Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin postsovet məkanında beynəlxalq münasibətlər kafedrasının professoru, tarix elmləri doktoru Niyazi Niyazov Pravda.Ru TV studiyasında fikirlərini bölüşüb. Həmin müsahibənin 2-ci hissəsini təqdim edirik.
Müsahibənin əvvəlini oxuyun:
https://sia.az/az/news/politics/840666.html
- Fakt budur ki, 2016-cı ildə Rusiyanın xahişi ilə Azərbaycan ordusunun hücum əməliyyatları dayandırıldı.
- Sonra təbii ki, Ermənistan bunu bir neçə dəfə inkar etməyə çalışdı, amma məlumdur ki, o dövrdə döyüş əməliyyatlarına son qoymağın şərtlərindən biri də Ermənistanın o zamankı prezidenti Serj Sarkisyanın münaqişənin həllində güzəştə gedəcəyinə söz verdiyi öhdəliyi idi. Sonra xatırlatmaq istərdim, söhbət Lavrov planının həyata keçirilməsinin başlanğıcından gedirdi: eyni məşhur düstur: 5 rayon, 5 il sonra 2 rayon azad olunur, daha sonra statusu müzakirə, qaçqınların geri dönməsi.
O vaxt müharibə bu vədlərlə dayandırıldı, çünki Azərbaycan əvvəldən deyirdi ki, müharibə siyasətin son hədəfi deyil, son məqsədi ərazilərin azad edilməsidir. "Bunu diplomatik yolla, sülh yolu ilə etmək olarsa, buna hazırıq, deyək ki, vasitəçiləri dinləməyə hazırıq. Biz danışıqlar prosesinin potensialından fəal şəkildə istifadə etməyə hazırıq"- belə bəyan edilmişdi.
Sülh prosesini Paşinyanı dəfn etdi
Paşinyan, döyüş əməliyyatları başlayanda, bir neçə dəfə Azərbaycan tərəfdən prezident Putin vasitəsilə ona səslənən təkliflərdə, Ermənistanın həqiqətən də BMT-nin 4 məşhur qətnaməsinin və Lavrovun planının yerinə yetirilməsinə razı olduğu təqdirdə Azərbaycanın hərbi əməliyyatları dayandırmağa hazır olduğu barədə təkliflər aldı.
Lakin Paşinyan, görünür, hər dəfə erməni ordusunun Azərbaycan qoşunlarının hücum impulsunu qoruya biləcəyinə əmin idi və bu barədə Rusiya ekspertləri də daxil olmaqla bir çox mütəxəssis yazmışdı. Mütləq inam var idi, heç kim Azərbaycan ordusunun bu qədər qısa müddətdə bu cür uğurlara imza atacağını gözləmirdi, çünki müdafiə xətti əslində 27 ildir hazırlanmışdı, bir neçə müdafiə xətti var idi, dərin eşelonlu, minalanmış ərazilərlə təmin edilmiş və s.
Erməni siyasətçilər, görünür müharibənin uzanan bir xarakter alacağını, Azərbaycan ordusunun irəliləməsinin minimal olacağını və yenə də danışıqlarda bazarlıq etmək mümkün olacağını və bu bazarlığın, məsələn, Qarabağın dağlıq hissəsinin Azərbaycandan ayrılması da daxil olmaqla, Ermənistanın maraqlarını qorumağa kömək edəcəyini ümid edirdilər.
Bu hesablamalar Azərbaycan ordusu tərəfindən ləğv edildi və nəticədə, əlbəttə ki, Vladimir Putin de-fakto Ermənistana bir seçim təqdim etdi: ya bölgədəki qüvvələrinizin tam bir məğlubiyyəti, tam bir nəzarət itkisi, ya da həqiqi təslim olmaq üçün danışığa gedin, eyni zamanda əsgər və zabitlərinizin həyatını xilas edin, qalan ordu hissələrini qoruyun. Və erməni tərəfi sadəcə bu sülh şərtləri ilə razılaşmaq məcburiyyətində qaldı.
- Əliyevin sərt bir vəsvəsəsi var idi- sülh müqaviləsi bağlamamaq, axı Şuşa praktik olaraq alındı, yalnız Stepanakerti (Xankəndi-red) almaq qaldı və sonra ermənilər dağıldı, xüsusən də Ermənistan, başa düşdüyüm kimi, qoşunlarını göndərməyib, yalnız könüllülər Qarabağda döyüşdü?
- Mövcud olan “Dağlıq Qarabağ ordusu” əslində öz döyüş vahidlərinə sahib 2 ordu, İrəvanın tam komandanlığı altında bir struktur təşkilatı idi. Əsl bir ordu.
Ermənistan vətəndaşları, o cümlədən Qarabağda doğulub böyüyən ermənilər, yəni foto və videolarda görünən hərbçilər xidmət edirdilər- bu təbliğat və reklam məqsədi ilə bir filmdir. Bu, ordunun məğlub olduğu müharibənin son mərhələsidir.
Əsgər köçürülməsinə gəlincə, bu belə deyil. Ermənistanın döyüş birləşmələrini Qarabağa köçürdüyünə dair bir çox dəlil var, lakin bunlar, ilk növbədə pilotsuz uçuş aparatları ilə, Azərbaycan ordusunun artilleriyası tərəfindən çox sürətlə məhv edildi.
Burada, bir nümunə olaraq, internetdə bir vaxtlar Ermənistandan Rusiyada keçirilən məşhur tank marafonuna qatılan tanklardan birinin fotosu var. Sonra onu Qarabağdakı hərbi əməliyyatlarda iştirak etmək üçün Ermənistan göndərdi. Orada Azərbaycan qoşunları tərəfindən sağ-salamat ələ keçirildi.
Bu cür ələ keçirilən birliklərin sayı çoxdur, “Dağlıq Qarabağ” yox, Ermənistan Respublikasının silahlı qüvvələrinin işarələri var.
Öldürülmüş erməni əsgər və zabitlərinin siyahılarına baxsanız, bu insanların böyük payı Ermənistan Respublikasının sakinləridir, bu da bir daha buradakı döyüş hissələrinin Ermənistandan köçürülməsinin həyata keçirildiyini göstərir.
Anlaşılmalıdır ki, Şuşa ələ keçirildikdə, Azərbaycan artıq indi sülhməramlıların nəzarətində olan Laçın dəhlizini kəsmişdi və buradan dar bir dağ yolu ilə atəş içindən keçmək intihar olardı, istər tanklar, istər hava müdafiə sistemi ilə özüyeriyən artilleriya qurğuları. Çnki pilotsuz təyyarələr ora tamamilə nəzarət edirdi.
İkinci yol- işğal qoşunlarının indi geri çəkildiyi Kəlbəcərdən olan yol da Azərbaycan ordusunun atəş nəzarəti altında idi.
Qoşunların qalıqlarını da Qarabağa göndərməklə, Ermənistan yalnız bir şeyə nail ola bilərdi - heç bir hərbi uğur qazanmadan bu müharibənin ocağına daha çox qurban atmaq.
- Nikol Paşinyan, Qarabağın 20 minlik ordusundan danışarkən ...
- O, Ermənistanın qondarma “Dağlıq Qarabağ Respublikası”nın təhlükəsizliyinin qarantı olmadığını ifadə etdi və əslində 2 qrupun olduğunu etiraf etdi: “Dağlıq Qarabağ” və Ermənistan qoşunlarının birləşməsi...
Davamı olacaq
Elçin Bayramlı