ABŞ Tehranın BMT-nin Qadının Statusu Komissiyasından çıxarılmasını istəyir
BMT Təhlükəsizlik Şurası çərşənbə günü İrandakı etirazlarla bağlı qeyri-rəsmi iclas keçirib. Tədbirin keçirilməsində məqsəd İran xalqına dəstək olub. Bununla belə, bir sıra şura üzvləri (o cümlədən Rusiya) bunun üçün platformanın seçilməsindən çaşqınlıqlarını ifadə etdilər və görüşün həmtəşkilatçısı olan ABŞ hakimiyyətini fərqli məqsədlər güdməkdə günahlandırıblar.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-rəsmi iclası Qərb ölkələri tərəfindən getdikcə daha çox insan haqlarının ən ağır şəkildə pozulmasında ittiham etdiyi İranda davam edən etiraz hərəkatına həsr olunub. Bu görüşün keçirilməsi təşəbbüsü ilə ABŞ və Albaniya çıxış edib.
İranda kütləvi etirazlar sentyabrın 16-da İranın Sekkez şəhərində 22 yaşlı kürd qadın Məhsa Əmininin dəfn mərasimi zamanı başlayıb. Bir neçə gün əvvəl səlahiyyətlilər onu hicabın düzgün geyinmədiyinə görə saxlayıblar. Polis bölməsində halı xarablaşan qadın xəstəxanaya çatdırılsa da orada ölüb. Hakimiyyətdə və qadının yaxınlarında baş verənlərlə bağlı iki fərqli versiya var: birincisi ölümün uzun sürən xəstəlik nəticəsində baş verdiyini, ikincisi isə həbs zamanı döyülmələrin buna səbəb olduğunu deyir.
İran prezidenti İbrahim Rəisi araşdırma aparılmasına göstəriş verib. Tibbi rəydə göstərilir ki, qız döyülməyib, etirazçılar isə buna qətiyyən inanmayıblar. Etiraz hərəkatı İranın demək olar ki, bütün əyalətlərini əhatə edib və sosial şüarlar arasında rejimin dəyişdirilməsi çağırışı və İranın ali lideri Ayətullah Əli Xamenei üçün ölüm arzuları ilə bağlı siyasi şüarlar tez-tez görünməyə başlayıb. Bununla bağlı İran prezidenti ABŞ-ı ölkədəki sabitliyi pozmaqda ittiham edib.
Hicab İranı necə silkələdi
BMT Təhlükəsizlik Şurasındakı iclasdan bir müddət əvvəl İranın təşkilatdakı daimi nümayəndəsi Əmir Səid İrəvani də təxminən eyni fikri səsləndirib. O, jurnalistlərə deyib ki, “ABŞ növbəti dəfə dezinformasiya və açıq ikiüzlülük kampaniyasına əl atır”. İran xalqı sanksiyalardan əziyyət çəkir, həyati vacib dərman və qida çatışmazlığından əziyyət çəkir, ABŞ “insan hüquqları kimi dəyərli anlayışdan sui-istifadə etmək və öz siyasi gündəmini inkişaf etdirmək üçün BMT platformaları və resurslarını manipulyasiya etmək kimi standart təcrübədən” istifadə etməyə davam edir.
Birləşmiş Ştatların həqiqətən də bu görüş üçün proqram planları var və onlar BMT-də və onun platformalarında islahatların aparılması kimi çoxdan elan edilmiş məqsədlə bağlıdır. Görüşdən əvvəl ABŞ-ın vitse-prezidenti Kamala Harris bildirib ki, Vaşinqton İranın BMT-nin Qadınların Vəziyyəti Komissiyasından çıxarılmasının tərəfdarıdır.
"Birləşmiş Ştatlar hesab edir ki, qadınların və qızların hüquqlarını sistematik şəkildə pozan heç bir ölkə bu hüquqların qorunması ilə məşğul olan hər hansı beynəlxalq və ya Birləşmiş Millətlər Təşkilatında rol oynamamalıdır" xanım Harris deyib.
Belə ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasındakı qeyri-rəsmi toplantı bu qərar üçün beynəlxalq zəmin hazırlamaq məqsədi daşıyırdı. Və İranın komissiyadan çıxarılması ilə bağlı qətnamənin təşəbbüskarlarından biri olan BMT-nin müşahidə təşkilatının proqnozuna görə, böyük ehtimalla 28 ölkə bu təşəbbüsü dəstəkləyəcək. Rusiya Federasiyası və Çin də daxil olmaqla 11 dövlət əleyhinə səs verəcək. Daha 15 dövlətin isə səsvermədə bitərəf qalacağı və ya iştirak etməyəcəyi gözlənilir.
İranın beynəlxalq təşkilatlarda yeri olmadığı mövqeyi görüşə dəvət olunan ekspertləri faktlarla dəstəkləməyə çağırılıb. İranda insan haqlarının vəziyyəti üzrə xüsusi məruzəçi Cavid Rəhman deyib ki, respublikada qadınlar “hələ də ailə qanunlarında, o cümlədən nikah, boşanma, qəyyumluq və qəyyumluq qanunlarında ciddi ayrı-seçkiliklə üzləşirlər”. O, həmçinin İranın etirazları amansızlıqla yatırmasına da işarə edib. Ekspertin sözlərinə görə, hakimiyyətin hərəkətləri nəticəsində yüzlərlə qadın və onlarla uşaq həlak olub. Bundan əlavə, cənab Rəhman qızın ölümünü xəbər verən jurnalistlərin taleyindən narahat olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, hazırda media nümayəndələri istintaq altındadır və onları çox ciddi cəzalar gözləyir. Spiker hadisə ilə bağlı şəffaf araşdırma aparılmasına və İran rəsmilərinin məsuliyyətə cəlb olunmasına çağırıb.
Daha sonra iranlı hüquq müdafiəçisi, Nobel Sülh Mükafatı laureatı Şirin Ebadi telekörpüdə çıxış edərək təkcə İran hakimiyyətinin məsuliyyətə cəlb edilməsini deyil, həm də İrandakı bütün səfirliklərin bağlanmasını tələb edib. O, əmindir ki, belə bir addımı özünü sivil hesab edən ölkələr atmalıdır. Bundan əlavə, “İran xalqı bu vəziyyətdə Qərb hökumətlərindən, xüsusən də Amerika Birləşmiş Ştatlarından rejimin sağ qalmasına kömək edəcək hər hansı saziş imzalamaqdan çəkinmələrini xahiş edir, çünki İslam Respublikası xalqın xeyrinə vəsait xərcləmir.
Növbəti məruzəçi, iranlı əsilli britaniyalı və amerikalı aktrisa, insan haqları sahəsində fəallıq göstərən Nazanin Boniadi İrandakı hazırkı etirazların bəlkə də onun yaddaşında qalan ən önəmli hadisələri bir daha xatırlatdığını söyləyib. Xanım Boniadi ölkədə vəziyyəti dəyişməyin yeganə yolunun bəzi Qərb ölkələrinin ümidinin əksinə olaraq heç bir transformasiyaya məruz qalmayan hakimiyyəti dəyişmək olduğuna əminliyini ifadə edib. "Bu barədə səhv etmək olmaz" deyə bildirib.
Onun sözlərinə görə, “İranlı kişilər və qadınlar bu gün təkcə İranda qadınları təcrid və sıxışdırmaqla deyil, həm də bütün iranlıların ifadə, birləşmə və toplaşma azadlığını inkar etməklə öz gücünü qoruyub saxlayan İslam Respublikasının gender aparteid rejiminə qarşı çiyin-çiyinə dayanırlar.
ABŞ-ın BMT-dəki səfiri Linda Tomas-Qrinfild xanım Boniadinin nitqindən açıq-aydın emosional şəkildə təsirlənib və bu çıxış zamanı dua edirmiş kimi əllərini bir-birinə birləşdirib. Xanım Tomas-Qrinfild “inanılmaz dərəcədə güclü çıxışa” görə spikerə təşəkkür etdikdən sonra “Məhsa Əmininin qətli”nə və etirazlarda iştirak edən digər qadınlara görə İran hakimiyyətinə tənqidi fikirlər də söyləyib. “Biz bu qəddar repressiya aktlarını və cinayətləri pisləməliyik. Üstəlik, biz sözlərimizi əməllərlə dəstəkləməliyik... Bu səbəbdən, vitse-prezident Harrisin bu gün elan etdiyi kimi, biz İran İslam Respublikasının BMT-nin Qadınların Statusu Komissiyasından çıxarılması üçün digər üzv dövlətlərlə birlikdə işləyəcəyik”.
Albaniya və Böyük Britaniya kimi ABŞ-ın əsas müttəfiqləri bu mövqeyi dəstəkləyiblər. Bu arada, BMT Təhlükəsizlik Şurasının yerində bu görüşün əsaslılığına şübhə ilə yanaşan diplomatlar da olub. Məsələn, Meksika nümayəndəsi İranda baş verənlərlə razılaşmadığını bildirsə də, bu məsələlərin insan haqlarına birbaşa aidiyyəti olan digər forumlarda da müzakirə edilməli olduğunu, xüsusən də bu, beynəlxalq təhlükəsizliyə təhlükə yaratmadığı halda, müzakirə edilməli olduğunu bildirib.
Çin nümayəndəsi prosedurlarla uyğunsuzluğu da qeyd edib. Onun sözlərinə görə, bu yaxınlarda İranda baş verənlər yalnız İranın daxili işlərinə aiddir və beynəlxalq sülh və təhlükəsizliklə heç bir əlaqəsi yoxdur, ona görə də bu, Təhlükəsizlik Şurasının iclasının gündəliyinə çevrilməməlidir. “Çin həmişə demokratiya və insan haqları adı altında başqa ölkələrin daxili işlərinə müdaxilənin əleyhinə olub”, - diplomat təkid edib.
Rusiya Federasiyasının nümayəndəsi Dmitri Vorobyov görüşün mövzusu ilə bağlı çaşqın fikirlər səsləndirib və xatırladıb ki, digər ölkələrdə - Brüssel, London, Paris, Berlində baş verən xalq iğtişaşları da İrandakına bənzər şəkildə olub. Eləcə də ABŞ-da kütləvi etiraz aksiyaları iştirak edənləri də hökumətin polisi çox qəddarcasına döyürdü. 2020-2021-ci illərdə afroamerikalı Corc Floydun ölümü və ya keçmiş prezident seçkiləri ilə bağlı iğtişaşları da bura aid etmək olar.
Diplomat həmçinin suverenliyin qorunmasının, “dövlətlərin bərabərliyinin, onların daxili işlərinə qarışmamasının” zəruriliyini xatırladıb. Bunun fonunda o bildirib ki, insan haqları vətəndaşlar üçün bəlkə də ən dəyərlidir. Əlavə etdi: “Biz istərdik ki, bütün dünyada məhz belə olsun, amma burada sadəlövhlər yoxdur”.
Vorobyov görüşün təşəbbüskarlarını məsələyə "fərqli" yanaşmada ittiham edib. O, Meksika nümayəndəsinin əvvəlki mesajını xatırladıb və bildirib ki, insan hüquqları sahəsində heç bir beynəlxalq sənəd Təhlükəsizlik Şurasına insan hüquqları sahəsində hər hansı nəzarət funksiyasının verilməsini nəzərdə tutmur”.
Bəli İranda baş verənlərdən hər dövlət, hər təşkilat öz ölçüsünü aparır. İran adlanan dövlətdə yaşayan xalqlar isə 43 il bundan əvvəl özlərinin yaratdığı rejimin məngənəsində sıxılmaqdadırlar. Dünya isə hələ də susur.
V.VƏLİYEV