100 yaşlı azərbaycanlı qəhrəman: Leninqrad blokadasından dəhşətli xatirələr - MÜSAHİBƏ

28 Yanvar 2022 16:42 (UTC+04:00)

Fatma Səttarova: “Leninqrad blokadasının nə olduğunu sözlə ifadə edə bilməzsiniz. Bu, dəhşətli bir şey idi...”

Azərbaycanlı Fatma Səttarova bütün Böyük Vətən Müharibəsini keçərək Berlinin özünə qədər gedib. Cəbhədə gənc tibb bacısı xeyli insanın həyatını xilas edib. Bu günlərdə Fatma Səttarova 100 illik yubileyini qeyd etdi və əsas hədiyyəni Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevdən aldı. Dövlət başçısı Azərbaycan Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədrinə respublikanın ictimai həyatında uzun illər səmərəli fəaliyyətinə görə “İstiqlal” ordenini təqdim edib. Fatma Səttarova “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində cəbhəçi keçmişindən danışıb, müharibə xatirələrini bölüşüb. Müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.

- Ən yüksək mükafatı almağınız münasibətilə təbrik edirəm. Azərbaycan prezidentinin əlindən “İstiqlal” ordenini alacağınızı biləndə hansı hissləri yaşadınız?

- O qədər sevindim ki, bu sevincin həddi-hüdudu yox idi. Təbii ki, mənim yaşımda belə bir orden almaq böyük xoşbəxtlikdir. 100 il yaşa, ömrün boyu Vətəninə, xalqına xidmət et. Nə yaxşı ki, mənim xidmətlərim, əməyim qiymətləndirilir. Yubileyimdə belə bir hədiyyəyə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevaya təşəkkür edirəm. Yəqin ki, Azərbaycanın ən xoşbəxt qadınıyam. Mən uzun ömür sürdüm, çox çətinliklərdən keçdim, ölkəmin rifahı üçün zəhmət çəkdim, övladlarımı, nəvələrimi, nəticələrimi böyütdüm. Və 100 il yaşadım!

- Siz bütün Böyük Vətən Müharibəsindən keçib Berlinə çatdınız. Siz Moskvanın müdafiəsində iştirak etmisiniz. Bizə o vaxtdan danışın.

- Mən leytenantam, tibb işçisiyəm. Müharibə başlayanda Tibb Texnikumunu bitirən qızlarla İçərişəhərin Qoşa Qala yaxınlığında yerləşən Bakı hərbi komissarlığına getdik. Hərbi biletlərimizi təqdim etdilər. Hərbi komissarlıq bizə əşyaları yığmaq üçün 3 gün vaxt verdi. Üç gündən sonra dəmiryol vağzalına getdik, orada artıq 15 çağırışçı bizi gözləyirdi. Müharibənin elə ilk illərində 600 mindən çox Azərbaycan kişisi və 200 min qadın cəbhəyə getdi.

Hər maşına bir həkim və bir tibb bacısı təhkim edilib. Bakıdan almanlardan müdafiə olunmalı olan Moskvaya tərəf getdik. Yolda bizi bombaladılar, qorxulu idi. Biz Moskva vilayətinə çatanda artıq şiddətli döyüşlər gedirdi. Döyüşçülərin bizə dediyi kimi, almanlar Moskvanı tutmaq və Stalini ələ keçirmək niyyətində idilər. Şəhər amansızcasına bombalanırdı. Yadımdadır, demək olar ki, bütün tramvaylar məhv olmuşdu. Biz elə birbaşa vaqonlarda təcili tibbi yardım məntəqələri təşkil etdik, orada yaralılara ilkin tibbi yardım göstərdik. Həmin dövrdə general Panfilovun komandanlığı altında məşhur 316-cı diviziya Moskvanın müdafiəsinə başladı. O, hər bir alayda düşmənlə təmasda olana qədər on kilometrlərlə qabağa gedən yerli sakinlərdən zərbə qrupları yaratmağı əmr etdi. Bu dəstələr pusqu qurur, faşistlərlə toqquşur və düşməni daim təqib edirdilər, onun rahatlaşmasına imkan vermirdilər. Beləliklə, alman ordusunu Moskvaya yaxınlaşmaqdan sıxışdırıb çıxarmaq mümkün oldu. Bir müddət Moskva xəstəxanasında işlədim, orada yaralı əsgərləri xilas edib müalicə etdilər. Bir neçə aydan sonra əmr gəldi - bizi Leninqrada göndərdilər. Beləliklə, mən alayın tərkibində Leninqrad uğrunda döyüşə getdim. Biz bir neçə tibb bacısı idik. Qızların demək olar ki, hamısı rusdur, bircə mən azərbaycanlıyam.

- Bir neçə ay mühasirədə olan Leninqradda qaldınız. O dəhşətli günləri necə xatırlayırsınız?

- Biz Leninqrada gedəndə düşmənlə şiddətli döyüşlər gedirdi. Alman ordusu şəhəri blokada halqasına almağı bacardı və bizim bütün dünya ilə əlaqəmiz kəsildi. Bilirsiniz, Leninqrad blokadasının nə olduğunu sözlə ifadə edə bilməzsiniz. Dəhşətli bir şey idi. Çörək yox idi, insanlar şəhərdə və küçələrdə soyuqdan ölürdü, yeməyə heç nə yox idi. Təyyarələrdən bizə dəmir qutular olan çuvallar atırdılar, içərisində hamı üçün qiymətli yumurta tozu da vardı. Ondan omlet bişirir, yaralıları yedizdirirdik. Bizə, əsgərlərə, tibb işçilərinə gündə 150 ​​qram qara çörək və bir tikə tort verilirdi ki, mədə işləməyi “unutmasın” deyə konfet kimi udmaq lazım idi. Biz isə tibb bacıları boş yumurta tozu qutularını atmadıq. Onlara su töküb qaynadırdılar. Ağacların quru yarpaqlarını suya atırdılar ki, mayenin rəngi bir az da çay içkisinə bənzəsin. Bizim üçün blokada çayı belə idi. Barjalar və kiçik gəmilərin yaralıları donmuş Ladoqa gölündən keçirdiklərini xatırlayıram. Yeriyə bilməyənləri barjalara mindirib arxaya göndərdik. Lakin bütün qayıqlar təyinat yerinə çatmadı. Almanlar havadan bombaladılar. Bəziləri almanların atəşini yarıb sahilə çata bildi. Mühasirəyə alınmış Leninqradda 40 dəhşətli gün keçirdim. Ta ki, Sovet ordusu blokadanı yararaq almanları geri oturdanadək. Beləliklə, xilas olduq. Aclıqdan yarı ölü idik, amma sağ qaldıq.

- Leninqrad blokadasından sağ çıxandan sonra yenidən cəbhəyə getdiniz?

- Əlbəttə. Kifayət qədər tibb bacısı yox idi. Çoxları öldü. Oradan bizi Stalinqrada göndərdilər. Onlar da yaralı əsgərləri xilas edib onlara qulluq edirdilər. Beləliklə, addım-addım Berlinə çatdıq. Yolda Sovet ordusu Rumıniya və Macarıstanı faşist işğalçılarından azad etdi.

- Sovet ordusunun qələbəsini Berlində qarşıladınız?

- Yox. Qələbədən bir neçə gün əvvəl yaralandım- qəlpə sağ qoluma və ayağıma dəydi. Mən kifayət qədər mürəkkəb əməliyyata dözməli oldum. Ayağımdakı parçaları çıxara bildim, amma qolumu əməliyyat etməkdən imtina etdim. Həkimlərə dedim ki, mən qadınam və bu əl gələcəkdə də mənə faydalı olacaq. Ev təsərrüfatını idarə etməli, uşaq böyütməlisən. Oh, mən o zaman əməliyyata razı olmalıydım! Çünki ayaq hələ işləyir, amma qol işləmir. Mən cavan və bir az dolğun olanda, bu, özünü hiss etdirmirdi. Və yaşlandıqca onları bədənimdə hiss edirəm. Bu, əlbəttə ki, ağrıyır. Amma dözürəm, amma nə edə bilərsən? O müharibədən xatirə kimi nəsə qalmalı idi. Mən müharibəyə gedəndə artıq evli idim. Həyat yoldaşım Məmməd Səttarov arxa cəbhədə idi, həm də cəbhəyə kömək edirdi. Müharibə illərində sursat istehsalına yönləndirilən Pyotr Montin maşınqayırma zavodunu idarə etdi. Mən bir neçə döyüşçü qız yoldaşımla cəbhədən qayıdan kimi Azərbaycan SSR Kommunist Partiyasının 1-ci katibi Mircəfər Bağırova ərizə göndərdilər ki, bizi imtahansız instituta yazdırsınlar. Axı biz ömrümüzün tam 5 ilini müharibəyə vermişik. Və xahişimizi yerinə yetirdi. Qızlar Tibb İnstitutuna, mən isə Belarus Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinə daxil oldum. Mən tibb sahəsinə getmək istəmirdim. Müharibədə çoxlu ölüm və kədər gördüm. Eyni zamanda, Plexanov adına Moskva İqtisad Universitetinin qiyabi şöbəsini də bitirmişəm. Deməli, mənim çox fəxr etdiyim iki ali təhsilim var!

- Neçə övladınız, nəvəniz, nəticəniz var?

Dörd uşaq böyütdüm- üç oğul və bir qız. Mən ərimi erkən itirdim. Övladlarımı tək böyütmüşəm və onlarla çox fəxr edirəm. Ortancıl oğlum akademikdir, hazırda ABŞ-da yaşayır və işləyir. Bu yaxınlarda böyük oğlumu dəfn etdim. 4 uşaq qoyub getdi. Çox böyük ailəmiz var. 11 nəvəm, 25 nəticəm var. Ən böyük nəticəm Sonyanın 30 yaşı var. Çində yaşayır, universitetdə ingilis dilini öyrədir. Hərdən Çindən mənə zəng edir, mən də ona deyirəm: “Sona, artıq evlən!”. O isə mənə cavab verir ki, “hələ vaxtı deyil”. Mən birtəhər ona təsir etməyə çalışıram: “Vaxtdır! Mənim yaşımda evlənəcəksən?" Nəticəm ancaq gülür... Bu gün Amerikada yaşayan oğlum, nəvələrim, nəticələrim məndən onların yanına köçməyimi xahiş edirlər. Amma mən bunu heç vaxt etməyəcəyəm. Onlara deyirəm: - “Məni görmək istəyirsiniz? Azərbaycana gəlin”. Və hər yay məni ziyarətə gəlirlər.

- Fatma xanım, siz uzun və çətin ömür yaşadınız, hər şeyə rəğmən sağ qaldınız. Uzunömürlü olmanızın sirri nədir?

- Xüsusi resept yoxdur. Gərək ədalətli insan olasan, reallığı qəbul edəsən, yaşayasan, övlad böyüdəsən, vətənə, xalqına xidmət edəsən. Biz xalqdan ayrı yox, xalqla getməliyik. Bütün gəncliyimi müharibəyə vermişəm. Cəbhədən qayıtdım, uşaq doğdum, oxudum, ərimi erkən itirdim. Övladlarım ata yoxluğunu hiss etməsinlər deyə, onlara həm ana, həm də ata olmağa çalışdım. Mənim üçün çətin idi. Bəzən gecələr ağlayırdım ki, uşaqlar göz yaşlarımı görməsin. Uşaqlar mənə həmişə hörmət ediblər, çünki bunun qarşılıqlı olduğunu hiss ediblər. Evləndim və uşaqlarımı evləndirdim. Nəvələrimi böyütdüm. Bütün ömrüm boyu işləmişəm. Uzun müddət iaşə sahəsində çalışdım: bütün iaşə müəssisələrinin tabe olduğu orqana rəhbərlik etdim. Həyatım belə keçdi. Gözlərimi açdım və artıq 100 yaşım var! Allah bütün ləyaqətli qadınlara belə ömür sürməyi nəsib etsin. Həyatda çalışmalısan, mübarizə aparmalısan. Məşhur mahnıda deyildiyi kimi: həyatda çalışan adam heç vaxt heç yerdə yox olmaz. Həyatı istədiyin kimi yox, onun səni apardığı yoldan keçməyi bacarmalısan. Bir sözlə xoşbəxt həyat sürmüşəm. Həyatdan şikayətlənəcək bir şeyim yoxdur...

Samirə Kazımova,

Ruxin Kərimov,

Din Bitsoyev

Tərcümə - Elçin Bayramlı