Moskvada Bakı vaxtı

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin görüşü Cənubi Qafqazın siyasi mənzərəsini dəyişəcək

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putinin dəvəti ilə aprelin 22-də Moskvaya işgüzar səfərə gedib. Moskvanın Vnukovo-2 beynəlxalq hava limanında dövlətimizin başçısını Rusiya xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin və digər rəsmi şəxslər qarşılayıblar. Həmin gün Moskvada Azərbaycan və Rusiya prezidentləri İlham Əliyevlə Vladimir Putin arasında təkbətək görüş keçirilib.

"Azərbaycan Rusiya ilə əlaqələrin inkişafından çox razıdır". Bunu Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Moskvada Rusiya Prezidenti Vladimir Putin ilə təkbətək görüşdə deyib. Azərbaycan dövlətinin başçısı vurğulayıb: “Biz əlaqələrimizin inkişafından çox razıyıq. Artıq iki ildən çoxdur ki, 2022-ci ilin fevralında burada - Kremldə imzaladığımız və əsas siyasi sənəd olan, gələcəkdə münasibətlərimizin ardıcıl inkişafını müəyyən edən müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında Bəyannamə çərçivəsində işləyirik”.

Vladimir Putin qeyd edib ki, Rusiya ilə Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsi 4 milyard dolları ötüb, Azərbaycan iqtisadiyyatına Rusiya investisiyaları isə 6 milyard dollar təşkil edib: “Hökumətlərarası komissiya fəal işləyir və əməkdaşlığın bir çox maraqlı istiqamətləri var - həm real sektorda, həm də iqtisadi əməkdaşlıqda. Bu günlər biz Baykal-Amur Magistralının 50 illiyini qeyd edirik. Hamı yaxşı bilir ki, Sizin atanız bu layihənin icrasında böyük rol oynayıb". Vladimir Putin Ulu Öndər Heydər Əliyevin BAM-ın tikintisi məsələləri üzrə daimi komissiyaya sədrlik etdiyini xatırladaraq bildirib: “Demək olar ki, o, ən böyük layihələrdən birinin, bütün Sovet İttifaqı üçün çox vacib layihə olan BAM-ın rəhbəri olub. Biz buna görə ona çox minnətdarıq və onun əziz xatirəsini yad edirik”.

Ermənistan, yoxsa Azərbaycan?

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Rusiyaya səfəri iki prezidentin 2024-cü ildə yenidən seçildikdən sonra ilk üz-üzə təmasıdır. Rusiya sülhməramlılarının vaxtından əvvəl Qarabağdan çıxarılması və Ermənistanla sərhədin demarkasiyası və delimitasiyası zamanı dörd kəndin Azərbaycana qaytarılması İrəvanın Qərblə yaxınlaşması kontekstində Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında işini dayandırmış üçtərəfli danışıqlar formatını canlandırmaq şansı verir. İlham Əliyevdən sonra Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Moskvada İrəvanın xarici siyasət strategiyası ilə bağlı ciddi söhbəti gözlənilir.

İlham Əliyevin aprelin 22-nə planlaşdırılan Moskvaya bir günlük işgüzar səfəri ötən həftənin sonunda Kremlin mətbuat xidməti tərəfindən açıqlanıb. “Rusiya-Azərbaycan strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətlərinin gələcək inkişafı ilə bağlı əsas məsələlərin nəzərdən keçirilməsi, o cümlədən aktual regional problemlər üzrə hərtərəfli fikir mübadiləsinin aparılması planlaşdırılır”, - deyə bütün məlumatları əks etdirməyən qısa mesajda iki ölkə və onların liderləri arasında qarşılıqlı əlaqənin nüansları bildirilir.

Bu il iki lider öz ölkələrində keçirilən prezident seçkilərində inamla qalib gəldikdən sonra İlham Əliyevlə Vladimir Putinin ilk şəxsi görüşünə səbəb olan rəmzi hadisə Baykal-Amur magistral xəttinin tikintisinə başlanmasının 50 illiyi oldu. Rusiya prezidentinin iştirakı ilə Amur vilayətində əsas bayram tədbirləri yalnız iyulun 8-də baş tutsa da, Vladimir Putin və İlham Əliyev bu hadisəni nəzərəçarpacaq dərəcədə vaxtından əvvəl qeyd etməyi zəruri hesab ediblər. Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini kimi çalışdığı bir vaxtda Baykal-Amur Magistralının tikintisi ilə bağlı məsələlərə şəxsən nəzarət edirdi.

Rusiyada və Azərbaycanda yeni siyasi tsikllər başlayandan sonra iki lider arasında şəxsi təmaslara tez bir zamanda başlamaq zərurəti Cənubi Qafqazda dəyişən vəziyyətlə diktə olunur. Bu vəziyyət qeyri-sabit görünür və rəqabət aparan oyunçuların - bir tərəfdən Rusiyanın, digər tərəfdən isə Qərbin iştirakı ilə regionun inkişafı və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün bir neçə alternativ ssenarilər açır. Prezident Əliyevin səfərindən bir müddət əvvəl Moskva və Bakıda Rusiya sülhməramlılarının mandatı yalnız 2025-ci ilin noyabrında başa çatacaq Qarabağdan vaxtından əvvəl çıxarılmasına başlamaq barədə qərarın elan edilməsi xəbəri idi. Bu hadisə barədə Rusiyada, Azərbaycanda və Ermənistanda verilən bəzi şərhlərdə bunun nə demək olduğu barədə fərziyyələr irəli sürməyə başladılar, hətta məsələnin hansısa gizli danışıqlar əsasında həll olunduğunu düşünənlər də oldu. Amma məsələnin kökündə, mahiyyətində dayananlar bunun üçtərəfli Bəyanatın şərtlərinə uyğun həll edildiyini şərh etdilər. Digər tərəfdən Rusiya sülhməramlılarının Qarabağda qalmasına dabir lüzum qalmamışdı, üstəlik indiki zamanda Moskvanın peşəkarlardan ibarət bu hərbçilərə ehtiyacının olduğunu da düşünmək lazımdır.

Rusiyanın Azərbaycandakı hərbi mövcudluğu başa çatıb

“Kremldə danışıqlar ərəfəsində elan edilmiş Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxarılması regional təhlükəsizliyin gələcək təmin edilməsində mühüm mərhələdir. İndi Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi Qarabağdakı vəziyyətə görə tam məsuliyyət birbaşa Azərbaycan dövlətinin üzərinə düşür və Moskva başa düşdüyünü nümayiş etdirir ki, Bakı bu problemi həll etmək üçün bütün lazımi resurs və imkanlara malikdir. Qəbul edilən qərar prezidentlər Putin və Əliyev arasında şəxsi etimad münasibətlərinin yüksək səviyyədə olmasının sübutudur ki, əsas təhlükəsizlik məsələləri birtərəfli qaydada deyil, onlar tərəfindən həll edilir. Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin 2020-ci il noyabrın 9-da üçtərəfli bəyanatında əvvəlcədən razılaşdırılmış Rusiya sülhməramlılarının vaxtından il yarım əvvəl ölkəni tərk etməsini şərtləndirən digər amil də Rusiyada yeni təhlükəsizlik təhdidləri olub. Söhbət Ermənistanın Avroatlantik strukturlara inteqrasiya planlarından, Qərbin İrəvan üzərində ABŞ və NATO-nun “təhlükəsizlik çətiri”ni açmaq cəhdlərindən gedir.

Son vaxtlara qədər Ermənistan öz ərazisində Qərbin mövcudluğunun güclənməsinə haqq qazandırmaq üçün ona istinad edirdi ki, Qarabağda Rusiya sülhməramlıları var və onların mövcudluğu balanslaşdırılmalıdır. Bu da öz növbəsində Qərbin Ermənistandakı mövcudluğunu artırmağa səbəb olub. Söhbət Moskva və Bakıda Aİ-nin gizli hərbi-polis missiyası sayılan Azərbaycanla sərhəddə avropalı müşahidəçilər adlanan və “humanitar missiyalar” adı altında Ermənistan vasitəsilə regiona nüfuzun digər formalarından gedir. Lakin indi Ermənistanda Qərbin oyununu davam etdirmək üçün bəhanə kimi Rusiya sülhməramlıları faktoruna istinadlar artıq işə yaramır. Xüsusilə vacibdir ki, bu qərar Kremldə ən yüksək səviyyədə Rusiya-Azərbaycan danışıqlarında da müzakirə olunacaq.

Prezidentlər Vladimir Putin və İlham Əliyev arasında Moskvada keçirilən danışıqlar ərəfəsində böyük beynəlxalq rezonans və BMT, ABŞ, Aİ, Türkiyə rəhbərliyinin reaksiya dalğasına səbəb olan ikinci hadisə ötən cümə günü Ermənistanın şimal-şərqində Bakının nəzarətinə keçəcək dörd kəndin ərazisində sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı əldə olunmuş razılaşma oldu. Ermənistan və Azərbaycan baş nazirlərinin müavinləri Mher Qriqoryan və Şahin Mustafayevin sədrliyi ilə sərhəddə baş tutan görüşdə tərəflər bir-birinin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasını təsdiqləyiblər. Yeni sərhədlər yaratmadan, əksinə SSRİ-nin dağılması zamanı mövcud olan sərhədləri de-yure bərpa etmək qərara alınıb.

Danışıqların yekunu üzrə verilən birgə bəyanatda iki ölkənin komissiyaları sərhədlərin delimitasiyası prosesinin 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə əsaslanacağına dair razılığa gəliblər. Bundan əlavə, komissiyalar Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin qalan hissələrinin delimitasiyası prosedurunu razılaşdıracaqları və anklavlar/eksklavlar probleminə də toxunacaqları barədə razılığa gəliblər. “Bu, mühüm nailiyyətdir. Mən bu hadisəni suverenliyimizin və müstəqilliyimizin inkişafında növbəti mərhələ üçün təməl daşı hesab edirəm. Bu qərar həm də bu hissədə və sərhəd xəttinin bütün uzunluğunda təhlükəsizlik risklərini əhəmiyyətli dərəcədə azaldacaq”, - Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Bakı ilə razılaşmanı şərh edib.

Sərhədin demarkasiyası ilə bağlı Nikol Paşinyan Rusiya hərbçilərinin Azərbaycanla həmsərhəd ərazilərdən çıxarılmasını istisna etməyib (xatırladaq ki, 2020-ci ilin payızında ikinci Qarabağ müharibəsindən sonra 102-ci Rusiya hərbi bazasının dayaq məntəqələri Ermənistanın cənubundakı Zəngəzur bölgəsində yerləşdirilmişdi). “İndi baş verənlər, təbii ki, vəziyyətin əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsidir. Və təbii ki, situasiyanın əhəmiyyətli dəyişməsi bütün istiqamətlərə öz təsirini göstərəcək”, - deyə Paşinyan ötən şənbə günü izah edib. “Sərhəd sülhün əlamətidir. Bu o deməkdir ki, Ermənistan və Azərbaycan sərhədçiləri qarşılıqlı fəaliyyət göstərərək sərhədi müstəqil şəkildə qoruya biləcəklər”, - deyə o əlavə edib. Bundan əvvəl Rusiya sərhədçilərinin avqustun 1-də İrəvanın Zvartnots hava limanından çıxarılacağı barədə məlumat yayılmışdı.

Beləliklə, son günlər baş verən hadisələr Moskva ilə İrəvan arasında yeni münaqişə yaradır və görünür, bu, prezidentlər Putin və Əliyev arasında bazar ertəsi Kremldə keçirilən danışıqların əsas predmetinə çevriləcək. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov ötən həftənin sonunda Rusiya mətbuatına verdiyi müsahibədə Ermənistanla münasibətlərdən danışarkən, ərazinin müəyyənləşdirilməsindən danışmazdan əvvəl “Ermənistanın sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsinin, delimitasiyanın başa çatdırılmasının” zəruriliyinə işarə edib. İrəvanın israr etdiyindən daha çox Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının məsuliyyəti var.

ABŞ və Aİ İrəvanı Moskvadan qoparır

Sergey Lavrov Qarabağda məskunlaşdırılmış erməni əhalinin qondarma, separatçı qurum ləğv edildikdən sonra, guya Rusiya sülhməramlılarının hərəkətsizliyi ucbatından regionu tərk etməsi barədə bəyanatları “yanlış” adlandırıb. Bu baxımdan, cənab Lavrovun sözlərinə görə, o, vəziyyətin vicdanlı müzakirəsi üçün Rusiya və Ermənistan arasında ən yüksək səviyyədə təmasları davam etdirəcəyinə ümid edir. “Nikol Vovaeviç Paşinyan dedi ki, onlar Rusiya ilə olanları dəyərləndirirlər. Rusiyanın təhlükəsizlik, iqtisadiyyat, suverenlik üçün etdiklərini qiymətləndirmək çətindir, münasibətlərimizdə olanları və olanları qiymətləndirmək lazımdır. Ümid edirəm ki, prezidentlə təmaslar olacaq və orada bizim qərbli bədxahların irəli sürdüyü arqumentlər olmadan bunu açıq şəkildə müzakirə etmək mümkün olacaq”, - Rusiya XİN rəhbəri bildirib.

Öz növbəsində, Vladimir Putinlə mümkün görüşü ilə bağlı suala Nikol Paşinyan belə cavab verib: “Görüş olacaq, çünki görüşməmək planımız yoxdur. Amma nə vaxt, necə, indi deyə bilmərəm”.

V.VƏLİYEV