Bakı Kafedralının kilsə xorunun solisti: Onun natiqlik sənətinə Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyev heyran qalırdı
Bakılı Aleksandr Mixaylenko 50 ilə yaxındır ki, kilsə xorunda oxuyur. Əvvəlcə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının məzunu Arxangel Mixail kilsəsinin xor kapellasının tərkibində çıxış edib, 2003-cü ildən isə Bakı Kafedralının Müqəddəs Jen Mironosits adına Yepiskoplar Xorunun üzvünə çevrilib. Bu yaxınlarda Aleksandr Dmitriyeviç 70 yaşını qeyd edib. “Moskva-Bakı” portalına öz yaradıcılıq yolunun necə başladığından danışan, imana münasibətini bölüşən Aleksandr Mixaylenko maraqlı məqamlara toxunub. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.
- Siz Bakıda doğulub boya-başa çatmısınız. Valideynləriniz haqqında danışın, Bakı uşaqlığınız necə keçib?
- Atam Böyük Vətən Müharibəsi başa çatandan dərhal sonra praktiki olaraq cəbhədən bura gəlib və burada qalmaq qərarına gəlib. Müharibə illərində anam Bakıda məxfi zavodda işləyirdi, orada əfsanəvi “Katyuşa”lar üçün mərmi istehsal edirdilər. 1942-ci ilin iyulunda rekord müddətdə Bakıda “Katyuşa”lar üçün raketlər istehsal edən Xalq Sursat Komissarlığının yeni zavodu yaradıldı. O, belə adlanırdı - Avadanlıq Zavodu. Reaktiv sistem üçün hissələr, gövdələr və avadanlıqlar müxtəlif profilli yerli sənaye müəssisələrində istehsal olunurdu, bu zavodlar müharibənin başlaması ilə öz işini hərbi şəkildə yenidən qurmuşdu.
Anamın fabriki indiki Tbilisi prospektində yerləşən mebel fabrikinin divarının arxasında yerləşirdi. Bakıda valideynlərim görüşüb ailə qurublar. Əvvəlcə hərbi şəhərcikdən bir qədər aralıda yaşayırdıq, atama mənzil veriləndən sonra Salyan kazarması ərazisinə köçdük. Mən hələ də bu evdə yaşayıram. Müqəddəs Mirra adına Qadınlar Katedrali ilə birbaşa üzbəüz. Bu bina 1909-cu ildə Azərbaycan xalqının görkəmli oğlu, xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin dəstəyi və dindarların şəxsi ianələri ilə tikilmişdir. Bu yerdə əvvəlcə taxta bina, sonra isə daşdan bina tikilmişdir.
Müharibədən sonra isə atamın işlədiyi topoqrafik anbar burada yerləşirdi. Kiçik olanda tez-tez işdə ona baş çəkirdim. Yoldaşlarım ilə bağçaya girdik, alma yığdıq və bunun üçün yerli gözətçidən "qulaqburması aldım". Mən bu kilsənin sərdabələrindəki hər çarxı, hər qəlibi xatırlayıram. Əvvəllər məbədin altında indiki İzmir parkına aparan yeraltı keçid var idi. Yadımdadır, bu kilsə bərpa olunmağa başlayanda dost olduğumuz Bakı və Azərbaycanın mərhum arxiyepiskopu Aleksandr məndən keçən əsrin ortalarında binanın necə göründüyünü soruşdu. Və yaddaşımdan çox şey bərpa etdim.
- Necə oldu ki, Sovet zabitinin oğlu, kommunist bir şəxs kafedralın yepiskoplar xorunda solist oldu?
- Atam ateist olub, ilahi heç nəyə inanmırdı. O vaxt Sovet İttifaqının əksər vətəndaşları belə düşünürdü. İllər sonra öyrəndim ki, ailəmizdə çoxlu keşiş var. Onların demək olar ki, hamısı 1937-ci ildə güllələnib. Yeri gəlmişkən, mən özüm də demək olar ki, ateisəm. Bəli, bəli, təsəvvür edin, ateistlər də kilsə xorunda oxuyurlar. Bizim üçün dini nəğmələr oxumaq bir işdir, hansı ki, bunu 100% bacarırıq. Mən dindarların hisslərinə hörmət edirəm və məncə, əsas məsələ budur.
Bəs mən məbəddə necə oldum? Məktəbdən dərhal sonra Azərbaycan SSR Ali Soveti adına Ali Ümumqoşun Komandanlıq Məktəbinə daxil oldum. Atamın yolu ilə getməyə qərar verdim. Amma ikinci kursda başa düşdüm ki, bu, mənim üçün deyil. Musiqi ilə məşğul olmaq istəyirdim, oxumaq istəyirdim. Asəf Zeynallı adına Bakı Məktəbinin vokal şöbəsi üçün imtahan verdim və uğurla daxil oldum. Bu sahədə əsl peşəkarlar var idi. Bir vaxtlar Üzeyir Hacıbəyovun özündən dərs alanlar.
Həyat məktəbinin nə olduğunu təsəvvür edə bilərsinizmi? Məktəbdə mənə gözəl müəllim Aleksandr Akimoviç Milovanov dərs deyirdi, o, bir dəfə dedi ki, operada belə bir bas ilə oxumaq lazımdır. Və məni Azərbaycan Opera və Balet Teatrına, gözəl dirijor Nazim Əliverdibəyovun dinləmələrinə apardı. O, qulaq asıb dedi: “Əla! Səni teatra hələlik “stajçı” kimi götürürük, sonra solist olacaqsan”. Etiraz etməyə çalışdım: “Necə? Qayınanama söz vermişdim ki, opera teatrında solist olacağam”.
Gənclik, ambisiyalar... Mən teatrda işləməkdən imtina etdim və 1976-cı ildə Bakı Arxangel Mixail kilsəsinin kilsə xorunda oxumağa dəvət aldım. Mən həmişə möhtəşəm kilsə musiqisini, kilsə ilahilərini bəyənmişəm. Və Müqəddəs Mirra adına Qadınlar Katedrali bərpa edildikdən sonra mən bu məbədin xorunda oxumağa başladım.
1979-cu ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olmuşam. Vokaldan cəmi bir imtahan verdim və dərhal qəbul olundum. Hələ o zaman Azərbaycanda keçirilən demək olar ki, bütün partiya qurultaylarının konsertlərində çıxış etməyə başladım. O vaxta qədər ailə qura bildim, iki qız böyütdüm. Mən həm də uşaqları necə böyütmək barədə düşünməli idim. Ona görə də bacardığım yerdə işləyirdim.
- Kilsədə sizin ateist olduğunuzu bilirdilər? Ruhanilər yeni xor üzvünə necə reaksiya verdilər?
- Mən bunu heç vaxt gizlətməmişəm. Məni yaxşı qarşıladılar, “inamsızlığıma” anlayışla yanaşdılar. Dinləmədə vaxtilə çarın yanında oxumuş əla xormeyster Vasili İllarionoviçin yanına getdim. Həmin vaxt onun yaşı 70-dən çox idi. Oxuduğumu dinlədikdən sonra dedi: “Bu gün belə basları çox az görürsən!”. Beləliklə, kilsə xorunda oxumağa başladım. Komandamız mehriban və peşəkardır. Biz Moskvanın və Bütün Rusiyanın Patriarxları Aleksi və Kirill həzrətləri Bakıya səfərə gələndə onların qarşısında oxuduq.
Əsas iş yerim ölkənin müxtəlif səhnələrində çıxış etdiyim Azərbaycan Dövlət Kapellasının komandası olub. SSRİ xalq artisti, Moskva Konservatoriyasının direktoru, Moskva kapellasının rəhbəri Aleksandr Vasilyeviç Sveşnikov Bakıya tez-tez gəlirdi. O, bütün İttifaqı gəzdi, çoxlu sayda səs eşitdi və tez-tez təkrarladı ki, Bakıda mənim kimi güclü səslərə nadir hallarda rast gəlinir.
- 50 ilə yaxındır ki, kilsə xorunda oxuyursunuz. İllər keçdikcə ateizminiz zəifləməyib?
- Mənim dünyaya “ateist” baxışlarım Vladıka Aleksandrla görüşəndən sonra sarsıldı. Bu yeganə keşişdir ki, din haqqında təsəvvürümü dəyişdirə bildi, onadək mən çox keşişlə rastlaşmışdım. Mən əsl mömin oldum deməyəcəyəm, yox... Amma mən Rəbbə inandım. Onunla uzun illər söhbət etdik, ölənə qədər dost olduq. Mən onun Allahla və kilsə ilə necə əlaqəsi olduğunu gördüm. Və bu münasibət məni bəzən heyrətləndirirdi. Vladıka Alexander heç vaxt öz nöqteyi-nəzərini mənə tətbiq etməyib, məni inanmağa məcbur etməyib. O, mənim dünyagörüşümü pozmaq fikrində olmadığını və dinə münasibətimi dəyişməyə çalışmadığını söylədi. Bir dəfə mənə dedi: “Bəlkə nə vaxtsa Allahın hüzuruna gələcəksən, ya da gəlməyəcəksən. Bu sizin qərarınızdır. Əsas odur ki, yaxşı, layiqli insan olaraq qalın və ən yaxşı bildiyiniz işi et- oxu!
- Vladıka Aleksandr ünsiyyətdə necə idi?
- Ağıllı, ləyaqətli, nəzakətli. Heç kimi qınamadı. Vladıka mərhəmətli və səmimi bir insan idi. Və necə danışırdı! Onun natiqlik sənətinə Vladıkanın yaxşı tanış olduğu Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyev heyran qalırdı. Vladıka Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri Şeyxülislam Allahşükür Paşazadə ilə dost olub və onu qardaş adlandırıb. Hamımız onun üçün çox darıxırıq... Son aylarda Vladıka, əlbəttə ki, dünyadan getmək üzrə olduğunu başa düşdü. Və qarşıdan gələn gedişi ləyaqət və təvazökarlıqla qəbul etdi. Çaxnaşma və təlaş yox idi. Gündəlik dua, xidmət və iş. Vladıka vəfat edəndə bütün Bakı onu dəfn etdi. Onunla vidalaşmağa müxtəlif inanclı insanlar gəlmişdi. Dəfn mərasiminə onun dostları, Belarus və Rusiyanın Azərbaycandakı keçmiş səfirləri Nikolay Paskeviç və Vasili İstratov da gəlmişdi. Vladıkanın gedişi hər birimiz üçün şəxsi kədər idi. Sanki sevdiyin birini itirmisən...
- Aleksandr Dmitriyeviç, siz özünüzü əsl bakılı adlandırırsınız. Bakı sizin üçün nədir?
- Bu mənim ruhumdur. Mən Bakını sevirəm- sevimli şəhərim, onsuz yaşaya bilmərəm. Övladlarım Moskvada yaşayır və mən onlara tez-tez baş çəkirəm. Amma çox qalmıram. Vətən üçün darıxıram. Orada, Moskvada muğama qulaq asıram, “Bayatı-Şiraz”, “Şikəstə”, “Şur” xüsusilə xoşuma gəlir. Muğamın sehrli sədaları sanki mənə doğulub boya-başa çatdığım yeri xatırladır. Bakıda məni tanıyır və sevirlər. Və hansı millətdən olduğunuzun, hansı Tanrıya inandığınızın fərqi yoxdur. Biz hamımız eyni ölkənin vətəndaşlarıyıq və vətənimizi eyni dərəcədə sevirik. Deməli, mən Bakını heç vaxt tərk etməyəcəyəm. Valideynlərim burada dəfn olunub, vaxtım gələndə mən də bu şəhərdə dəfn ediləcəyəm. Hətta qəbiristanlıqda özümə yer hazırlamışam və şəxsən Arximandrit Aleksi mənim üçün dua oxuyacaq.
Tərcümə - Elçin Bayramlı
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Dini və milli tolerantlıq, millətlərarası münasibətlərin inkişaf etdirilməsi” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb