Xəbər verdiyimiz kimi, oktyabrın 26-da Soçidə Rusiya tərəfinin təşəbbüsü ilə Azərbaycan və Rusiya prezidentləri ilə Ermənistanın baş naziri arasında görüş keçirilib. Bakı görüşün nəticələrini müsbət qiymətləndirir, çünki Azərbaycan tərəfi əsas məsələlər üzrə öz mövqelərini irəli sürə bilib.
Xüsusilə, Vladimir Putin Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədin demarkasiyası və delimitasiyası mexanizmlərinin ilin sonuna kimi yaradılacağını açıqlayıb. O, (Paşinyanın daim bu tərifdən yayınmağa çalışmasına baxmayaraq), çıxışında “nəqliyyat dəhlizləri” ifadəsini də işlədib. Birgə bəyanatda regionun iqtisadi potensialının üzə çıxarılması üçün tez bir zamanda konkret layihələrin həyata keçirilməsinin zəruriliyindən bəhs edilir.
Rusiyalı politoloqlar Aleksey Naumov, Aleksandr Artamonov, İqor Korotçenko, Dmitri Verxoturov və Sergey Markov Soçi sammiti görüşünü şərh ediblər. Ekspertlərin şərhlərini oxucularımıza təqdim edirik.
Aleksey Naumov:
-Soçidəki görüş, həqiqətən də, çox vacibdir. Əlbəttə, görüş əlamətdar, deyərdim ki, tarixi idi. Lakin başa düşmək lazımdır ki, biz münaqişənin nəhayət, tezliklə həllini hələ gözləyə bilmərik, çünki reallıqda Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası mexanizmi yaradılmalıdır, lakin bu proses ləngiyə bilər.
Rusiyanın bu proseslərdə iştirakının davam etməsi çox vacibdir. Biz görürük ki, Moskva özünü beynəlxalq münasibətlərdə məsuliyyətli tərəfdaş və iştirakçı, vəziyyəti şansa buraxmayan bir ölkə kimi göstərdi.
Yaxın vaxtlara qədər münaqişənin hər iki tərəfində narazı olanlardan ittihamlar eşidilirdi ki, onlar bu münaqişəni həll etmək və onunla daha da məşğul olmaq istəmirlər, yalnız öz siyasi mənfəətlərini təmin etmək istəyirlər. Əslində, bunun belə olmadığını gördük. Rusiya bu çətin və bəzən heç də heç də yaxşı nəticə verməyən işi davam etdirir, çünki əvvəldə qeyd etdiyim kimi, hər iki tərəfdən Rusiyadan narazılıq var.
Tərəflərin mürəkkəb sərhəd münaqişələrindən sonra belə sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası mexanizminin yaradılacağını söyləməyə davam etməsi vacibdir. Ümid etmək istərdim ki, buna baxmayaraq, ən qısa zamanda tamamlanacaq. Ancaq başa düşmək lazımdır ki, problem mürəkkəbdir və vəziyyətdən yeganə çıxış yolu davam edən dialoqdur. Rusiya bu dialoqa və regionda sülhün bərpasına kömək edir.
Aleksandr Artamonov:
- Soçidə keçirilən üçtərəfli sammitin ən mühüm nəticəsi Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə ikitərəfli razılaşmanın əldə olunmasıdır.
Müharibə bitdikdən sonra ilk dəfə olaraq iki dövlət dövlət suverenliyi ilə bağlı ən mühüm məsələ üzrə ikitərəfli komissiya yaratmaq qərarına gəldi və birbaşa dialoqa başladı. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Bakı və İrəvanın Moskvanın vasitəçiliyi ilə keçdiyi yolu bir neçə ay ərzində qət etmək İsrail və Fələstinə on ildən çox vaxt aparıb. Digər mühüm nəticə isə Nikol Paşinyanın insanlara iş verə biləcək birgə layihələrlə bağlı açıqlamasıdır.
Ehtimal olunur ki, bu, vahid logistika Avrasiya sisteminin yaradılması üçün Zəngəzur dəhlizindən gedir. Rusiya üçün mühüm nəticə onun Cənubi Qafqazda səriştəli rolunun təsdiqidir, çünki ötən ilin noyabrında müharibəyə son qoyan Moskva olub və indi Soçidə indiyədək gözlənilməz İrəvanla birbaşa əlaqə qurulub. Moskvanın iki liderə təqdim etdiyi simvolik zeytun budaqları Kremlin sabitliyin mərkəzi, yəni gəminin batmasına mane olan nöqtəsi kimi çıxış etmək istəyini açıq şəkildə təsdiqləyir.
İki liderin dekabrın 15-də Brüsseldə gözlənilən görüşü Soçidə əldə olunan nəticələri möhkəmləndirməlidir. Təbii ki, bütün mübahisəli məsələlərin yekun həlli hələ çox uzaqdadır (məsələn, Azərbaycanda saxlanılan, Paşinyan inadla “müharibə əsirləri” və “girovlar” adlandırdığı diversantların statusu ilə bağlı razılaşmalar), amma buzlar qırılıb. Ən əsası isə: sərhədin delimitasiyası üçün ilk dəqiq tarixlər müəyyən edilib - bu ilin sonuna qədər. Bu da səmərəli görüşün sanballı və görünən nəticəsidir.
İqor Korotçenko:
- Bu görüş Rusiya və Azərbaycan üçün böyük diplomatik qələbədir. Paşinyan noyabrın 9-da Putinlə keçiriləcək sammitdə iştirakdan imtina edib, əvəzində Aİ ilə Brüsseldə alternativ sammit təşkil edib. Bu şəraitdə Moskva sərt demarş etdi, diplomatik kanallarla Paşinyana başa saldı ki, o, bundan yaxa qurtarmayacaq. Buna görə də Paşinyan Soçiyə uçdu.
Mən diqqəti Rusiya Prezidenti Putinin Azərbaycan Prezidenti Əliyevlə necə görüşdüyünə və onun çox böyük dostu kimi salamlamasına çəkdim. Putinin Əliyevə qarşı necə müsbət, mehriban, yoldaş münasibəti olduğunu görmək olar və bu, görüşün kadrlarında çox nəzərə çarpırdı. Paşinyan küncdə oturmuşdu, gözləri vəhşicəsinə parıldayırdı.
Bu sammitdə Putin və Əliyevin Paşinyan və Çarlz Mişel tandemi əleyhinə siyasi tandemdə hərəkət etməsi tamamilə açıq və başa düşüləndir. Burada böyük bir geosiyasi oyun gedirdi: Cənubi Qafqazda təhlükəsizlik məsələlərinin həllində əsas oyunçunun kim olacağını göstərmək baxımından- Rusiya Azərbaycana tandemi, yoxsa Paşinyan və Ermənistanın kiçik tərəfdaş kimi birgə hərəkət etməli olduğu Aİ.
Mən hər şeyi görüşün nəticələrinə endirməzdim, bu, Rusiya və Azərbaycanın diplomatik qələbə qazandığı böyük geosiyasi oyun idi. Bu, görüşün mahiyyəti və əsas məqamıdır.
İndi görüşün əsas hissəsinə gələk. Fakt budur ki, Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi Putinin şəxsi təşəbbüslərindən biridir. Erməni şərhçilər isə qışqırmağa başlayanda ki, biz bu layihənin həyata keçirilməsinə imkan verməyəcəyik, onlar təkcə Azərbaycanın yox, daha çox prezident Putinin əleyhinədirlər. Ona görə də Putin hər şeyi aydınlaşdırdı və “dəhliz” sözünü qeyd etdi.
Gəlin görək “koridor” sözünün mənası nədir. Bu, Ermənistan ərazisindən keçən ekstraterritorial dəhliz olacaq, burada İrəvan heç nəyə nəzarət etməyəcək. Mallara, insanlara, nəqliyyata nəzarəti Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin sərhədçiləri həyata keçirəcək. Bu, konkret dəhliz olacaq və Putin bunu açıq şəkildə göstərib.
Bu baxımdan Rusiya ilə Azərbaycanın mövqeləri tamamilə üst-üstə düşür. Əgər Ermənistan özü üçün bütün faydaları başa düşmürsə, bu, çox pisdir. Prinsipcə, nəqliyyat dəhlizlərinin bu cür blokdan çıxarılması sadəcə olaraq regionda yeni iqtisadi aktivlik dalğası verəcək ki, bu da Ermənistan də üçün faydalı olacaq. Belə olan halda biz deyirik ki, Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi Putinin şəxsi siyasi təşəbbüsüdür və o, onu region ölkələrinin iqtisadi qarşılıqlı əlaqəsi yolu ilə həyata keçirmək, bununla da hərbi qarşıdurma risklərini azaltmaq niyyətindədir.
Cənubi Qafqazda sülh və sabitliyin olması və bunun Moskvanı qərb istiqamətindəki digər problemlərdən yayındırmaması Rusiya üçün prinsipial olaraq vacibdir. Aydın qeyd olunub ki, sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası üzrə ikitərəfli Azərbaycan-Ermənistan komissiyası Rusiyanın vasitəçiliyi ilə işə başlayacaq.
Bu, tam olaraq ikitərəfli komissiya olacaq. Burada da Putin Ermənistanın bu mövzunu pedal salması məsələlərindən yayınıb, guya noyabrın 16-da ona qarşı təcavüz edilib. Ümumiyyətlə, bütün aspektlərdə bu, Rusiya və Azərbaycanın böyük siyasi və diplomatik uğurudur”, - deyə İ.Korotçenko bildirib.
Dmitro Verxoturov:
- Soçi görüşünün nəticələrinə əsasən, bir neçə mühüm nüansı qeyd etmək lazımdır. Birincisi, bu, yeni vəziyyətin ciddi və uzun müddətdir olmasının göstəricisidir. İkinci Qarabağ müharibəsindən əvvəlki vəziyyətə qayıdış nəzərdə tutulmur. Buradan belə nəticə çıxır ki, sərhəd insidentləri ilə vəziyyəti sabitləşdirmək cəhdləri uğurlu ola bilməz.
İkincisi, deyə bilərəm ki, erməni tərəfi öz qorxu və nifrətində sıxışıb və bu da ona nəqliyyat dəhlizlərinin açılması ilə bağlı açılan perspektivləri qiymətləndirməyə mane olur. Ticarətin canlanması Ermənistan iqtisadiyyatına yeni imkanlar verəcək.
Sergey Markov:
- Əminəm ki, bu görüş müsbət olub və 9 noyabr 2020-ci il tarixli sülh sazişlərinin həyata keçirilməsi və həyata keçirilməsində mühüm irəliləyişdir. Bir neçə spesifiklik var.
Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası üçün konkret mexanizmin yaradılması barədə qərar qəbul edilib. İlin sonuna kimi bəzi işçi strukturlar yaradılacaq və onlar işə başlayacaq. Və əsas kimi Rusiya ordusunun Baş Qərargahında mövcud olan və keçmiş Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR arasında sərhədlərin harada olduğu aydın şəkildə göstərilən xəritələrdən istifadə olunacaq.
Nəqliyyat dəhlizinə gəlincə, nəqliyyat dəhlizlərinin qarşısının alınması üçün siyasi iradə təsdiqləndi, bu prosesi uzun müddətə uzatmaq mümkün deyil. Həqiqətən də, Vladimir Putin “nəqliyyat dəhlizləri” ifadəsindən istifadə edərək, bunun hansısa ekstraterritoriallıq olacağını ehtimal edirdi. Bu, sadəcə olaraq Ermənistan ərazisindən keçən yol olmayacaq ki, oradan həm azərbaycanlılar, həm də türklər istifadə edə bilər. Siz başa düşməlisiniz ki, orada Ermənistan ərazisindən keçidin təhlükəsizliyini təmin etmək lazımdır - xüsusi təhlükəsizlik, xüsusi iş formatı. Çox güman ki, bu, Ermənistan ərazisindən keçəcək yola Rusiyanın nəzarətinin bir növ analoqu olacaq.
Mənim fikrimcə, Putin və Əliyev bir növ vahid komandadır, Paşinyan bura daxil deyil. O, deyəsən, kənarda dayanıb və bu, açıq-aydın görünür. Paşinyanın həm Putindən, həm də Əliyevdən açıq şəkildə uzaqlaşması da nəzərə çarpır.
Tərcümə - Elçin Bayramlı
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə “Müzəffər Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə 44 günlük “Vətən Müharibəsi”ndə qazanılmış tarixi qələbə, Ermənistan tərəfindən törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, habelə müharibə cinayətləri ilə bağlı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması” istiqaməti çərçivəsində hazırlanıb.