Çoxlu meyvə yemək niyə hər zaman xeyir deyil ? - ARAŞDIRMA

Meyvə sağlam qida kimi geniş qəbul edilirsə də, onun həddindən artıq istehlakı hər zaman faydalı hesab edilmir. Müasir elmi araşdırmalar göstərir ki, meyvələrdə olan fruktozun yüksək miqdarda qəbulu metabolik sistemə əlavə yük gətirə və müxtəlif sağlamlıq risklərini artırmağa səbəb ola bilər. Bu araşdırmada meyvə istehlakının miqdarı, fruktozun metabolik təsirləri, qaraciyərin yükü, qan şəkəri və insulinə olan təsiri elmi təhlil olunur. Məqsəd, meyvənin sağlam qida kimi üstünlükləri ilə potensial risklərini balanslı şəkildə təqdim etməkdir.

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.

Çoxlu meyvə yemək niyə həmişə xeyirli deyil?

Meyvələr tərkibində vitaminlər, antioksidantlar və lif ehtiva edir, amma onların əsas şəkər mənbəyi fruktozdur. Fruktoz qlükozadan fərqli olaraq qaraciyər tərəfindən emal olunur. Həddindən artıq fruktoz qəbul ediləndə qaraciyər onun böyük hissəsini qlükogen və yağ şəklində saxlamağa çalışır. Bu proses qaraciyərdə yağ yığılmasına, yəni qeyri-alkoholik yağlı qaraciyər xəstəliyi riskinin artmasına səbəb ola bilər.

Bundan əlavə, çoxlu fruktoz qan şəkərinin ani artımına səbəb olmaya bilər, lakin insulin həssaslığını aşağı sala bilər. Bu, zamanla insulin müqavimətini gücləndirir və metabolik sindromun formalaşmasına şərait yaradır. Uşaqlar və artıq çəkili insanlar bu təsirlərə daha həssasdırlar.

Fruktozun qaraciyərə təsiri və uzunmüddətli nəticələr

Fruktoz qaraciyərdə metabolizə edilərkən trigliserid istehsalını stimullaşdırır. Bu proses uzun müddət davam etdikdə qaraciyər yağlanır, qaraciyər enzimləri yüksəlir və qaraciyər funksiyası pozula bilər.

Elmi araşdırmalar göstərir ki, gündə 3–4 porsiyadan çox yüksək fruktozlu meyvə istehlakı olan insanlarda qaraciyər yağlanması riski əhəmiyyətli dərəcədə artır. Mütəxəssislər bu vəziyyəti “meyvə ilə şəkər yükü” kimi ifadə edirlər, yəni meyvə sağlam olsa da, həddən artıq qəbul edildikdə qaraciyər üçün yük yaradır.

Qan şəkəri və insulinə təsir

Fruktoz qlükoza kimi qanda sürətlə yüksəlməsə də, uzun müddət yüksək dozada qəbul edildikdə insulin həssaslığını zəiflədir. Bu isə qan şəkərinin tənzimlənməsində çətinlik yaradır.

Araşdırmalar göstərir ki, gündə 5–6 porsiyadan çox meyvə istehlakı olan yetkinlərdə insulin müqavimətinin yüksəlməsi, postprandial (yemək sonrası) qlükoza idarəsinin pozulması müşahidə olunub. Belə insanlar diabet və metabolik sindrom riskinə daha həssas olurlar.

Hansı meyvələr daha risklidir?

Fruktoz miqdarı yüksək olan meyvələr (mango, üzüm, banan, xurma) metabolik yük baxımından daha risklidir. Alma, gilas, çiyələk və sitrus meyvələri isə lif və su tərkibi yüksək olduğu üçün fruktozun mənfi təsirini bir qədər azaldır.

Eyni zamanda, meyvə şirələri və qurutulmuş meyvələr fruktoz konsentrasiyasına görə daha təhlükəlidir. Şirələrdə lif yoxdur, qurutulmuş meyvələrdə isə şəkər nisbəti təbii meyvəyə nisbətən çox yüksəkdir. Bu səbəbdən metabolik xəstəlik riski artmış olur.

Uşaqlar və həddindən artıq meyvə istehlakı

Uşaqlar üçün meyvə hələ də vacibdir, lakin onların həddindən artıq fruktoz qəbul etməsi enerji balansını poza, qaraciyər yağlanmasına və insulin həssaslığının azalmasına səbəb ola bilər. Son illərdə aparılan statistika göstərir ki, Azərbaycanda məktəb yaşlı uşaqlar arasında qanda qlükoza və insulin balansında pozulmaların artımında meyvə şirələrinin və yüksək şəkərli qidaların rolu önə çıxır.

Meyvə şirəsi və qurudulmuş meyvələrin metabolik təsiri

Meyvə şirələri və qurudulmuş meyvələr təbii meyvədən fərqli olaraq yüksək fruktoz konsentrasiyasına malikdir. Meyvə şirəsi lifdən məhrum olduğundan qlükoza və fruktoz qan dövranına sürətlə daxil olur. Bu ani yüksəliş pankreası insulin ifraz etməyə məcbur edir və zamanla insulin müqavimətinin yaranmasına səbəb ola bilər.

Quruulmuş meyvələrdə isə su itkisi səbəbi ilə şəkər miqdarı təbii meyvədən 3–5 dəfə çoxdur. Nəticədə metabolik yük daha yüksək olur, xüsusilə həssas fərdlərdə qaraciyər və pankreas üzərində əlavə təzyiq yaranır. Belə vəziyyətlərdə uzun müddət davam edən yüksək fruktoz qəbulu qaraciyər yağlanması və qan şəkərinin dalğalanması riskini artırır.

Meyvə istehlakı və ürək-damar sistemi

Çoxlu meyvə istehlakı bəzi hallarda ürək-damar sağlamlığına da təsir göstərə bilər. Meyvələrdə olan kalium və antioksidantlar qan təzyiqini və damar elastikliyini yaxşılaşdırsa da, yüksək fruktoz tərkibli meyvələr uzun müddət yüksək dozalarda qəbul ediləndə trigliserid səviyyəsini artırır. Trigliseridlərin yüksəlməsi isə ateroskleroz riskini artırır.

Araşdırmalar göstərir ki, gündə 2–3 porsiyadan çox yüksək şəkərli meyvə qəbul edən yetkinlərdə LDL xolesterin səviyyəsi yavaş-yavaş yüksələ bilir. Bu səbəbdən meyvə istehlakında balans və növ seçimi vacibdir.

Hansı qrup insanlar üçün meyvə istehlakı riskli ola bilər?

Meyvə tərkibli fruktozun metabolik təsirlərinə görə bəzi insanlar daha həssasdır. Bunlara diabet, artıq çəki, insulin müqaviməti və qaraciyər problemi olan şəxslər daxildir. Həddindən artıq fruktoz qəbul edən bu insanlar qan şəkəri və qaraciyər üzərində əlavə yük yarada bilər.

Eyni zamanda uşaqlar və yeniyetmələr də həssas qrupdur, çünki onların pankreas və qaraciyər funksiyaları yetkinlər qədər stabil olmaya bilər. Bu səbəbdən yüksək şəkərli meyvə və meyvə şirələrinin tez-tez qəbulu davranış dəyişiklikləri, diqqət pozuntuları və metabolik problemlərə səbəb ola bilər.

Meyvə istehlakında balansın vacibliyi

Meyvələrin faydaları — vitamin, mineral, lif və antioksidant tərkibi — danılmazdır. Lakin fruktozun metabolik təsirləri səbəbindən balanslı istehlak vacibdir. Elmi təhlillər göstərir ki, yetkinlər üçün gündə 2–4 porsiya, uşaqlar üçün isə yaş və fiziki aktivliyə görə tənzimlənmiş miqdar təhlükəsiz hesab olunur.

Balanslı meyvə istehlakı orqanizmi qidalı maddələrlə təmin edir, qan şəkərinin sabitliyini qoruyur və qaraciyər üzərində əlavə yük yaratmır. Əlavə olaraq, meyvələrin təbii formada istehlakı, yəni bütün lifləri ilə birlikdə yeyilməsi metabolik təsirləri minimuma endirir.

Tövsiyələr

Çoxlu meyvə yemək həmişə faydalı deyil. Həddindən artıq fruktoz metabolik yükü artırır, qaraciyər yağlanması, insulin müqaviməti və qan şəkərinin dalğalanması riskini yüksəldir. Meyvə şirələri və qurutulmuş meyvələr xüsusilə yüksək risklidir, çünki fruktoz konsentrasiyası təbii meyvədən daha çoxdur.

Balanslı meyvə istehlakı isə faydalıdır və sağlam qida rasionunun vacib hissəsi kimi qəbul edilir. Hər fərd gündəlik miqdarı, meyvənin növünü və qəbul tezliyini nəzərə almalıdır. Xüsusilə diabet və qaraciyər problemi olan şəxslər həkim məsləhəti ilə meyvə qəbulunu tənzimləməlidir.