Dünyada və Azərbaycanda olan cehiz adət-ənənələri - ARAŞDIRMA

Ölkəmizdə və dünyanın bir sıra yerlərində əksər ailələr qızları doğulduğu andan etibarən onlara cehiz hazırlamağa başlayır. Bəs, gəlin görək dünyada və Azərbaycanda hansı cehiz yığma adətləri var?

SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Cehiz vermək adəti necə yaranıb?

Gəlin cehizinin düzülməsi ənənəsi ailənin qızı üçün aldıqlarını yaxınlarına göstərmək üçün tətbiq olunur. Belə ki, qonşular, qohumlar, tanışlar gəlinin və onun ailəsinin təmin etdikləri ev əşyalarına baxmağa gəlirlər.

Türkiyədə cehiz almaq adətləri

Dəsmallar, yorğan örtüyü dəstləri və bütün digər əşyalar zamanla tədricən alınır. Bütün cehiz gəlinin atasının evində saxlanılır. Orta hesabla toylarına 30, yaxud 10-15 gün qalmış cehiz bəyin ailəsinin kirayə götürdüyü avtomobilə yığılır. Cehiz yeni evə köçür və ailələrdə qadınlar tərəfindən şkaflara yerləşdirilir. Bu hissə 90 faiz bizdə olduğu kimidir.

Bu arada cehizə baxış keçirən yaxınlar tərəfindən evin çatışmazlıqları müəyyən edilir. Yəni yeni evlənən cütlüklərə kömək etmək üçün cehizə baxmağa gələn insanlar gəlinin çatışmayan əşyalarını alıb ona hədiyyə edərdilər. Yeni gəlinə cehiz vermək adəti sayəsində hər kəs cütlüyə dəstək olurdu.

Müxtəlif cehiz qoyma modelləri var. Gəlinlərin bəzi əşyaları şkaflara qoyulur. Cehizə baxmağa gələnlərdən onlara açıb baxmaları xahiş olunur. Türkiyədə bəzi gəlin namizədləri dəsmal və krujeva kimi əl işlərini çarpayıya düzərək nümayiş etdirirlər.

Gəlin namizədləri cehizlərindəki bütün əşyalara baxılmamasını istəyirlər. Məsələn, bəzi gəlinlər alt paltarlarına baxılmasını xoşlamırlar. Bu halda, paltarlar, çəkmələr və yastıq üzükləri kimi əsas cehiz məhsullarını nümayiş etdirmək kifayət edəcəkdir.

Cehizi evə yerləşdirmə iki gün və ya həftə ərzində davam edə bilər. Əslində bu, qismən cehizə baxmağa gələcək insanların sayı və görüləcək əşyaların çoxluğu ilə bağlıdır. Cehiz mərasimi adətən cütlüyün yeni evində keçirilsə də, bu mərasim gəlinin ata evində də keçirilə bilər.

Cehizə baxmağa gələn insanların adətən hədiyyələri də yanlarında olur. Qonaqlar büdcələrinin imkan verdiyi qədər mətbəx əşyalarından tutmuş kiçik dəsmala qədər istədikləri hədiyyələri gətirə bilərlər.

Cehiz yerləşdirmə zamanı yeməyə nə təklif olunur?

Cehiz mərasimində veriləcək yeməkləri bəyin ailəsi hazırlayır. Ancaq bu, bölgədən bölgəyə dəyişə bilər.

Cehiz şkaflara qoyulduqdan və ya düzüldükdən sonra bəyin ailəsi tərəfindən qonaqlara yeməklər təqdim olunur. Bu yeməklər Türkiyədə ət, düyü, salat və desertdən ibarətdir.

Cehizalma adətləri hansılardır?

Türkiyədə cehiz mərasimi zamanı bəyin ailəsi gəlinin evinin qarşısına nağara və tütək gətirir. Cehiz nəqliyyat vasitəsinə aparılarkən nağara və tütəklərin müşayiəti ilə çalınıb yola salınır. Bəzi ailələrdə cehizi evdən çıxararkən dualar oxunur.

Cehiz daşınan maşının arxa güzgüsünə dəsmal və qırmızı lent asılır. Cehiz evdən çıxmazdan əvvəl gəlinin qardaşı və ya əmisi oğlu cehizliyin üzərinə otuzdurulur. Belə ki, bəydən istədiyi qədər cib pulu almayana qədər qardaşlar ayağa qalxmaz. Bu mərasim zamanı cib pulu ilə bağlı danışıqlar əyləncəli anlara səbəb ola bilər.

Müəyyən rayonlarda cehiz qoyulan evlərin qapısına dəsmal asılır. Beləliklə, qonşular cehiz görməyə gedə biləcəklərini başa düşəcəklər. Həmçinin, gəlinin qardaşlarından biri bəydən cib pulu alana qədər qapını tuta və açmaya bilər.

Cehiz gətirməzdən əvvəl nəzərə alınmalı olanlar

Cehizlər yeni evə aparılmazdan əvvəl diqqətlə hazırlanır. Gəlin namizədlərinin əksəriyyəti cehiz sandığı alır. Bu sandıq bütün əşyaları saxlamayacağından, çamadan kimi onları daşımağa kömək edən əlavə məhsullardan istifadə edə bilərlər.

Cehizlər qırmızı lentlərlə bəzədilir. Bu yolla oğlan tərəfə onların nə qədər səliqəli olduqları göstərilir. Deyə bilərik ki, son dövrlərdə cehizlər xüsusi bağlamalarda, yaxud gəlin qutularında daşınır. Üzərində gəlinin adı olan qutular da firmalar tərəfindən istehsal olunur.

Cehiz əşyalarının təsnifatı və qablaşdırılması həmişə işi asanlaşdırır. Məhsulları yerləşdirərkən qutuların bir küncünə yazsanız, yerləşdirərkən buna uyğun hərəkət edə bilərsiniz. Cehizin kateqoriyalara görə bölüşdürülməsi həmişə gözəl görünüş yaradır.

Kişiləri narahat edən suallardan biri də bəyin cehiz siyahısına hansı əşyaların daxil olmasıdır. Cehiz anlayışı ümumiyyətlə qadınlarla bağlı olsa da, əslində kişiləri də maraqlandıran bir məsələdir. Bu səbəbdən də əksər gənc qızlar və kişilər cehiz üçün nə alacaqlarını düşünürlər. Bəy cehizinin olub-olmaması ilə maraqlananlar üçün bu, paltar və ev əşyaları deməkdir. Övladlarını evləndirməyi düşünən ana və atalar bəyin cehizi nədən ibarət olacağını soruşurlar. Bəs bəyin cehizi necə?

Türkiyədəki cehiz ənənəsinin bizdəkindən əsas fərqi odur ki, burada evin böyük məişət texnikası və mebellərini bəy alır.

Türkiyədə toy ərəfəsində kişiləri maraqlandıran məsələlər arasında bəyin cehizi də var. Əvvəllər cehiz əl işi krujeva, dəsmal, çarpayı və müxtəlif paltarları təsvir etsə də, indi çox fərqli məna kəsb edir.

İlk olaraq gəlin və bəy namizədləri ev qurmaq üçün lazım olan hər şeyi almağa razı olmalıdırlar. Oğlan tərəfi qonaq otağı, yataq, divan, stol-stul və digər mebel dəstlərinin alınmasına cavabdeh olduğu halda, qız tərəfinin mətbəx, yataq otağı və vanna otağı məhsulları alması gözlənilir. Hər iki tərəf üçün uzun bir siyahı qeyd etmək olar.

Aşağıda bəy tərəfinin almalı olduğu cehiz əşyaları var. Bu siyahı tələb və ehtiyacdan asılı olaraq dəyişdirilə bilər. Sözügedən əşyalar çıxarıla və ya fərqli məhsullar əlavə edilə bilər.

- Divan dəsti

- Qəhvə masası

- Yemək otağı dəsti

- Xalça

- Pərdə

- Televizor

- Kitab şkafı

- Soba

- Kondisioner

- Mikrodalğalı soba

- Soyuducu

- Qabyuyan maşın

- Paltar qurudan

- Paltaryuyan maşın

Bəs, ölkəmizdə?

Azərbaycanda isə bu sadalananların hər birini qız evi alır. Oğlan evi qız üçün sadəcə qızıl-ziynət əşyası, xonçalar və şirniyyatları təmin edir. Ümumilikdə, hər iki tərəfə müəyyən qədər yük düşür. Üstəlik, əgər cütlük ayrı evdə yaşayacaqsa, bu zaman qız cehizinin məbləği daha da artır. Çünki ayrı ev tamamilə sıfırdan əşya ilə təmin olunmalıdır.

Ayşən Vəli