Dünyanın üç bucağında – RAKURS

Qətər, Polşa və Nepal... hadisələri nədən xəbər verir?

Bu gün dünyanın əksər ölkələri potensial müharibə, qarşıdurma, çaxnaşma, xaos, iç və dış savaş meydanıdır. Heç bir ölkə bütün bunlardan uzaq olduğunusöyləyə bilmir. Sanki, dünya yenidən qurulur, dövlətlər, dövlətlər birliyi yenidən tərtibə hazırlaşır. Kənar qüvvələri bir kənara qoyaq, dünya insanının da bəşəriyyəti məhv etmək həvəsi artıb. Planetimiz irili-xırdalı 400 savaşdan, münaqişə ocağından, top-tüfəng səsindən hər saniyə diksinir, eyni zamanda onu yaşatmaq missiyası olan “homo sapiens”lərin hər şeyin sonuna hazırlaşdıqlarından təəccüb və təəssüflənir. Dünyanın heç bir qitəsi, heç bir regionu sabit deyil, Yaxın Şərqdən, Cənubi Qafqazdan, Avropanın şərq hissəsindən, Cənub-şərqi Asiya regionundan, İran körfəzindən, Şimali Afrikadan, Karib dənizi hövzəsindən, Baltik dənizindən barıt və qan qoxusu gəlir.

Alyaskada Tramp-Putin görüşündən sonra düşünmək olardı ki, Ukrayna müharibəsində aktiv faza passivləşəcək, ağır silahlar yüngüllərlə əvəz olunacaq, tarıma çəkilmiş əsəblər danışıqlar masasında soyuyacaq və nəhayət sülhə doğru uzanan əllər geri çevrilməyəcək. Amma gözlənilənlər baş vermədi, Putinin təyyarəsi Alyaskada olarkən Kiyev şəhəri ballistik raketlərin hücumundan bir daha sarsıldı. Ümidlər bir andaca puç oldu. Tramp-Putin görüşündə nələrin müzakirə edildiyindən, nələrdən danışıldığından heç də hamının xəbəri yoxdur. Amma bəlli olan budur ki, Trampın şərtlərini qəbul etməyin intihar olduğunu anlayan Putin nahara qalmadan birbaşa Rusiyaya qayıtdı.

Bu gün dünyanın daha 3 bölgəsində qaynar qazan asılıb, İsrail Qətərə, Rusiya Polşaya hücum edib. Nepallılar isə öz dövlətlərinə asi olublar, prezident və baş naziri hakimiyyətdən qovublar, onların oturduğu binaları yandırıblar, nazirləri linc ediblər. Bir sözlə Nepal bu gün hakimiyyətsizdir...

İsrailin Qətərə hücumu

Paytaxt Dohaya zərbə endirilib. Zərbə Həmas rəhbərliyini hədəf alıb. Bu hücum İsrailin tarixdə Qətərə ilk zərbəsi olub. Qətər ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki mühüm müttəfiqidir. Eyni zamanda, 10 ildən artıqdır ki, HƏMAS-ın siyasi rəhbərliyinə sığınacaq verir və Vaşinqtonla birlikdə Qəzzada müharibənin sülh yolu ilə həlli cəhdində vasitəçilik rolunu oynayır.

İsrail Müdafiə Qüvvələri oktyabrın 7-də İsrailə hücumlara görə birbaşa məsul olan Həmas rəhbərliyinə zərbələr endirdiyini bildirib. Əməliyyat İsrailin təhlükəsizlik və əks-kəşfiyyat xidməti olan Şin Bet ilə birgə həyata keçirilib. İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu daha sonra Dohaya hücumu təsdiqləyərək bunu İsrailin “müstəqil əməliyyatı” adlandırıb. "Həmas terror təşkilatının liderlərinə qarşı bugünkü aksiya İsrail tərəfindən tamamilə müstəqil bir əməliyyat idi. İsrail bunu başlatdı, İsrail həyata keçirdi və İsrail bütün məsuliyyəti öz üzərinə götürür", - Netanyahu bildirib.

İsrail zərbə ilə bağlı həm Qətər, həm də ABŞ-ı xəbərdar edib. İsrailin Kanal 12-nin məlumatına görə, Tramp əməliyyata yaşıl işıq yandırıb. Qətər Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü isə ölkəyə əvvəlcədən xəbərdarlıq edilmədiyini bildirib.

ABŞ-ın cavabı

"Bu səhər Tramp administrasiyası ABŞ ordusundan İsrailin təəssüf ki, Qətərin paytaxtı Doha bölgəsində olan HƏMAS-a zərbə endirəcəyi xəbərini aldı. Sülh əldə etmək üçün bizimlə çox çalışan və cəsarətlə riskə girən suveren ölkə və ABŞ-ın yaxın müttəfiqi Qətəri bombalamaq nə İsrailin, nə də Amerikanın məqsədlərinə xidmət etmir", - Ağ Evin mətbuat katibi Karoline Levitt bildirib. Bununla belə, CNN-in qeyd etdiyi kimi, Ağ Evin mətbuat katibi “HƏMASı məhv etməyin” layiqli məqsəd olduğunu açıq şəkildə ifadə edib və İsrail ordusunun hərəkətlərini birbaşa pisləməklə kifayətlənib.

Levitt bildirib ki, prezident Tramp hücumdan sonra İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu, həmçinin Qətər əmiri Təmim Əl Tani və Qətərin baş naziri Məhəmməd Əl Tani ilə danışıb. “Prezident Tramp hesab edir ki, bu uğursuz hadisə sülh üçün bir fürsət ola bilər”, deyib.

Tətillərin nəticələri

Radikal Fələstin qruplaşması Qəzza zolağında HƏMAS liderinin oğlu Xəlil əl-Haya da daxil olmaqla, beş üzvünün öldürüldüyünü bildirib. HƏMAS liderlərinin taleyi hələ də məlum deyil. İsrail mediasının məlumatına görə, öldürülən Həmas liderləri arasında İsrailin 1997-ci ildə İordaniyada öldürməyə cəhd etdiyi hərəkatın xarici qanadının lideri Xalid Məşəl də var. “The Times of Israel” ərəb mediasına istinadən xəbər verir ki, vurulan HƏMAS qərargahında təşkilatın Qəzzadakı lideri Xəlil əl-Həya, HƏMAS-ın baş müzakirəçisi və Qəzzada atəşkəs danışıqlarının iştirakçısı olub. Eyni zamanda, Reuters-in Həmasdakı iki mənbəsi danışıqlar qrupunun üzvlərinin sağ qaldığını iddia edir.

Bundan başqa, təşkilatın İordan çayının qərb sahilindəki rəhbəri Zaher Cabarin və Həmas Şurasının (şurasının) rəhbəri Məhəmməd Dərviş də qərargahda olublar. HƏMAS siyasi bürosunun üzvü Suhail əl-Hindi Əl-Cəzirə telekanalına bildirib ki, Xəlil əl-Haya sağ qalıb, lakin oğlu Humam, ən yaxın köməkçilərindən biri və ehtimal ki, üç mühafizəçisi ölüb. O, bir neçə dəfə İsrailin hücumuna məruz qalan HƏMAS liderlərinin yaxşı olduğunu təkrarlayıb.

Sülh təşəbbüslərinə zərbə?

Son 20 ildə Qətər dünyanın danışıqlar paytaxtı olub. Doha ukraynalı uşaqların vətənlərinə qayıtması, Amerika qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması, Sudandakı üsyançılarla sülh razılaşması və təbii ki, atəşkəs və 2023-cü il oktyabrın 7-də Həmas tərəfindən tutulan bəzi girovların azad edilməsi üçün danışıqlar nöqtəsi olub. danışıqlar və vasitəçilik. Qətər hökuməti hücuma sərt cavab verib, lakin İsrail və HƏMAS arasında danışıqlarda vasitəçi roluna son qoyduğunu hələ rəsmən açıqlamayıb. 2025-ci ilin iyulunda Qətər bəziləri ölkə daxilində, digərləri isə ondan kənarda olmaqla 10 vasitəçilik prosesində iştirak edib. Konqo Demokratik Respublikası ilə Ruanda arasında sülh müqaviləsinə səbəb olan danışıqların təşəbbüskarı Qətər olub. Qətər girovların azad edilməsi və məhbusların dəyişdirilməsi məsələsində vasitəçiliyi ilə xüsusilə məşhur idi.

Qətər 7 oktyabr hücumundan sonra İsrail və HƏMAS arasında aparılan danışıqlarda əvvəldən iştirak edirdi. Dohanın vasitəçi olması ilə tərəflər müvəqqəti atəşkəsə razılaşıblar və 105 israilli girovu 240 fələstinli məhbusla dəyişdiriblər. İsrailin Dohaya hücumu artıq bir çox ərəb ölkələri, BMT, Fransa və Böyük Britaniya tərəfindən pislənib. Papa XIV Leo vəziyyəti "çox ciddi" adlandırıb.

Polşaya hücum, yoxsa...?

Rusiya pilotsuz təyyarələri Polşanın hava məkanına daxil olub. Polşa hərbçiləri Rusiya pilotsuz təyyarələrinə qarşı silahlardan istifadə ediblər. Polşanın baş naziri Donald Tusk sentyabrın 10-na keçən gecə Rusiyanın pilotsuz təyyarələrinin ölkənin hava məkanını çoxsaylı pozuntuları ilə bağlı fövqəladə hökumət iclası çağırıb. Bu barədə X şəbəkəsində Polşa hökumətinin sözçüsü Adam Szlapka məlumat verib. Tusk hökumət üzvləri ilə görüşüb.

Bundan əvvəl Polşanın baş naziri əməliyyat komandirindən Rusiyanın döyüş pilotsuz təyyarələri ilə insidentlə bağlı hesabat alıb. Tusk həmçinin hərbçilərin uçan obyektlərə qarşı silah istifadə etdiyini bildirib. Rusiya pilotsuz təyyarələri ilə bağlı fövqəladə tədbirlər fonunda o, həmçinin bildirib ki, Polşa müdafiə naziri NATO üzvləri və liderləri ilə “sıx təmasdadır”.

Xatırladaq ki, bundan əvvəl Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələri sentyabrın 10-na keçən gecə Rusiya pilotsuz təyyarələrinin Polşanın hava məkanına daxil olması barədə məlumat vermişdi və bu, Polşada bir neçə hava limanının müvəqqəti bağlanmasına səbəb olub. ABŞ Rusiyanın pilotsuz təyyarələrinin Polşaya hücumuna cavab olaraq Trampı təcavüzkar ölkə Rusiyaya qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etməyə çağırıb.

Polyaklar rusların hücumunu necə dəf etdilər?

İlkin məlumatlara görə, səkkiz-on rus pilotsuz təyyarəsi Polşanın hava məkanını pozub. Polşa hərbçiləri ölkənin hava məkanına daxil olan Rusiya pilotsuz təyyarələrinə qarşı hərbi əməliyyatın başa çatdığını elan edib. Polşa bu hücumu "təcavüz aktı" adlandırıb və müharibə zamanı ilk dəfə pilotsuz təyyarələrə atəş açıb. NATO müttəfiqləri Varşavanın köməyinə gəlib, daha ətraflı hekayədə. Polşa silahlı qüvvələrinin əməliyyat komandanlığı bəyan edib ki, ölkənin hava məkanını məhz Rusiya pilotsuz təyyarələri pozub. Baş nazir Donald Tusk gecə ərzində onların "çox" olduğunu söyləyib. Eyni zamanda, Ukraynanın monitorinq ictimaiyyəti qeyd edir ki, ona yaxın PUA Polşa ərazisinə uçub. "Birbaşa təhlükə yaradan pilotsuz təyyarələr vurulub. Mən NATO-nun baş katibi və müttəfiqlərimizlə daimi əlaqə saxlayıram", - Tusk X-də yazıb.

Daha sonra Polşa hərbçiləri NATO Hava Komandanlığına və Hollandiyaya F35 qırıcılarını səmalarında təhlükəsizliyi təmin etmək üçün yerləşdirdiklərinə görə təşəkkür edib. KİV-in məlumatına görə, NATO-nun Polşada yerləşdirdiyi “Patriot” hava hücumundan müdafiə radar sistemləri pilotsuz təyyarələri ilk aşkarlayanlar olsa da, onlara atəş açmayıb. Ümumilikdə gecə əməliyyatında aşağıdakılar iştirak edib: Polşanın F-16 qırıcıları, Hollandiyanın F-35-ləri, İtaliyanın AWACS havadan erkən xəbərdarlıq təyyarələri və NATO-nun birgə proqramı çərçivəsində idarə olunan tanker təyyarələri.

Nəticələri nədir?

Gecə hücumu nəticəsində ölkədəki 4 hava limanının fəaliyyəti dayandırılıb və ölkənin əsas hava qovşağı olan Varşavadakı Şopen hava limanı hava məkanını bağladığını elan edib. Ukrayna ilə sərhəddə yerləşən üç rayonun, o cümlədən Varşavanın yerləşdiyi Mazowieckie Voyvodası vətəndaşlarına evdə qalmağa və vurulan pilotsuz təyyarələrə toxunmamağa çağırılıb. "Vətəndaşların təhlükəsizliyindən narahat olaraq, sizi hər hansı naməlum obyektə və ya onun dağıntılarına yaxınlaşmamağa, toxunmamağa və yerindən tərpətməməyə çağırırıq. Belə elementlər təhlükə yarada bilər və tərkibində təhlükəli materiallar ola bilər. Onlar müvafiq xidmətlər tərəfindən hərtərəfli yoxlanılmalıdır", - hərbçilər polyaklara müraciət edir.

Yerli medianın məlumatına görə, Rusiyaya məxsus pilotsuz təyyarələrdən biri Polşanın şərqində yaşayış binasını vuraraq dam örtüyünə və binadakı avtomobilə ziyan vurub. Sosial şəbəkələrdə tapıldığı iddia edilən başqa bir rus kamikadze dronunun fotosu da var. Lyublin Voyevodalığının polisi bildirib ki, onlar zədələnmiş dronu Polşanın şərqində, Belarusla sərhəddən təxminən 40 km aralıda yerləşən Çosnovka kəndində aşkar ediblər. "Biz müvafiq xidmətlərə məlumat vermişik. Prosedurlar davam edir", - məlumatda deyilir.

“Həyəcan üçün əsas yoxdur”

Ümumiyyətlə, NATO Polşa hava məkanında Rusiya pilotsuz təyyarələri ilə insidenti hücum kimi qiymətləndirmir, Reuters mənbələrə istinadən yazır. Baxmayaraq ki, ilkin məlumatlar altı-on rus pilotsuz təyyarəsinin qəsdən müdaxiləsini göstərir. Polşanın baş naziri Tusk da “həyat həmişəki kimi davam edəcək” deyərək panikaya səbəb olmadığını deyir. Tusk yazıb: “Biz genişmiqyaslı təxribatla üzləşirik, müttəfiqlərlə məsləhətləşmələr davam edir”.

Eyni zamanda Aİ diplomatiyasının rəhbəri Kaja Kallas bildirib ki, “pilotsuz təyyarələrin Polşaya təsadüfən deyil, məqsədli şəkildə uçduğuna dair əlamətlər var”. Kallası Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski də dəstəkləyib. "Avropa üçün son dərəcə təhlükəli presedent. Bundan sonrakı addımların olub-olmayacağı tamamilə cavab tədbirlərinin koordinasiyası və gücündən asılıdır", - o deyib.

ABŞ konqresmen: “Hərəkətə keçmək vaxtıdır”

ABŞ konqresmeni Co Vilson Rusiya pilotsuz təyyarələrinin Polşa səmasında peyda olmasından sonra ABŞ-ın qətiyyətli addım atmasının vacibliyini vurğulayıb. O, prezident Donald Trampı Kremlə qarşı sərt sanksiyalar tətbiq etməyə və Ukraynaya hərbi yardımı artırmağa çağırıb. Bu barədə o, çərşənbə günü, sentyabrın 10-da X sosial şəbəkəsində yazıb. Siyasətçinin sözlərinə görə, NATO üzvü olan Polşanın hava məkanını pozan Rusiya pilotsuz təyyarələri ilə bağlı xəbərlər ciddi narahatlıq doğurur. Vilson Rusiyanın bu cür hərəkətlərinin alyansa qarşı birbaşa təcavüz olduğunu vurğulayaraq, onların geosiyasi kontekstdə təhlükəsini vurğulayıb. "Prezident Trampın Ağ Evdə prezident Nawrockini qəbul etməsindən bir həftə keçməmiş Rusiya İranın Şahed pilotsuz təyyarələri ilə NATO müttəfiqi Polşaya hücum edir. Bu, müharibə aktıdır və biz NATO müttəfiqlərinə hərbi cinayətkar Putinin azad və zəhmətkeş xalqlara qarşı davam edən əsassız təcavüzünə çevik reaksiyaya görə minnətdarıq", - Joe Wilson yazıb.

Rusiya ordusunu şikəst edə biləcək sərt sanksiyalarla yanaşı, konqresmen Ukraynaya müasir silahların verilməsinin vacibliyində israr edir ki, bu da Rusiyaya strateji zərbələr endirməyə imkan verəcək. O vurğulayıb ki, Putin artıq Ukrayna ərazisindəki münaqişə ilə məhdudlaşmır, birbaşa NATO-nun gücünü sınayır. "Putin artıq Ukraynadakı məğlubiyyətlə, ana və körpələri bombalamaqla kifayətlənmir, o, indi birbaşa NATO torpaqlarında bizim qətiyyətimizi sınayır. Putin bəyan edib ki, "Rusiya sərhəd tanımır". Azad və firavan xalqlar Rusiyaya sərhədlərin nə olduğunu öyrədəcək”, - konqresmen yazıb.

Siyasətçi deyib ki, Rusiyanın bu cür davranışı onun qeyri-məhdud genişlənmə istəyini nümayiş etdirir, lakin demokratik ölkələr öz sərhədlərini və azadlıq prinsiplərini müdafiə etməyə hazırdırlar. Bundan əvvəl Ukrayna Hərbi Hava Qüvvələri sentyabrın 10-na keçən gecə Rusiya pilotsuz təyyarələrinin Polşanın hava məkanına uçuşu barədə məlumat vermişdi ki, bu da Polşada bir neçə hava limanının müvəqqəti bağlanmasına səbəb olub.

Nepalın qeyri-adi çevrilişi

Sosial medianın bloklanması və korrupsiyaya görə qəzəb Nepalda polislə gənc etirazçılar arasında şiddətli toqquşmalara səbəb olub. Nepal ölkənin müasir tarixində ən böyük etiraz aksiyalarına bürünüb. Səbəb korrupsiya, zəif iqtisadiyyat və hökumətin sosial medianı qadağan etmək qərarı ilə bağlı narazılıqdır. Qlobal medianın adlandırdığı Zoomer İnqilabı indi bir neçə nazirin istefaya getməsi və parlament binasının gənclər tərəfindən yandırılması ilə sürət qazanır.

Zoomer İnqilabı

“Zoomer Generation” adlanan etirazlara hökumətin Facebook-a qadağası səbəb olub. Onlar saxta xəbərlərin, nifrət nitqinin və kibercinayətkarlığın yayılması ilə mübarizə aparmaq məqsədilə 26 digər sosial media platformasına girişi məhdudlaşdırmağı planlaşdırırdılar. Etirazçılar hökuməti senzura və avtoritar üsullarla, habelə korrupsiyaya qalib gəlməkdə ittiham ediblər.

“Nepo uşaqlar” hərəkatı nədir? Nepalda sosial medianın məhv olmaq təhlükəsi də “nepo uşaqları” adlı onlayn hərəkatın yüksəlişi ilə üst-üstə düşdü. Bu termin çox güman ki, Hollivudda məşhurlaşan "nepo körpə" terminindən götürülmüşdür ki, bu da məşhurların övladlarının ailə əlaqələri vasitəsilə imkanlar əldə etdikləri qohumbazlıq təcrübəsinə istinad edir. Son günlər Nepal vətəndaşları TikTok və Reddit-də siyasi liderlərin, xüsusilə də keçmiş baş nazirlərin və nazirlərin övladlarının foto və videolarını yerləşdirirlər, onları dəbdəbəli həyat tərzini və xarici səfərləri maliyyələşdirmək üçün vergi ödəyicilərinin pullarından istifadə etməkdə ittiham edirlər. Yazılar xüsusi heşteqlərdən istifadə edilməklə paylaşılıb və belə bir TikTok postuna 24 saat ərzində 1,3 milyondan çox baxış olub.

Etirazçılar etiraf edirlər ki, sosial media qadağası etirazlara səbəb olub, lakin əsl “diqqət” ölkədə daha geniş korrupsiyaya yönəlib. Nəticədə etirazçılar bazar ertəsi Katmanduda parlament kompleksini mühasirəyə alaraq təhlükəsizlik postunu zəbt ediblər. Bundan sonra etirazçılarla hüquq-mühafizə orqanları arasında toqquşmalar başlayıb. Nəticədə 19 etirazçı həlak olub, 300-dən çoxu yaralanıb. Şahidlərin xarici mediaya verdiyi məlumata görə, hakimiyyət kütləyə qarşı həqiqi güllələrdən, həmçinin rezin güllələrdən və su şırnaqlarından istifadə edib.

Yanğınlar və istefalar

Ölümlə nəticələnən qarşıdurmalardan sonra hökumət sosial mediaya qoyulan qadağanı aradan qaldırıb. Bununla belə, çərşənbə axşamı etirazçılar baş nazir Şarma Olinin şəxsi iqamətgahı qarşısında toplaşaraq etirazçıların ölümünə görə məsuliyyət tələb edib və onun hökumətini korrupsiyada ittiham ediblər. Nəticədə təhlükəsizlik qüvvələri etirazçıları yenidən dağıtmağa başlayıb və onlar iqamətgahı yandırıblar. Videolarda nümayişçilərin binanın yanan zaman necə rəqs etdiyi və bayram etdiyi göstərilir.

Şiddətli etirazlar fonunda Nepalın dörd naziri istefa verib. Xüsusilə, Nepalın daxili işlər naziri Ramesh Lekhak, kənd təsərrüfatı naziri Ramnath Adhikari, səhiyyə naziri Pradeep Paudel və idman naziri Tejulal Çaudhari. Ölkənin baş naziri də istefa ərizəsi yazıb. Nepalda etirazçılar həmçinin hakim partiyanın ofislərini və Canakpurdakı binaları yandırıblar. Yerli media parlament binasının yandırılaraq məhv edildiyini yazıb: etirazçılar hətta onu söndürməyə belə cəhd etməyiblər. Bütün vacib sənədlər məhv edilib. Nepal ordusu artıq nümayişçilərə xəbərdarlıq edib: “İğtişaşlar davam edərsə, hərbçilər küçələrdə hərəkətə keçəcək”.

Bəli, dünyanın 3 bucağında yeni hücum, müharibə və iğtişaş baş verib. Hər keçən gün yeni-yeni qarşıdurma ocaqlarının yaranması, əlbəttə, bəşəriyyətin normal həyatını təhdid etməkdir. Sabitlik isə hələ də çox uzaqdadır.

V.VƏLİYEV