Türkiyənin balanslı siyasəti nə vaxta qədər davam edəcək? ANALİZ- TƏHLİL

24 fevral 2022-ci ildən bu günə qədər təkcə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin nə vaxt bitəcəyi və dünya tarazlığını necə dəyişəcəyi deyil, həm də müharibənin Ankara-Moskva münasibətlərinə necə dəyişəcəyi gündəmdədir. Çünki müharibə zamanı iki ölkə arasında münasibətlər fərqli bir mühitə çevrilib. Ankara ilə Moskva Suriyada maraq toqquşmalarını bir kənara qoyaraq yaxınlaşıb və enerji, təhlükəsizlik, ticarət, turizm sahələrində inkişaf edən ikitərəfli əlaqələr nümayiş etdirib. Suriya və İdlibdəki böhranlara və Liviyadakı maraqların toqquşmasına baxmayaraq, iki ölkə arasında siyasət qırılma nöqtəsinə çatmayıb. Ukrayna və Rusiya müharibəsi isə Türkiyə-Rusiya münasibətlərinin sınaqdan keçirildiyi bir prosesi başlatdı. Bu prosesdə hava məkanı Rusiyaya açıq olan, Moskvaya qarşı sanksiyalarda iştirak etməyəcəyini açıq şəkildə bildirən, bütün şərtlərə baxmayaraq, Rusiya ilə diplomatik əlaqələrini davam etdirən yeganə NATO üzvü Türkiyə oldu.

Ankara Ukrayna və Rusiya ilə diplomatik kanalları açıq saxlayıb

Hər iki ölkənin nümayəndələrini əvvəlcə Antalyada, sonra İstanbulda qəbul etməsi bütün dünyanın gözünün Türkiyəyə çevrilməsinə səbəb oldu və bu danışıqlarda irəliləyiş gözləntiləri də var idi. Rusiya və Ukrayna müharibəsi Türkiyə üçün fürsətləri və böhranları özündə gətirdi. Ukraynanın NATO və Aİ-yə üzvlük məqsədlərindən əl çəkməməsi Moskvanın təhlükə anlayışını ən yüksək pik səviyyəyə çatdırdı. Proseslərin bu istiqamətdə irəliləməsi Aralıq dənizində Türkiyə üçün daha bir fürsəti yaratdı. İsrailin Aralıq dənizindəki təbii qazının Türkiyə üzərindən Avropaya nəqli layihəsi yenidən gündəmə gəldi. Türkiyənin Aralıq dənizində İsraillə əməkdaşlıq etməklə həm təbii qaz təchizatında Rusiyadan asılılığına son qoymaq istəyən Avropaya alternativ qaz təmin etmək imkanı, eyni zamanda, Türkiyənin qlobal iqtisadi məsələlərdə müzakirələrə qatılmasına şərait yaratdı. Bu baxımdan, 2022-ci il martın 13-də İsrail prezidenti Hersoqun Ukrayna müharibəsi zamanı Türkiyəyə, sonra isə Yunanıstanın baş naziri Mitsotakisi səfər etməsi təsadüfi deyil.

Rusiya ilə balans siyasətini qorumağa çalışan Türkiyə nə dərəcədə davamlılıq göstərib?

Bütün bu inkişaflar fonunda Türkiyənin son vaxtlar problemlər yaşayan İsrail və Yunanıstanla münasibətlərini yaxşılaşdırmaq fürsəti əldə etdiyi Ukrayna böhranı zamanı Rusiya ilə münasibətlərində balans siyasətinin nə qədər davam edə biləcəyi sualı, ön plana çıxır. “Türkiyənin ABŞ və Aİ ilə münasibətlərində gərginliyi azaltmaq səyləri Türkiyəni Rusiyadan uzaqlaşdıracaqmı?” sualı da xüsusilə Qərb mətbuatında müzakirə olunur. Bu suallara dəqiq cavab vermək mümkün deyil. Ancaq indiki mərhələdə demək olar ki, Türkiyə və Rusiya indiki konyukturada bir-birini qurban verəcək heç bir strategiyanı qəti şəkildə qəbul etmək istəməyəcək.

Çünki Rusiya Türkiyə üçün Qərbə qarşı rıçaq rolunu oynayır. Bundan əlavə, hər iki ölkə enerji, turizm və ticarətə əsaslanan bir-birinə qarışan əlaqələrini təhlükə altına almaq istəməyəcək. Lakin bu, o demək deyil ki, hər iki ölkə öz aralarında mövcud olan əsas maraq toqquşmalarına məhəl qoymayacaq. Ona görə də Ankara müharibə dövründə Moskva ilə münasibətlərində son dərəcə təmkinli davranır və Rusiyanın, xüsusən də ABŞ-ın təxribatına üstünlük vermir.

Ukrayna müharibəsi ilə üç sahədə rəqabət və qarşıdurma alovlanıb. ABŞ-ın beynəlxalq aləmdə supergüc mövqeyini qoruyub saxlamaq istəyir. Odur ki, Ukrayna müharibəsi ilə üç sahədə artıq mövcud olan ABŞ-Rusiya rəqabəti və qarşıdurması güclənərsə və böyüyərsə, Türkiyənin hər iki ölkəyə qarşı balans siyasəti dayanıqsız ola bilər. Belə olan halda ABŞ-ın Türkiyəyə öz tərəfini müəyyən etmək üçün onsuz da etdiyi təzyiq daha da arta bilər. Onun nəticələrinin təbii qaz təchizatı və ərzaq təminatında çətinliklər kimi nəticələrini yaşamaq heç də uzaq imkan kimi görünmür. Əlbəttə ki, Türkiyə üçün ən pis ssenari olsa da, indiyə qədər Ankara uğurlu diplomatik addımlarla böhranı fürsətə çevirməyi bacarıb. Bu uğurlu diplomatik və təhlükəsizlik addımları böhranın şiddətləndiyi bir vaxtda belə Türkiyənin hər iki dominant güc üçün dəyərini artıra bilər ki, bu da Türkiyə üçün ən yaxşı ssenaridir. Bir sözlə, heç bir analitik bu müharibənin qısa müddətdə bitəcəyini proqnozlaşdırmır. Gərginlik azalsa belə, bölgədə soyuq və isti müharibə davam edəcək və Rusiya öz coğrafiyasından fərqli bölgələrə diqqətini və gücünü cəmləyə bilməyəcək. Türkiyənin Ukrayna Müharibəsi prosesində nüfuz qazanmasının başqa bir səbəbi də Türkiyənin Rusiyanın Ukraynaya hücumunu müharibə kimi qələmə verməsi və Montrö Konvensiyası çərçivəsində Boğazları döyüşən ölkələrin hərbi gəmilərinin üzünə bağlamasıdır. Ankara bu qərarın Ukraynanın tələbinə uyğun olaraq verilmədiyini, sözügedən vəziyyətin ekspertlər tərəfindən müharibənin təyini ilə bağlı olduğunu bildirib. Nəticə etibarilə Ukrayna müharibəsi Türkiyənin həm Rusiya, həm də Qərb dünyası ilə münasibətləri baxımından bir çox böhran və imkanlar ehtiva etsə də, Türkiyənin beynəlxalq sistemdə və beynəlxalq aləmdə sanballı yeri və geostrateji əhəmiyyətinin danılmaz olduğunu sübut etdi.

Qönçə Quliyeva