Elm və Təhsil Nazirliyi cəmiyyətə nə verəcək? - ARAŞDIRMA

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyasının təsdiq edilməsi haqqında Sərəncamı digər sahələr kimi elmin də qarşısında mühüm vəzifələr qoyur. Müasir dünyada elmin, texnikanın, təhsilin inkişafı olmadan, onlar zamanın çağırışlarına adekvat cavab vermədiyi halda milli tərəqqini təmin etmək mümkün deyil.

Keçmiş Sovetlər Birliyinin Respublikalarını götürsək hamısında bu istiqamətdə islahatlar aparıldığını və onların bir çoxunun uğurlu nəticələr əldə etdiyinin şahidi oluruq. Dünya müasirləşir, modernləşir. Azərbaycan təbii ki, bu proseslərdən geridə qalmamalıdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin qərarı ilə Təhsil Nazirliyinin adının dəyişdirilib Elm və Təhsil Nazirliyi adlandırılması ölkəmizdə elm və təhsilin inkişafı üçün müsbət addımdır. Amma fakt olaraq istər pandemiya dövründə, istərsə də 44 günlük zəfərlə başa çatan müharibə dövründə ciddi elmi kəşflərin, ixtiraların uğurunu, eyni zamanda elm adamlarımızın proseslərə müdaxiləsini görə bilmədik. Ona görə ki, hazırda təhsildən haqlı gözləntilər kifayət qədər çoxdur. Daha çox xaricdən alınan silahlarla qələbəni təmin eləyə bildik. Ən azından Azərbaycan alimləri proseslərə yön verməli idi. Bu həmçinin turizm, sənayə və s. kimi sahələrə də şamil olunur. Amma biz onların heç birini görmədik. Bütün bunları nəzərə alaraq təbii ki, AMEA-dan da gözləntilərimiz böyükdür.

Təhsil eksperti Elçin Süleymanov bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə, post sovet ölkələrində də nazirlik bu şəkildədir deyə qeyd edir.

Düzdür bəzi ölkələrdə innovasiya adi təhsil və elm ayrı nazirlik, məktəb və məktəbə qədər təhsil ayrı nazirliyin tərkibindədir. Buna misal olaraq Fransanı göstərə bilərik. Digər ölkələrdə isə Elm və Təhsil Nazirliyi şəklindədir. Burada fərmanın ikinci istiqaməti odur ki, Elm və Təhsil agentliyi də yaradılır. Ali və orta ixtisas şöbəsi var idi, lakin fəaliyyətini lazımi şəkildə yerinə yetirmirdi. Elm və Təhsil Agentliyi daha geniş kadrlarla, səlahiyyətlərlə elmin inkişafına təkan verəcək. Bu da elm və təhsilin vəhdətli inkişafa gətirib çıxaracaq. AMEA-nın əhəmiyyətli instutlarının bir hissəsinin Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə verməsi, bu instutlarlara Təhsil Nazirliyinin tabeliyindəki universitetlərarası koordinasiya nəticəsində elmi tədqiqatlarda artıma gətirib çıxara bilər. Təbii ki, bu tədqiqatlar universitetlərin reytinqinə təsir göstərəcək və sifarişli tədqiqatlara ortaya çıxaracaq.

Bir tərəfdə AMEA, bir tərəfdə Təhsil Nazirliyi ilə bağlı özəl universitetlər təhqiqatlar aparırdı və aparılan tədqiqatlar bəzən bir-birindən xəbərsiz həyata keçirilirdi. Artıq mərkəzləşmiş bir sistemdə müəyyən mənada o təkrarçılıqdan, bir-birindən xəbərsiz tədqiqatlardan və ya mahiyyətsiz tədqiqatlardan müəyyən qədər uzaqlaşma olacaq. Ekspert vacib məqamların üzə çıxacağını və tədqiqatların sırf bu problemlər üzrə öz işini görəcəyini də vurğulayıb. Burada təhsilə ayrılan vəsaitin müəyyən mənada nəzarəti və istiqaməti üzrə xərclənməsində də daha asan və kontrol nəzarət olacaq.

Onu da qeyd edim artıq alimlərin performansının ölçülməsi bir çox metodlardan istifadə edilərək, onlar arasında differensial əmək haqqının tətbiqi və onlara elmi ad və dərəcə verməsində proseslərin təsiri ölçüləmə istiqamətində də dəyişikliklər görəcəyik. Düşünürəm ki, strateji inkişaf ilə əlaqədar Prezidentin bu yaxınlarda qəbul etdiyi 2022-2026-cı illərdə hədəfdə tutulmuş planların həyata keçirilməsinə daha effektli və uğurlu şəkildə nail olacayıq. Yeni yaradılmış nazirliyin həm orta təhsil, həm məktəbəqədər təhsil, həmçin də ali təhsilnən məşğul olacağını nəzərə alsaq, yaradılacaq agentliklər vasitəsilə hər şey daha dəqiqliklə həyata keçiriləcək.

Repititorlara gəldikdə isə cənab nazir keçən dəfə brifinqdə də qeyd etdi ki, repititorlarla mübarizə çox da mümkün deyil. Çünki rəqabət çoxaldıqca hər bir valideyn istəyir ki, övladı daha yaxşı mövqedə olsun. Gələcəkdə qəbul sistemi dəyişdiyi zaman repititorlara o qədər də ehtiyac qalmayacağını düşünürəm. Qərb ölkələrində repititorluq daha çox dil öyrənmə, məntiq öyrənmə sahələrdə istifadə olunur.

Ümumiyyətlə cəmiyyətdə repititorlara qarşı bir fikir var, əgər şagirdə nəsə öyrədilirsə və valideynin imkanı buna yol verirsə faydalı bir tərəf kimi baxılır. Amma sırf testə və əzbərçiliyə yönəlik üçün çox da faydalı olduğunu deməzdim. Onlar vasitəsilə uşaqlara musiqi, rəsm, qrafik və s. qabiliyyətləri öyrədilirsə bunu yalnız alqışlamaq lazımdır. Bəzi ölkələrdə repetitorun ödənişi valideyn hesabına yox, müxtəlif qurumların, təşkilatların yardımı ilə imkansız ailələrə köməklik göstərilir.

Bəs bu qərarın narkomaniyanın qarşısının alınmasında nə kimi rolu olacaq?

Narkomaniya məsələsinə gəldikdə, bu təkcə Təhsil Nazirliyinin işi deyil, yəni cəmiyyətdə maarifləndirmə tədbirləri kifayət qədər artırılmalıdır, valideynlər övladlarına kifayət qədər nəzarət etməlidir və həmçinin təhsil proqramlarında da bunlardan tez-tez bəhs olunmalıdır. Bu yönümdə məktəbdə psixoloqlar fəaliyyət göstərir, həmçinin məktəblinin dostu layihəsində məktəbliləri zərərli vərdişlərdən kənarlaşdırmaq üçün bir çox tədbirlər görülür. Ümid edirəm bütün bunların müsbət cəhətlərini yaxın gələcəkdə görəcəyik.

"Cənab Prezidentin 28 iyul 2022 ci il tarixli fərmanı elm və təhsilin inteqrasiyasına yol açır ki, bunun da müsbət nəticələrinin yaxın gələcəkdə şahidi olacayıq. Bu ilk növbədə elmi müəssisələrinin idarə edilməsinin təkmiləşdirilməsinə, modernləşdirilməsinə fəaliyyətlərində çevikliyin artmasına, həmçinin dünyanın elmi məkanlarına sıx inteqrasiyasına, dünya elminin nailiyyətlərindən daha tez bəhrələnməsinə və bununla da xalqımızın köklü mənafeyinə daha sıx xidmət etməsinə yol açacaq". Bu sözləri SİA açıqlamasında AMEA-nın vitse-prezidenti Gövhər Baxşəliyeva deyib.

Bu qərarla Ali təhsil alan tələbələrin bilavasitə elmi müəssisələrin işində, orada iştirak etməsində, nailiyyətləri ilə daha yaxından tanış olmaları ümumiyyətlə elmi mühitə inteqrasiyaları istiqamətində müsbət təcrübə əldə edəcəyik. Gövhər Baxşəliyeva həmçinin Elmlər Akademiyasının kollektivi olaraq bu fərmanı alqışladığını da qeyd edib.

Təhsil eksperti Kamran Əsədovun rəyinə görə isə Təhsil Nazirliyi öz ətrafında ən çox insanı cəmləşdirən bir qurumdur. Hal-hazırda Təhsil Nazirliyin tabeliyində 4432 orta məktəb, 51 Ali təhsil, 56 orta ixtisas Təhsil məktəbi, 60 dan çox peşə ixtisas məktəbləri, məktəbə qədər təhsil müəssələri və s. cəmləşib. Yeni qərardan sonra 1693 uşaq baxçası və körpələr evi Təhsil Nazirliyinə verildi. Bu o deməkdir ki, kifayət qədər insan bu platformanın ətrafındadır və əlbəttə ki, elmi təhsil müəssisələri arasında əlaqələrin qurulması həmçinin təhsilin pillələri arasında vahidliyin təminedilmə məqsədilə yaradılmış Elm və Təhsil Nazirliyi çox müsbət bir haldır. Biz birmənalı şəkildə gözləyirik ki, Azərbaycanda rəqabətə davamlı və dayanıqlı iqtisadiyyatın formalaşmasında yeni nazirliyin böyük xidməti və rolu olacaqdır.

Azərbaycan elmi dünyada nüfuzlu deyil. İnanıram ki, bu inkişaf həqiqətən də sözlü olacaqdır, kağız üzərində olmayacaqdır. Təhsilin inkişafı üzrə dövlət strategiyasının tam olaraq başa çatdığını görmədik. Burada vacib məqamlar, hədəflər var idi ki biz onlara tam çata bilməmişik. Eyni zamanda bizim 2019-2022-ci illərdə Ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq rəqabətinin artırılması ilə bağlı da dövlət proqramı var idi. Bunlar çox ciddi məsələlərdir. Hesab edirəm ki, artıq Elm və Təhsil vəhdət halında inkşaf edəcək. Bu o deməkdir ki, strukturda dəyişiklik gözlənilə bilər, çünki burada elm var və istənilən rəhbər doktorantura təhsili almalıdır, elmi məqalələri, tədqiqatları olmalıdır. Biz bilirik ki, son 2 ildə Azərbaycanda təhsilin müasirləşməsi və yeni texnologiyaların tətbiqində irəliləyişlər var idi. Məsələn, beynəlxalq olimpiyadalarda və digər yerlərdə fərqli şəkildə üstünlüyümüzü görə bilirdik. Bunların hər biri ölkədə beynəlxalq qiymətləndirmədə özünün müsbət tərəflərini göstərib. Yeni nazirliyin tərkibində iki ayrıca idarə yaradıldı və çox yaxşı bir haldır, ona görə ki, elmi potensialın mərkəzi strukturdan idarə edilməsi çox müsbət bir tendensiyadır. Dünyanın bir çox ölkələrində bu yanaşmadan istifadə edilir. Yəni innovativlərin həyata keçirilməsi üçün nazirliyin qarşısında böyük hədəflər var. Mən inanıram ki, yeni təyin olunacaq nazir Azərbaycanın təkcə elmini, elmi problemlərini bilən yox, konkret işlər görə biləcək bir şəxs olacaqdır.
“Azərbaycan Respublikasında elm və təhsil sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanının əsas məqsədi elm və təhsilin qarşılıqlı əlaqəsinin möhkəmləndirilməsi və bu sahələrdə idarəetmənin təkmilləşdirilməsidir.

Bəs müəllimlərin yeni yaradılmış nazirlik ilə əlaqədar fikirləri necədir?

Uzun illər ayrı-ayrı təhsil ocaqlarında tədris keçmiş "Fizika və Riyaziyyat Akademiya"sında fəaliyyət göstərən Lətafət Şixova qeyd edir ki, yeni fərmanın təhsilimizə, həmçinin elmin inkişafına birbaşa təsiri olacaq. Dərsliklərin daha da təkmilləşib anlaşıqlı və sadə dildə olacağına ümid edirik. Elmi işçilərin təhsilimizlə gələcəkdə daha yaxından tanış olacaq və yuxarıda da vurğuladığım kimi tədris vəsaitlərimiz daha da təkmilləşmiş, anlaşıqlı və sadə olduqda, düşünürəm ki, şagirdlərimizin repititorlara ehtiyacları qalmayacaq. Tədris vəsaitlərinin sadə və anlaşıqlı olması dedikdə nəzərdə tutduğum dərsliklərin səhifələrini azaltması deyil, daha dolğun informasiyalı olmasıdır. Təcrübəmdən gördüyüm qədəri ilə informasiyanın bir mənbədən təqdim olunması daha effektivdir. Çünki şagirdlər informasiyanı başqa mənbələrdə (internetdə, portal səhifələrində) axtararkən fikirlərinin mövzudan kənara yayılmasının şahidi oluruq. Yeni yaradılmış Elm və Təhsil Nazirliyin çox güman ki, bütün bunlara müsbət nəticələrə doğru dəyişiləcək təsirləri olacaq. Şagirdlərin, tələbələrin, gənclərin ümumiyyətlə xalqımızın maddi və mənəvi rifahını yüksəltmək hər birimizin borcudur.

Müəllif: Havar Şəfiyeva