncləri bir yana qoyaq, yetkin insanlarda belə asanlıqla müşahidə edilə bilər. Amma gənclər texnologiyanı daha tez mənimsədiklərindən mənfi hadisələr təbii olaraq onlara daha çox təsir edir. Rəqəmsal ünsiyyət vasitələrində informasiya, filmlər, oyunlar və s. sosial media kanalları, "YouTube" kanalları, "Facebook" mühitləri, "Instagram" hesabları istər-istəməz gəncləri dərhal içəri çəkir. Böyüklərin isə “Bunlar zərərlidir, belə mühitlərə girməyin!” deməsi, həll yolu deyil. Müasir dünyada xüsusilə gənclərin bu cür ünsiyyət mühitlərindən uzaq durması mümkün deyil.

Gənclərlə tez təmasda olan, onlarla tez maddi-mənəvi əlaqələr quran dini məhv edən missionerlər də xalqımızın dindən uzaqlaşmasına səbəb olur. Xüsusilə böyük şəhərlərdə “çağdaş” və “müasirlik” adı ilə təbliğat aparan və öz sahələrində kifayət qədər uğur qazanan insanlar var. Çünki gənclər dəyişikliyi sevir və yeni axtarışlar istəyirlər. Onların bir çoxu özbaşına və azad davranışları xoşlayır.

-Bəzi gənclər özünə uyğun örnək tapa bilmədiklərindən nəyə inanıb, nəyə inanmamaq barədə dəqiq qərar verə bilmirlər və lazımi mənbələrdən istifadə edə bilmirlər. Nəticədə mühitə uyğun olaraq dini seçimlər edirlər.

-Bəzi insanlar tale xətti ilə insanların yaşadıqlarına üsyan edərək dindən qopur.

Sosial media mühitlərində “dinsizlik” o qədər təşviq edilir, ateizm və deizm o qədər təbliğ olunur ki, ağlında, qəlbində alternativi olmayan gənclər dərhal özlərini atıb deyilənlərə təslim olurlar. Bu cür gənclərin əslində din və onlara təklif olunanlar haqqında tam bilgiləri yoxdur. Soruşsan, arxasınca getdikləri cəfəngiyyatlara heç nə deyə bilməzlər. O azğın ideologiyalar o qədər dəbdəbəli örtüklərlə izah olunur ki, gənc həmin bəzək və təşviqə aldanır.

Bir sözlə, dindən uzaqlaşan gənclərin əksəriyyətinin dini bilikləri zəif, nöqsanlı və qeyri-kafidir. Onlar dini həyat şərtlərinə zidd və köhnəlmiş görür və onu absurd hesab edir. Populist mədəniyyət insanlara hər zaman azad olmağı, ayaq üstə durmağı öyrətdiyindən gənclər dinin onların həyatına qarışmasını istəmirlər. Onlar dini "istədikləri kimi" yaşamaq üçün bir maneə olaraq görürlər. Bu səbəblərə görə dini müasir hesab etmirlər, onu “qədimlərin klassik köhnəlmiş fikirləri” hesab edirlər. Təəssüf ki, bu kədərli mənzərədir.

Bəli, nəticədə biz deyirik ki, gənclərin inancını, əqidəsini zəiflədən, hətta korlayan bütün mənfi cəhətlərə müsbət alternativlər təklif edilməlidir. Böyük İslam Dininin gözəllikləri, mömin olmağın bu gün vacib və düzgün yol olması, imanın insana verdiyi rahatlıq, duaların insana hansı enerji, təmizlik və ilahi güc qatması, gözəl əxlaqın əhəmiyyəti, çağın ən son texnologiyalarından istifadə edərək məzmuna daxil edilməlidir. İnkarçı hərəkatların təhrifləri açıq şəkildə ortaya qoyulmalıdır. Çağımızın ünsiyyət üsulları ilə gənclərə çatmaq üçün bir yol təmin edilməlidir.

Ailələrin dini əsaslarının zəifliyi

Bəzi ailələrdə dini strukturun zəifliyi gənclərin düzgün təhsil və düzgün tərbiyə almasına mane olur. Bu məsələ onlarla dini təlimlər arasında uçurum yaradır. Ailələrin dini əsaslarını gücləndirməklə bu uçurumu aradan qaldırmaq lazımdır. Bütün fərdlərin iman səviyyəsi eyni olmadığından və mənəvi, maddi və dünyəvi məsələlər dini mövzulardan daha cəlbedici olduğundan bəzi fərdlərdə və müəyyən zaman kəsiyində dindarlığın zəifləməsi normaldır.

Dində xurafat meylinin yayılması da insanları dindən uzaqlaşdıran səbəblər arasındadır.

Mədəni hücumlar

Din düşmənləri və kafirlərin mədəni hücum nümunəsində formalaşan sui-qəsdləri mənəviyyatdan qaçmağa təsir edən amillərdəndir. Bu hücumun əsas məqsədi cəmiyyətdə və xüsusilə gənclər arasında korrupsiya, laqeydlik və dinsizliyi yaymaqdır. Bu, bəzən şübhə uydurmaqla, dini məsələləri təhrif etməklə, həqiqəti gizlətməklə baş verir.

2018-ci ildə Türkiyədə jurnalistin tələbə qızla müsahibəsindən bəzi nüanslar

Merve Din Mədəniyyəti və Etika müəllimidir. 20 yaşının sonlarındadır. O, özünü aqnostik kimi təsvir edir. “Mən bilmirəm Allah var, ya yox, bu artıq məni o qədər də maraqlandırmır” deyir.

Merve ilə ilk olaraq Beyoğluda bir kafedə tanış olduq. Qırmızı çadra taxır. “Bu baş örtüyü indi məni müsəlman olaraq təyin edən yeganə şeydir” deyir. O, həm ailə, həm də işinə görə çadrasını çıxarmadığını deyir. “Bəlkə 1-2 ildən sonra baş örtüyü ilə vidalaşa bilərəm, amma indi buna ehtiyac hiss etmirəm” deyir.

Mervenin atası imamdır. O, mühafizəkar ailədəndir. İmam-Hatip orta məktəbini bitirib. İlahiyyat fakültəsində oxumaq istəmədiyi üçün heç olmasa müəllim olacağını düşünərək Dini Mədəniyyət və Etika müəllimliyi ixtisası üzrə təhsil almağa qərar verdi. O, dinlə bağlı araşdırmalarının həmin dövrə təsadüf etdiyini deyir: "Mən radikal müsəlman idim. Bir neçə il əvvələ qədər kişilərlə əl ilə görüşməzdim. Özümü müsəlman olaraq təyin etdim və həyatımı belə yaşamağa çalışdım. Beş vaxt namazımı qılırdım. Oruc tuturdum, Quran oxuyurdum, iltihab, hədis kimi işləri tamamlamağa çalışırdım. Təfsir və hədis dərslərinə gedirdim".

Merve illərlə sorğu-sual nəticəsində dinlə münasibətinin dəyişdiyini və müəyyən qırılma nöqtələri yaşadığını göz yaşları içində izah edir: "Heç vaxt müəllim olmaq istəməmişəm. Amma nədənsə müəllim oldum. Bu, məni çox sarsıtdı. İnsanlar sevincdən ağlayanda, mən kədərdən ağlayırdım. Seçimlərimi edərkən ağlayırdım və dua edirdim. Müəllim təyin olunmağı tamamilə Allaha həvalə etdim. Təyin olunmayacağıma o qədər ürəkdən inanırdım, amma bu baş verəndə məni alt-üst etdi. Həyatım alt-üst oldu. Güvəndiyim, inandığım o ilahi mövqe sarsıldı. Açığı, ilk şübhələrim belə başladı. Allah mənim üçün ən böyük sığınacaq idi, amma daha sığına bilməyəcəyimi və nə qədər istəsəm də dualarımın qəbul olunmayacağını açıq-aydın görüb, fikirlərimi sarsıtdı".

Bütün bu proses Merve üçün asan olmadı. Ətrafından və dostlarından uzaqlaşdı. Ailəsi ilə dərdlərini, onu narahat edən suallardan danışa bilmirdi. Getdikcə tənhalaşırdı. Bir səhər o, böyük bir depressiyanın qucağında oyandı. Saatlarla ağladı. Dedi ki, heç olmasa dua edim. Sonra baş verənləri belə izah edir: “Mən beynimdə Allahla danışmağa başladım: “Bax, mən bu vəziyyətdəyəm, mənə çıxış yolu göstər”. Amma bunu deyərkən anladım ki, namaz qılarkən həmsöhbətim olub-olmadığına şübhə ilə yanaşırdım və “bu gün ya dəli olaram, ya da intihar edəcəm” deyə düşündüm. Səhər oyandım. Sanki o gün, o gecə heç olmamışdı. Sonra oturub fikirləşdim. Dedim, sözün əsl mənasında inanmıram. İmanın şərtlərini düşündüm. Dedim ki, mən cənnət və cəhənnəmə inanmıram”.

Merve əvvəlcə namazı dayandırdı. Sonra da duanı. Ailəsi hələ də nə baş verdiyini bilmir.

“İlk dəfə hicabsız bir kişinin qarşısına çıxanda özümü həm çox rahat, həm də çox qəribə hiss etdim”.

Merve ilə yenidən evində görüşəndə ​​o, bizi başı açıq qarşılayır. Aramızda bir kişi də var ki, onu “nəməhrəm” adlandırmaq olar. O, daha evdə hicab taxmamaq qərarına gəlib. Prosesi belə təsvir edir: "Dedim ki, əgər Allahı və dini inkar edəcəyəmsə, bu pərdəni çıxarmalıyam. Amma başa düşdüm ki, bunu edə bilmərəm. Mən dini mədəniyyət müəllimiyəm. Bu edilə bilər, amma mən Ya müəllimlikdən əl çəkə bilmirəm, ya da bu məsələ ilə məşğul ola bilmirəm.

"İlk dəfə şüurlu şəkildə hicabsız kişinin qarşısına çıxanda özümü çox rahat və həm də çox qəribə hiss edirdim. Amma indi özümü çox rahat hiss edirəm. Çünki indi özümü belə müəyyənləşdirirəm. Dərs oxuyanda bəzən uşaqlar sual verirlər. Müəllim, doğrudanmı hicab taxmaq lazımdır? Böyüyəndə saçım görünsə, günah olarmı? "Hal-hazırda buna qərar verməyiniz üçün heç bir vəziyyət yoxdur", "18 yaşına çatanda nə istəsən edə bilərsən" deyirəm. Belə cavab vermək məni rahatlaşdırır”.

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) sədrinin müavini Hacı Fuad Nurullayev: "Gənclər İslamdan niyə uzaqlaşır? Allah-təala şükürlər olsun onun cəlalına bizə həm uşaqlıq, həm də gənclik ömrü nəsib etdi. Bugün bizim zamanla mühitdə ətrafımızda böyüyən və formalaşan gənclər var. Düşünürəm ki, mən böyüyən zamanla indiki zaman arasında xeyli fərqlər var. Biz necə deyərlər Sovet hökumətinin şinelindən çıxmış insanlarıq. Belə bir ifadə işlədirlər. Yəni, Sovet hökumətini görmüş adamlarıq. O zaman din qadağan idi birmənalı, məscidlər dağıdılmışdı, ya anbarlara çevrilmişdi, dini məktəb və mədrəsələr yox idi. İndi İlahiyyat İnstitutuna kimi elm ocaqları fəaliyyət göstərir. Mən deməzdim ki, indi gənclər İslamdan, və yaxud dindən uzaqlaşır. İndi maşallah, sağlam səviyyədə dini bilən, dinə meylli və dininə bağlı gənclərimiz çoxdur. İndi istisnalar təbii ki var və bəzi neqativ hallar biz görürük, onun da səbəbi var. Səbəbi nədir? Məsələn, bugün dünya açıqdı, sərhədlər açıqdı, gənclərimiz dünyanın hər yerinə gedib gələ bilirlər və əllərində mobil imkanlar var. Məsələn, kütləvi informasiya vasitələri ilə istənilən səviyyədə əlaqələri, məlumatları və istifadə etmək imkanları var. Bunlar bir çox mənfi və neqativ hallara səbəb ola bilir. Bu az bir saydadır, az bir faizdir.

Amma bugün savadlı, ziyalı, dünyagörüşü zəngin, dindən məlumatı, xəbəri olan insanlar çoxdur. Məsələn, bizim yaşda olan və məndən biraz cavan olan insanlar tanıyıram ki, onlar o zaman ki dini məktəb, mədrəsə olmayıb, dini ədəbiyyat olmayıb və dindən xəbərləri yoxdur. Müasir gəncləri məktəbəqədər kim yetişdirməlidir? Təbii ki, valideynlər. Valideyn din bilməyəndə onun övladı dini hardan bilər?! Bugün də biz dünyəvi, demokratik bir dövlətdə yaşayırıq. Konstitusiyamızda din dövlətdən ayrı olsa da, amma dini öyrənmək üçün imkanlar, məkanlar, məscidlərdə kurslar var. İnsan özü sadəcə biraz araşdırma aparsa, müxtəlif kanallardan, saytlardan düzgün dini maarifləndirmə əldə edə bilər.

Sadəcə olaraq bu məsələnin biraz həssas və diqqətli olmaq lazımdır ki, çünki din adından da danışan insanlar çoxdur. Müəyyən "YouTube" kanalında, "Tik- Tok"da, bir çox yerdə din adından, dindar adından çıxış edənlər var. Hər birinə qulaq asmaq, hər birini düzgün qəbul etmək lazım deyil. Ona görə də bugün istər Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin fəaliyyətində, İslam Universitetinin indiyə kimi fəaliyyəti, İlahiyyat İnstitutunun fəaliyyəti və Azərbaycanın gözəl, savadlı din xadimləri, İslamı bilən alimləri var. Cavanların içərisində, orta yaşlıların içərisində belələri var. İnsanlar müəyyən məsələlərdə dini öyrənmək üçün cavanlarımıza mən tövsiyə edərdim ki, belə alimlərə yönəlsinlər. Məsələn, məscidlərdə, xüsusən də imamlarımız var ki, onlar savadlı insanlardır. Bir-birinə nisbətən savad fərqləri var. Amma bugün gözəl, savadlı din xadimlərimiz var, məscidlərdə imam, imam müavini kimi fəaliyyət göstərirlər. Onlardan bir şeylər öyrənsinlər, onlara müraciət etsinlər. Amma hər zamanda təbii ki fərqli insanlar olub, bizim zamanda da var. Amma şükürlər olsun mən dua edirəm.

Qənaətim budur ki, bugün gəncliyimizin əksəriyyəti dindən xəbərdardır, dinlə maraqlanır və dinə həvəs və sevgisi var. Amma Bakı mərkəzdir, paytaxtdır. Bakıda bəzi mənfi halları biz görürük, müşahidə edirik. Bu da təbii haldır. Mən onu görərək narahat olmuram. Amma bugün mən gəncliklə işləyirəm və İlahiyyat İnstitutunda da fəaliyyət göstərirəm və başqa universitet tələbələri ilə həmsöhbət olaraq təmasda oluram. Amma görürəm ki, dinə bağlı gəncliyimiz var. Allah bizim gəncliyimizi qorusun, Allah-təala gələcəyimizi müvəffəq etsin İnşallah, Amin".

Təzə Pir məscidinin axundu Mircəfər Əyyubov: "Gənclər dindən niyə uzaqlaşırlar? Hər şeydən öncə biz buna baxmalıyıq ki, bu iddia nə qədər statistikanı ehtiva edir. Çünki gənclərin dindən uzaqlaşması böyük bir sosial referendumun nəticəsi ola bilər. Biz görürük ki, məscidlərdə əksər namaz qılanlar şükr Allaha, gənclərdir. Gənclərin qəlbləri, ruhları elastikdir, yaşlılar kimi kobud olmayıb, qabalaşmayıb. İlahi idrak gənclərin ruhuna daha tez təsir edir. Amma hətta bu iddia doğru olsa belə gənclərin bu günümüzdə, müasir dünyamızda dindən uzaqlaşması o qədər məntiqi nəticəyə oxşayır ki, biz əksini daha çox sual verməliyik ki nə əcəb gənclər dinə bu qədər yaxınlaşırlar. Çünki biz kompleks şəkildə gənclərin dindən uzaqlaşması üçün əlimizdən gələni edirik. Bizim mətbuat orqanlarımız, televiziyamız, radiomuz, sosial şəbəkələrimiz, dünyamız, iqtisadi karyeraların təbliğatı, filmlərimiz, tamaşalarımız, musiqilərimiz dindən uzaqlaşmaq üçün, dini ruhdan uzaqlaşmaq üçün gənclərə gecə-gündüz təzyiq göstərirlər. Mənəvi şəkildə gənclərimizin beyni, ruhu terror olunur. Belə bir vəziyyətdə gənclərin dindən uzaqlaşmasına təəccüblənmək lazım deyil. Təəccüblənmək lazımdır ki, Allah-təala necə öz nurunu daxil edir gənclərin qəlbinə ki, gənclər dinə meyllənirlər, dini ədəbiyyatı oxuyurlar, məscidlərə üz tuturlar. 44 günlük müharibədə bu şəhadət ruhu, şəhidlik ruhu gənclərimizdə necə formalaşdı, necə onlar Ya Hüseyn deyərək meydanlara axışdılar, Allahu Əkbər deyərək meydanlara axışdılar?! Necə onlar dini ədəbiyyatı oxuya-oxuya dini ruhda şəhid olurdular, mərsiyə deyirdilər?! Özü də yadınızdadırsa, pandemiya dövrünə təsadüf edirdi. Məscidlər münasib deyildi Məhərrəm ayının keçirilməsi üçün. Biz sosial şəbəkələrdə gördük ki, gənclərimiz müharibədə dəstə-dəstə Ya Hüseyn deyərək əməliyyatlara gedirdilər. Bu mənə elə gəlir ki, Allahın müdaxiləsidir. Dünyadakı gənclərin mənəvi terroruna qarşı bir mübarizədir Allah-təalanın ki, siz nə edirsinizsə edin mən öz işimi görəcəm. Quran'i Kərimdə də deyilir ki onlar istəyirlər öz danışıqları, ağızları ilə mənfi ruh üfürməklə Allah nurunu söndürsünlər. Amma onlar xoşlasalar da, xoşlamasalar da Allah-təala öz nurunu tamamlayacaq".

Bəs, bu neqativlərə qarşı nə etmək olar?

- Həmin vasitələrdən şüurlu şəkildə istifadə etmək tövsiyə oluna bilər.

- Rəqəmsal cihazların zədələnməsindən qorunmaq üçün filtr ekranı əlavə edilə bilər. Ancaq bunun bəzən mənfi təsirləri ola bilər.

- Ən ağıllı iş müsəlmanları o kanallara daxil etməkdir. Təbii ki, bu iş üçün böyük zəhmət və fədakarlıq lazımdır. Müsəlmanlar da şüurlu şəkildə sosial media mühitlərində inandırıcı, uyğun və dəqiq məzmuna malik məlumatlardan, kiçik ölçülü filmlərdən və videolardan istifadə etməli, populist bölgələrdə yayılan bir çox absurd və təhrif fikirlərə dərhal əks cavablar verməlidirlər. Bu işə xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Ayşən Vəli