Növbəti müharibə ocağı - Baltikyanı - ANALİTİK

Bu gün dünya mətbuatı NATO ilə Rusiya arasında birbaşa hərbi toqquşmanın ən çox ehtimal olunan zonası kimi Polşa-Litva sərhədindəki Suvalki dəhlizi haqqında yazır. Qeyd edilir ki, əslində Litva ordusu Rusiyaya hətta nəzəri cəhətdən müqavimət göstərmək iqtidarında deyil. Lakin Vilnüs hələ də münasibətlərin açıq-aşkar kəskinləşməsinə gedir.

Bu sakit kurort şəhərciyini əhatə edən 19-cu əsrin təmtəraqlı villaları, fəvvarələr və göllər arasında gəzərkən Rusiya silahlarının yanında olduğunuzu unutmaq asandır. Litvanın cənub-şərq sərhədində yerləşən Druskininkay şəhəri Suwalki Gap kimi tanınan dar bir strateji ərazi zolağına bitişikdir. Qərb hərbi strateqləri xəbərdarlıq edirlər ki, şərqdə Belarusiya ilə qərbdə Rusiyanın Kalininqrad arasında Polşa-Litva sərhədi boyunca yerləşən ərazi, çox güman ki, Rusiyanın NATO ilə birbaşa toqquşacağı ilk hədəflərindən biri olacaq. Qərb hərbi alyansının şərqdəki zəifliklərinə diqqəti cəlb etmək istəyən Şərqi Avropa rəsmiləri problemi məhz bunda görürlər.

Təxminən 12 min nəfər əhalisi olan Druskininkay Rusiyaya yad deyil və Avropa tarixinin keşməkeşli gedişi ilə birbaşa tanışdır. 1837-ci ildə çar I Nikolay buranı rus dövlət məmurlarının rəsmi istirahət mərkəzinə çevirmişdi və o vaxtdan bəri mineral sularla zəngin olan şəhərin əvvəlcə Prussiyanın, sonra isə Polşa, rus, sonra sovet ordularının nəzarəti altına keçməsinə baxmayaraq, bütün Mərkəzi və Şərqi Avropadan turistləri özünə cəlb edirdi.

Soyuq müharibə illərində bu bölgənin kurort mərkəzləri sovet insanlarının sevimli istirahət yerinə çevrilmişdi. Bu gün Druskininkay dünyanın ən böyük qapalı qar arenalarından birinə və maraqlı su parkına ev sahibliyi edir. Və Rusiyanın xüsusi əməliyyatı nəticəsində şəhərə giriş bağlanana qədər ruslar və belaruslar ziyarətçilərin mütləq əksəriyyətini təşkil edirdilər.

Şəhərlə belə yaxın tanışlıq bəzi yerli əhalinin rus işğalının perspektivləri ilə bağlı nikbinliyini tam izah edir. Druskininkayda böyüyən 22 yaşlı Danukas adlı oğlan “Biz heç bir qorxu hiss etmirik” deyir: “Əgər bu baş versə, bəli, insanlar düşünəcək, amma hazırda hər şey qaydasındadır”.

Adının çəkilməsini istəməyən Danukas NATO-nun Litvanı və onun 2,8 milyon əhalisini qoruyacağına əminliyini ifadə edib. Əks halda o, “sadəcə ölkəni tərk edəcək”, çünki orduda xidmət “onun üçün deyil”.

Şəhərin mərkəzindən cəmi on kilometr aralıda olan Belarusla sərhəddə şam ağacları ilə örtülmüş yol ilə maşın sürərkən başa düşürsən ki, çantanı yığmağa başlamaq pis fikir deyil. İki sərhəd zastavasından birinin bağlı və tərk edilmiş olduğu diqqəti cəlb edir. Ətrafda nə əsgərlər, nə də sərhədçilər gözə dəymir. Əslində, kiçik təsərrüfatların, tarlalarının və meşələrin bol olduğu Suvalki dəhlizinin Litva tərəfində aparılan müşahidələr zamanı nə bir hərbi texnika və ya əsgər görünməyib.

Litva Atıcılar İttifaqının yerli rotasının komandiri Ramunas Şerpetauskas bildirib ki, Litvanın şərq cəbhəsində hələlik hər şey sakitdir. Baxmayaraq ki, Rusiya Ukraynada baş sındırsa da, ondan hər hansı addım gözlənilmir, o və yoldaşları sərhəd bölgəsində vəziyyəti izləyir. Suvalki dəhlizini isə Litvanın “Axilles dabanı” adlandırırlar. "Bəziləri düşünür ki, bizə hücum etmək mənasızdır, lakin Kalininqrada birbaşa quru yolu var. Onlar Ukraynanı məğlub edə bilsələr, yəqin ki, növbəti zərbə də bura gələcək".

Vilnüsün Moskva ilə münasibətlərdə “bıçağa doğru” getdiyinə dair son xatırlatma həftə sonu Litva dəmir yollarının Avropa sanksiyalarına əməl etmək üçün Belarusdan Kalininqrada ölkə ərazisindən bəzi malların tranzitini dayandırmaq qərarına gəldiyi zaman olub. Kalininqrada aparılan malların içində məhdud sayda kömür, metallar və tikinti materialları var idi.

"Biz hesab edirik ki, bu, kobud pozuntudur", - Kalininqrad qubernatoru Anton Alixanov belə bir hərəkətə cavab olaraq bildirib. Onun sözlərinə görə, bu qadağa Rusiyanın eksklava ixracatının təxminən yarısına təsir edəcək.

Yer üzündəki ən təhlükəli yer - Suvalki dəhlizi

Estoniyanın keçmiş prezidenti Toomas Hendrik İlvesin sözlərinə görə, o, 2015-ci ildə Almaniyanın o zamankı müdafiə naziri Ursula fon der Leyenlə görüşdən bir neçə dəqiqə əvvəl Qərbin müdafiəsində “çuxur” olması ilə bağlı narahatlıqları vurğulamaq üçün “Suwalki dəhlizi” adını icad edib. Narahatlıq ondan ibarətdir ki, münaqişə baş verərsə, Rusiya eyni vaxtda şərqdən və qərbdən dəhlizə daxil ola, Aİ-nin Baltikyanı dövlətlərlə əlaqələrini kəsə bilər. "Bura çox həssas yerdir, çünki bu işğal baş tutarsa Litva, Latviya və Estoniya NATO-nun qalan hissəsi ilə əlaqələrini itirə bilər", - İlves bildirib.

Üstəlik, belə bir addım dərhal Moskva ilə NATO-nun nüvə silahına malik üzvləri arasında qarşıdurmaya gətirib çıxaracaq, dünyanı məhv olmaq həddinə çatdıracaq.

İlvesin indi Avropa Komissiyasının rəhbəri fon der Leyen bu gün səsləndirdiyi xəbərdarlığı Rusiyanın Krımı ilhaq etməsindən bir il sonra da səsləndirmişdi və Putinin Ukraynada başlatdığı xüsusi əməliyyat fonunda bu, aktuallığını bu gün də qoruyur.

Rusiya ilə Krım yarımadası arasında quru körpü yaratmaq üçün Mariupul şəhərini ələ keçirmək kimi, Polşanın Suwalki şəhərini də işğal etməklə Rusiya Ordusu Kalininqrad eksklavına quru yolu açmış olacaq. Bu zaman eksklavdakı rus qoşunları Rusiyanın Belarus ərazisində yerləşən qoşunlarla birləşə bilər.
Bu gün Kalininqradda Rusiya nüvə silahları, Baltik donanması və on minlərlə əsgərdən ibarət güclü hərbi kontingent yaradıb. Qeyd edək ki, İkinci Dünya Müharibəsinin sonuna qədər bir milyona yaxın əhalisi olan eksklav Almaniya ərazisi idi və Köniqsberq adlanırdı. Müharibədən sonra Sovet İttifaqı bölgəni nəzarətə götürdü, adını dəyişdirərək Kalininqrad qoydu və bütün yerli alman əhalini bu ərazidən qovdu.

Əslində Rusiyanın bu dəhlizə hücum eməsi üçün heç bir səbəb yoxdur, amma görünür, Rusiya lideri Qərbi çaşdırmaqdan və növbəti addımın nə olacağı ilə bağlı onu özündən çıxarmaqdan həzz alır. Bu ayın əvvəlində Putin Böyük Pyotrun imperiya siyasətinəişarə vuraraq “ölkə ya suveren, ya da müstəmləkə ola bilər” deməsi Baltikyanı ölkələrin sakinlərini narahat etməyə başladı. Rusiyanın keçmiş baş naziri Mixail Kasyanov ötən həftə odun üstünə yağ tökdü və Ukraynanın məğlubiyyətindən sonra “Baltikyanı ölkələrin növbəti olacağını” söylədi.
İsveç və Finlandiyanın qarşıdan gələn NATO-ya daxil olması Rusiya ilə alyans arasında gərginliyi daha da artırıb. Vilnüsdə yerləşən Şərqi Avropa Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Linas Kojala bildirib ki, İsveç və Finlandiyanın NATO-ya üzv olması Rusiyanın manevr ehtimalını azaldır, lakin həmin ölkələrin təhlükəsiz yaşayacaqlarına da tam təminat vermir.

Baltikyanı ölkələrin narahatlığına baxmayaraq, Suwalki dəhlizi kontekstində ən təhlükəli amil onun nisbi faydasızlığıdır. Rusiyanın Polşaya və ya Litvaya hücumu NATO nizamnaməsinin beşinci maddəsində nəzərdə tutulan kollektiv müdafiə mexanizmini açıq şəkildə işə salacaq və Türkiyə və Bolqarıstandan tutmuş Fransa və ABŞ-a kimi alyansın bütün üzvləri dərhal münaqişəyə qoşulacaq.

Ən azından nəzəri cəhətdən. Vaşinqton və NATO, vətəndaşlarının çoxunun varlığından belə xəbəri olmayan faktiki olaraq boş əkinçilik ərazisi üzərində nüvə Armageddon riskini atmağa nə dərəcədə hazırdır? Göründüyü kimi, bu, Putinin sınaqdan keçirmək istədiyi ekstremal vəziyyətdir.

Finlandiya alyansa qoşulana qədər (əgər daxil olsa), Litvanın Rusiya və Belarusla 900 kilometrlik sərhədi alyansda ən uzun sərhəd olaraq qalır. Bununla belə, Litva - bütün Baltikyanı ölkələr kimi - hətta Almaniyanın bu ölkədə yerləşdiyi döyüş qrupunun iştirakı ilə belə, Moskva ilə hərbi qarşıdurmaya hazır deyil. Ölkə ordusu 20 minlik hərbçilərdən ibarətdir və Hərbi Hava Qüvvələrinə nəqliyyat təyyarəsi və tək mühərrikli Cessna daxil olmaqla cəmi beş təyyarə daxildir.

Litvanın müdafiə nazirinin müavini Margiris Abukeviçius "Bu çağırışın yeganə cavabı NATO kontingentini burada cəmləməkdir. Biz bilirik ki, Rusiya quru dəhlizlərinin bağlanmasına görə bütün addımlarə atmağa hazırdır", deyib.

Mayın əvvəlində Vilnüsə səfəri zamanı Almaniya kansleri Olaf Şolz ev sahiblərini Berlinin Baltikyanı ölkələrin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə sadiqliyinə inandırmağa çalışdı, lakin sonda bu, çaşqınlıqla nəticələndi. Scholz jurnalistlərə deyib ki, Almaniya Litvada etibarlı döyüş briqadası, yəni bir neçə min əsgər yerləşdirəcək. Daha sonra onun köməkçiləri tamamilə fərqli şərhlər verərək ölkənin yalnız 50 nəfər hərbçidən ibarət bölməsinin Litva ərazisində qərargah quracağını, qoşunların böyük hissəsinin isə Almaniyada qalacağını bildiriblər.

NATO Baltikyanı ölkələrə yardım edə biləcəkmi?

NATO ölkələri mühüm sammitə hazırlaşdığı bir vaxtda Baltikyanı ölkələr Rusiyanın təcavüzünə məruz qalır və alyans regionda daha böyük daimi və ya yarıdaimi qüvvələrin yerləşdirilməsi məsələsini müzakirə edir. ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi blok hələ yekun qərar qəbul etməyib, lakin rəsmilər artıq NATO-nun Baltikyanı ölkələrdə və Aİ-nin bütün şərq sərhədində öz qüvvə qruplarını əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirməyə hazırlaşdığına işarə ediblər. Alyansın strategiyasında tarixi dəyişiklikdən və onun əməliyyat sabitliyinin mərkəzinin şərqə doğru dəyişməsindən danışmaq olar.

NATO regionda 1000 nəfərlik dörd döyüş qrupu yerləşdirib, lakin Baltikyanı ölkələrin siyasi liderləri və hərbi strateqləri bunun Rusiyanın təcavüzünün qarşısını almaq üçün kifayət etmədiyini deyirlər. 2006-2016-cı illərdə Estoniya prezidenti olmuş İlves "Bəli, özünümüdafiə qüvvələri deyilən qüvvələr var, lakin mahiyyət etibarı ilə bütün bunları açıq-aşkar intihar da adlandırmaq olar" deyib.

Son zamanlar Rusiya hərbçiləri Ukraynaya zərbələr endirmək üçün Vladimir Putinin artan təsiri altında olan Belarusdakı hava bazalarından və digər hərbi infrastrukturlardan istifadə edir. Ukraynadakı hərəkətlərlə eyni vaxtda Rusiya Baltikyanı ölkələrə hücum etmək üçün lazım olan qüvvələri səfərbər edə biləcək. NATO üçün bu fürsətdən istifadə edərək ən pisə hazırlaşmaq, o cümlədən Baltikyanı ölkələrin hava hücumundan müdafiəsini gücləndirmək və onların silahlı qüvvələri ilə alyansın digər ölkələrinin qüvvələri arasında maksimum inteqrasiyanı təmin etmək vacibdir.

Baltikyanı ölkələrin müdafiəsi kontekstində digər əsas amil regionda ən böyük orduya malik Polşadır. Putinin Donbassda yaranmış rusiyapərəst əhval-ruhiyyədə olduğu kimi, sərhədin hər iki tərəfindəki azlıqların dili və hüquqları ilə bağlı Suwalki boşluğunda yaşayan polyaklar və litvalılar arasında tarixi mübahisələrdən, separatçı hərəkətlərdən istifadə edə biləcəyi ilə bağlı fərziyyələr də var.

Polşanın ali hərbi rəhbərliyinin nümayəndəsi general Raymund Andjeyçakın sözlərinə görə, hazırda Polşa və Litva silahlı qüvvələri ikitərəfli münasibətlər tarixində ən sıx qarşılıqlı əlaqədədirlər. “Biz rusların Ukraynada nə etdiyini görürük və buna görə də onlara etibar etmirik” deyən bir vaxtlar Suvalki bölgəsində xidmət etmiş general, Rusiyanın işğalı halında Polşanın müttəfiqlik öhdəliklərini yerinə yetirməyə hazır olduğunu vurğulayıb.
Beləliklə, Rusiya Kalininqrad vilayətinə gedən quru yolunu nəyin bahasına olur-olsun əldən vermək niyyətində olmadığını bildirib. İndiki sakitlik də qarşıdakı təlatümdən xəbər verir. Əgər quru yolu qapansa, Rusiya bu eksklava qida və digər həyati əhəmiyyətli yüklərin çatdırılmasında böyük əngəllərlə qarşılaşa və hətta bu bölgənin itirilməsinə hazırlaşa bilər. Nəzərə alsaq ki, Rusiya itirməkdən çox qazanmaq üçün müharibələr aparır, Baltikyanı ölkədə - Litvada dəhlizin qapadılması səbəbindən yeni müharibə ocağının yaranmasının da şahidi ola bilərik.

V.VƏLİYEV