Cənubi Qafqazda yeni nizam – RAKURS

Paşinyanın Türkiyəyə səfəri nə vəd edir?

Ermənistanın baş nazir Nikol Paşinyan Türkiyəyə işgüzar səfərə gedib. Onu İstanbul beynəlxalq hava limanında Türkiyə xarici işlər nazirinin müavini Berris Ekinci qarşılayıb. Axşam Nikol Paşinyan Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşəcək. Paşinyanın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinə xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan, xarici işlər nazirinin müavini Vaan Kostanyan, həmçinin Ermənistanın Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması prosesində xüsusi nümayəndəsi, parlamentin vitse-spikeri Ruben Rubinyan daxildir. Səfər çərçivəsində Nikol Paşinyan İstanbulun erməni icmasının nümayəndələri ilə görüşü də nəzərdə tutulub. Qeyd edək ki, bu səfər Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın dəvəti ilə baş tutub.

Maraqlıdır ki, bundan əvvəl Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev işgüzar səfəri çərçivəsində Türkiyə lideri ilə görüşüb. Bununla bağlı mətbuat Cənubi Qafqaz respublikalarının rəhbərlərinin Ankarada sülh müqaviləsi imzalamaq üçün danışıqlar apara biləcəyini irəli sürürdü, lakin İrəvan bu məlumatı təkzib etdi. Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryanın dediyi kimi, ölkə hakimiyyəti Türkiyə ilə diplomatik münasibətlərin tənzimlənməsi və sərhədlərin açılması üzərində işi davam etdirir. "Bu, bizim nail olmaq istədiyimizin ideal variantı deyil, lakin biz irəliləyiş görürük", - Qriqoryan bildirib.

Öz növbəsində, parlamentin spikeri Alen Simonyan bunun nə cür səfər olacağını deyə bilməyib: işçi və ya rəsmi, lakin bu, şübhəsiz ki, tarixi olacaq. "Səfər çox vacibdir, bu, müstəqillik əldə etdikdən sonra ilk ikitərəfli səfərdir. Xüsusilə də bu təlatümlü regionda mən hesab edirəm ki, bizim Türkiyə ilə danışmaq və bir-birimizi anlamağımız lazımdır. Hazırda Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin nizamlanması məsələsi gündəmdədir.

Xatırladaq ki, Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesi 1990-cı illərin əvvəllərindən davam edir. O cümlədən, istisnasız olaraq bütün Ermənistan prezidentləri Türkiyə başçıları ilə görüşüblər. Məsələn, 1993-cü ildə Levon Ter-Petrosyan Türkiyə lideri Turqut Özalın dəfn mərasimində iştirak edib. 1999-cu ildə Robert Köçəryan təşkilata üzv olan bütün ölkələrin ərazi bütövlüyünün tanınmasından bəhs edən ATƏT-in İstanbul Bəyannaməsini imzalayıb. 2009-cu ildə Serj Sarkisyan futbol diplomatiyası deyilən iş çərçivəsində Türkiyəyə səfər edib. Paşinyan üçün bu, onun ikinci səfəri olacaq. O, ilk dəfə 2023-cü ildə Ərdoğanın andiçmə mərasiminə gələndə baş nazir kimi Ankaraya səfər edib.

Hazırda danışıqlar prosesinin əsas mövzusu 1993-cü ildən bağlanan ölkələr arasında quru sərhədinin açılmasıdır. Müvafiq razılıq 2022-ci ildə əldə olunub, lakin o vaxtdan bəri heç bir irəliləyiş yoxdur. Eyni zamanda Ermənistan Türkiyə ilə sərhəddə yerləşən Marqara kəndindəki sərhəd-keçid məntəqəsini təmir etdirərək, onun istismara hazır olduğunu vurğulayıb. Öz növbəsində Ankara təkid edir ki, ikitərəfli münasibətləri nizamlamazdan əvvəl İrəvan ilk növbədə Bakı ilə sülh müqaviləsi bağlamalıdır. Paşinyanı tənqid edən erməni mediası – “Hraparak” onun İlham Əliyevlə oktyabrın 20-də görüşə biləcəyini iddia edib. "Tərəflər Ərdoğanın vasitəçiliyi ilə üçüncü tərəfin hərbi mövcudluğunu istisna edəcək saziş imzalamaq barədə razılığa gələ bilərlər. Başqa sözlə, Rusiyanın 102-ci hərbi bazası Ermənistandan çıxarılacaq. Sazişin əlavəsi də olacaq ki, bu da Azərbaycan tərəfinin bütün digər tələbləri kimi, 300 min azərbaycanlının indiki Ermənistandakı evlərinə qaytarılmasıdır", nəşr xəbər verib. Paşinyan isə “Hraparak”ı məhkəməyə verəcəyi ilə hədələyib.

Politoloq Arşaluys Mqdesyan hesab edir ki, qarşıdan gələn görüş yalnız format baxımından tarixi ola bilər. "İndiyədək Ermənistan liderləri bəzi beynəlxalq tədbirlər, futbol matçları və ya dəfn mərasimləri çərçivəsində Türkiyəyə səfər edib. İndi Ərdoğan Paşinyanı şəxsən dəvət edib. Ola bilsin, səfər zamanı Paşinyan Əliyevlə görüşsün. Bu ehtimalı tamamilə istisna etmək olmaz", - Mqdesyan bildirib.

Eyni zamanda ekspert bu səfərin nəticə baxımından tarixi olacağına şübhə edir. "Hələlik biz Türkiyənin Ermənistana və ya Azərbaycana yanaşmasını dəyişməsini görmürük. Ankara İrəvanla diplomatik münasibətləri Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsinin bağlanması ilə əlaqələndirib və bağlamaqda davam edir. İndi Türkiyə hakimiyyəti bu məsələni o qədər də sıxışdırmır, ancaq bu, sadəcə ona görədir ki, Bakı ikinci Qarabağ müharibəsi başlayandan bəri artıq çox şeyə nail olub. Eyni zamanda, sülh müqaviləsi yaxın gələcəkdə Azərbaycan tərəfinin irəli sürdüyü şərtlərlə imzalanması mümkün deyil”, - deyə Mqdesyan yekunlaşdırıb. Bakı Ermənistandan müstəqillik bəyannaməsi qeydini Konstitusiyadan çıxarmağı tələb edir və ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvində israrlıdır.

Paşinyan tənqidlərə, yoxsa təhqirlərə dözmür?

Erməni Apostol Kilsəsi ilə kəskin münaqişəyə girən Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan indi onun nəzarətində olmayan bizneslə qarşıdurmaya girib. Baş nazirlə münaqişədə ruhanilərə dəstək verən “Taşir” Şirkətlər Qrupunun rəhbəri Samvel Karapetyan respublikada hakimiyyəti ələ keçirməyə çağırışda ittiham edilib və iki ay müddətinə həbs edilib. Və iş milyarderin siyasi bəyanatlarına aid olsa da, hakimiyyət onun biznesini yoxlamağa başlayıb. Nikol Paşinyan açıq şəkildə biznesmeni Ermənistana məxsus Elektrik Şəbəkələrini milliləşdirməsi ilə hədələyib. Bu proseslər fonunda İrəvanın Moskva ilə münasibətləri də korlanır, iş adamının saxlanma səbəblərini ən azı “qəribə” hesab edir.

İyunun 17-də axşam saatlarında polis əməkdaşları iş adamı Samvel Karapetyanın İrəvandakı evində axtarış aparmağa gəliblər. Ermənistan Daxili İşlər Nazirliyindən verilən məlumata görə, istintaq hərəkətləri zamanı bir qrup şəxs saxlanılıb. Daha sonra iş adamının nümayəndələri aydınlaşdırıblar ki, söhbət Karapetyanın polis əməkdaşlarının ona yaxınlaşmasına imkan verməyən 50 nəfər tərəfdarından gedir. Buna baxmayaraq milyarder Ermənistan Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinə, oradan isə birbaşa məhkəməyə aparılıb. Və artıq iyunun 18-də səhər tezdən Nikol Paşinyanın Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin rəhbəri Armen Abazyanı vəzifəsindən azad etmək qərarına gəldiyi məlum olub. “Hraparak” qəzetinin mənbələrinin məlumatına görə, buna səbəb sonuncunun Samvel Karapetyanı zorla saxlamaqdan imtina etməsi olub.

Samvel Karapetyan erməni əsilli Rusiya sahibkarıdır. 1997-ci ildə o, "Kaluqaqlavsnab" şirkətini alıb, onun əsasında 1999-cu ildə "Taşir" tikinti-sənaye müəssisəsini yaradıb. 2000-ci ildə eyniadlı xeyriyyə fondu təsis edib. Forbes-in məlumatına görə, Karapetyan 3,2 milyard dollar sərvəti ilə rusiyalı milyarderlərin reytinqində 44-cü yerdədir. Daşınmaz əmlak, enerji, bank və ictimai iaşə sektorlarında 200-dən çox şirkət "Taşir" brendi altında fəaliyyət göstərir. 2024-cü ildə şirkət 640 milyon dollar icarə gəliri ilə Forbes-in "Rusiya Əmlakının Kralları" reytinqində ikinci yeri tutur.

Axtarışlara başlamazdan bir neçə saat əvvəl biznesmen mətbuata müsahibəsində Ermənistan hökumətini Erməni Apostol Kilsəsinə (EAK) hücumlara görə tənqid edib: Ötən həftə Nikol Paşinyan bütün ermənilərin katolikosu II Qaregini onun subaylıq andını pozmaqda ittiham edib və EAK-ın yeni rəhbərinin seçilməsinə çağırıb. "Erməni xalqının tarixini, erməni kilsəsinin min illik tarixini unudan kiçik bir qrup erməni kilsəsinə, erməni xalqına hücum etdi. Mən həmişə erməni kilsəsinin və erməni xalqının tərəfində olmuşam. Əgər siyasətçilər vəziyyəti həll edə bilməyəcəklərsə, o zaman biz kilsəyə qarşı bu kampaniyaya müdaxilə edəcəyik" - deyə kilsəyə uzun illər maliyyə yardımı göstərən Karapetyan bildirib. Məhz bu açıqlama, iş adamının özünün və müdafiəsinin fikrincə, təhlükəsizlik orqanlarının ona gözlənilməz diqqət yetirməsinə səbəb olub.

Daha sonra açıqlanan rəsmi versiyaya görə, Samvel Karapetyan hakimiyyəti ələ keçirməyə açıq çağırışda (Ermənistan Cinayət Məcəlləsinin 422-ci maddəsinin 2-ci hissəsi) ittiham edilib və İstintaq Komitəsi onun həbsə alınmasını tələb edib. Çərşənbə günü, iyunun 18-də onlarla insan 7 saatdan çox məhkəmə binasının qarşısında dayanaraq, iclasın bitməsini və yekun qərarı gözləyirdi. İclasdan 3 saat sonra vəkil Armen Feroyan iş adamının iki ay müddətinə həbs edildiyini bildirib. Samvel Karapetyan təqsirini boynuna almayıb və müdafiə tərəfi onun həbsindən apellyasiya şikayəti vermək niyyətindədir. "Samvel Karapetyana qarşı irəli sürülən ittihamlar açıq-aşkar təzyiq cəhdidir. Samvel Karapetyan həmişə erməni xalqının, Erməni Apostol Kilsəsinin maraqlarını və milli dəyərlərini müdafiə edərək öz çıxışını bildirib və çıxış etməkdə davam edir", - biznesmenin mətbuat xidməti qeyd edib.

Öz növbəsində Nikol Paşinyan Samvel Karapetyanın kilsəni dəstəkləyən bəyanatlarını sadəcə “ekran” adlandırıb. "Onlar elə təəssürat yaratmağa çalışıblar ki, kimlərsə haradansa Ermənistana gəlib buradakı problemləri öz üsulları ilə həll edə bilər. Ermənistanın konkret cavab rıçaqları var və mən heç kimin özlərinə belə şeylər deməsinə dözməyəcəyəm. Kim desə ki, siyasətçilər işləməsə, biz öz üsulumuzla müdaxilə edəcəyik, ona adekvat cavab veriləcək", - o deyib.

Və sonra baş nazirin sözlərindən məlum oldu ki, məsələ çox güman ki, yalnız bir həbslə həll olunmayacaq. Hökumət başçısının sözlərinə görə, “Taşir Group”-a məxsus Ermənistanın Elektrik Şəbəkələri ölkədə daxili narazılığı oyatmaq üçün uzun müddətdir ki, qəsdən enerji böhranı yaradır. Məlum olduğu kimi, bir ay əvvəl Nikol Paşinyan ultimatum verib: EEŞ əhaliyə elektrik enerjisinin kəsilməsi nəticəsində dəymiş itkiləri ödəməlidir, yoxsa onlar milliləşdiriləcək (o, sözügedən məbləği dəqiqləşdirməyib). "Sərəncamın müddəti iyunun 21-də başa çatır", - baş nazir iş adamına ultimatumunun son tarixini bildirib.

Ermənistanın elektrik şəbəkələri Samvel Karapetyanın Ermənistandakı ən böyük aktividir. Şirkət 1 milyondan çox istehlakçıya xidmət göstərir və bütün istehsal şirkətlərindən elektrik enerjisinin yeganə alıcısı və ölkə üzrə abonentlərə elektrik enerjisinin yeganə satıcısıdır. Ekspertlər xəbərdarlıq edirlər ki, EEŞ-in milliləşdirilməsi respublikanın investisiya cəlbediciliyinə təsir etməklə yanaşı, həm də ölkənin elektrik enerjisi bazarının liberallaşdırılmasına ziddir və iqtisadi risklərlə bağlıdır.

"Ermənistanın elektrik şəbəkələri" nədir?

İş adamının digər aktivləri də Ermənistan hüquq-mühafizə orqanlarının diqqətinə düşüb. Bu həftə 36 “Pizza Taşir” iaşə məntəqəsində yoxlamalar aparılıb, qida təhlükəsizliyinə nəzarət orqanı onlardan dördünün fəaliyyətini standartların pozulması ilə əlaqədar dayandırıb. Eyni zamanda şirkətlər qrupu nə Ermənistanda, nə də Rusiyada biznes üçün risk görmədiklərini vurğulayıb.

İş adamı ətrafında baş verənlər Rusiyada da diqqət çəkib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bildirib ki, Moskva Rusiya vətəndaşlığı olan və “qəribə bəhanələrlə” ittiham olunan Samvel Karapetyan ətrafında vəziyyəti diqqətlə izləyir. Və Beynəlxalq İnsan Hüquqlarının Müdafiəsi Komitəsinin Rusiya bölməsinin vitse-prezidenti İvan Melnikov Ermənistan Baş Prokurorluğuna müraciətində Samvel Karapetyanın hüquq və azadlıqlarına hörmətlə yanaşılması üçün tədbirlər görülməsinə çağırıb.

Moskvanın reaksiyası və İrəvanda narazılıq

Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Rusiya tərəfinə nota göndərildiyini, Rusiya KİV-lərinin bu mövzuda yaydığı bəyanatların təkcə ölkənin “daxili işlərinə birbaşa və açıq müdaxilə” deyil, həm də onun suverenliyinə və demokratiyasına qəsd adlandırıldığını açıqlayıb. Ermənistan hakimiyyətinin Samvel Karapetyana qarşı kampaniyası, deyəsən, tam düşünülmüş deyil və qəbul edilən qərarlar daha çox Ermənistanda çox nüfuzlu şəxs sayılan milyarderin tənqidi bəyanatlarına emosional reaksiyadır. Görünür, bunu edən insanlar özlərini çox etibarsız hiss edirlər. Nikol Paşinyan çox impulsiv hərəkət edir və təkcə kilsə və ya Samvel Karapetyanla deyil, həm də Rusiya ilə münasibətlərdə.

“Joqovurd”: Paşinyan niyə Ankaraya getdi?

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və komanda yoldaşları Türkiyəyə səfərinin məqsədlərini bağlı qapılar arxasında müzakirə ediblər. Bu barədə “Joqovurd” qəzeti özünün etibarlı mənbələrinə istinadən yazır. “Mənbələrimizin məlumatına görə, Paşinyan bildirib ki, o, Ankaraya prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşməyə gedir - sülh sazişi üzrə danışıqlar məqsədilə. Əldə etdiyimiz məlumata görə, baş nazir vurğulayıb ki, 2026-cı il seçkilərinə qədər nəyin bahasına olursa-olsun Azərbaycanla “Sülh” adlı sənəd imzalamaq lazımdır. Siyasi komanda bunu öz gücünün təkrar istehsalına zəmanət verən strateji addım hesab edir.

V.VƏLİYEV