Türkiyədə nə qədər itkin uşaq var?İtkin düşən şəxsin tapılması üçün hüquq-mühafizə orqanlarına edilən müraciətlə birlikdə özəl əməliyyat idarələrindən də xidmətlər götürülə bilər. Əməliyyat büroları təklif etdikləri itkin axtarış xidməti ilə itkin düşmüş şəxsin yerinin müəyyən edilməsində peşəkar dəstək verir. Əldə etdiyi məlumatlarla hüquq-mühafizə orqanlarına dəstək verən detektivlər prosesi sürətləndirir. Uşaq, yeniyetmə və ya böyüklərin itkin düşməsi hallarında itkin düşmə şübhəsi yaranan kimi rəsmi bölmələrlə birlikdə özəl əməliyyat idarələrinə müraciət etmək vacibdir.
Türkiyədə nə qədər itkin uşaq var?
Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədr müavini Gamze Akkuş İlgezdinin hazırladığı hesabata görə, TÜİK-in 81 ildə apardığı araşdırmanın məlumatlarına əsaslanaraq orta hesabla 32, hər il 10 min uşaq itkin düşür və itkin düşən hər 10 uşaqdan 1-i sağ tapılmayıb.
Kimsə itəndə nə etməli?
Kimsə itkin düşəndə gecikmədən hüquq-mühafizə orqanlarına məlumat vermək lazımdır. İtkin düşmüş şəxsin həyat təhlükəsizliyinə təhlükə yaratmamaq üçün tələsik hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarına köməklik göstərilməsi üçün itkin düşmüş şəxsin pasport şəkli ilə özəl əməliyyat idarələrinə müraciət etmək lazımdır.
İtirilmiş insanı necə tapmaq olar?
İtkin düşən şəxsin tapılması ətraflı araşdırma tələb edir. Hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları həmin şəxsin yaxınlarını dindirməklə yanaşı, onun sonuncu dəfə göründüyü ərazilərdə də araşdırmalarını gücləndirir və həmin şəxsin yerini aşkar edə biləcək ipuçları toplayırlar. Şəxsin son dəfə göründüyü bölgələrdəki kamera qeydləri araşdırılarkən ictimai nəqliyyat vasitələri və şəhərlərarası səyahət qeydləri izlənilir. Bu prosesdə xüsusi detektivdən dəstək alındıqda virtual və fiziki təqib mərhələləri ilə itən şəxsin tapılması sürətləndirilir.
.jpg)
Niyə yoxa çıxan şəxsi tapmaq üçün detektiv işə götürməliyəm?
İtkin düşən şəxs üçün detektivin işə götürülməsi axtarış prosesinə böyük töhfə verir. Təcrübəli kadrları və güclü əlaqələri ilə özəl detektiv agentlikləri eyni vaxtda Türkiyənin hər yerində itkin düşənləri axtarır. Yüksək səfərbərlik bacarıqlarına malik özəl detektivlər, alternativ tədqiqat metodları ilə itkin düşmüş şəxslərin tapılmasında qəti nəticə təklif edirlər.
Maddə 41. Fiziki şəxsin ölmüş elan edilməsi
Əgər şəxsin yaşayış yerində onun harada olması barədə beş il ərzində məlumat olmazsa, habelə o, ölüm təhlükəsi törədən və ya hansısa bədbəxt hadisədən həlak olduğunu güman etməyə əsas verən şəraitdə xəbərsiz itkin düşərsə və ondan altı ay ərzində xəbər çıxmazsa, o, məhkəmə qaydasında ölmüş elan edilə bilər.
Maddə 42. Ölmüş elan edilmiş şəxsin gəlməsinin nəticələri
42.1. Ölmüş elan edilmiş şəxs gəldikdə və ya onun olduğu yer aşkar edildikdə məhkəmə onun ölmüş elan edilməsi barədə qərarı ləğv edir. 42.2. Nə vaxt gəlməsindən asılı olmayaraq, şəxs onun ölmüş elan edilməsindən sonra əvəzsiz olaraq başqa şəxsə verilmiş əmlakın qalan hissəsinin qaytarılmasını tələb edə bilər. 42.3. Ölmüş elan edilmiş şəxsin əmlakını əvəzli əldə etmiş şəxs bu əmlakı ona qaytarmağa o halda borcludur ki, əmlakı əldə edərkən onun ölmüş elan edilmiş şəxsin sağ olduğunu bildiyi sübuta yetirilsin.
42.4. Əgər ölmüş elan edilmiş şəxsin əmlakı dövlətin mədaxilinə keçirilmiş və satılmışdırsa, həmin şəxsin ölmüş elan edilməsi haqqında qərarın ləğvindən sonra əmlakın satışından götürülmüş məbləğ ona qaytarılır.
Avropa Birliyinin üzvü olan Polşada hər il 20 min insan itkin düşür. Fərqli yaş və sosial qruplara mənsub olan bu insanların bəzilərinə bir müddət sonra rast gəlinsə də, bəzilərinə isə ümumiyyətlə çatmaq olmur.
İtkin düşmə halları ümumiyyətlə ölkə daxilində baş verir, az sayda polyak xaricdə yoxa çıxır. 2002-ci ildə magistrlik dissertasiyası üçün araşdırma aparmaq üçün Türkiyəyə gəldikdən sonra yoxa çıxan Rafal Jedraszuk hələ də izləri tapıla bilməyənlər arasındadır.
Polşa polisinin məlumatına görə, itkin düşənlərin sayı günü-gündən artır. 2010-cu ildə həlak olanların sayı 14 min 393 nəfər olduğu halda, bu rəqəm hər il artaraq 2012-ci ildə 17 min 969, 2013-cü ildə 19 min 617, 2014-cü ildə 20 min 845 nəfərə çatıb. 2015-ci ildən sonra itkilərin sayı heç vaxt 20 mindən aşağı düşməyib. İtkin düşənlərin əksəriyyəti bir müddət sonra polis tərəfindən tapılır, lakin hər il tapılanların yerinə yeni itkilər əlavə edilir.
Kimisi xəstədir, kimisi qayıtmağa utanır
19 ildir Polşada itkinləri izləyən İTAKA Vəqfindən Karolina Kravczuk itkin düşənlərin bəzilərinin Alzheimer xəstəliyi və psixiatrik müalicəsi olan insanlar olduğunu bildirib. Kravczuk, itkilərin başqa bir hissəsinin də iş məqsədi ilə başqa ölkələrə gedən və müxtəlif səbəblərdən uğursuzluğa düçar olanlardan ibarət olduğunu, lakin bu vəziyyəti geridə qoyduqlarını açıqlamaqdan qürur duya bilməyəcəyini bildirib. Kravczuk deyir ki, geri dönməyə imkanı olmayan bu insanların əksəriyyəti həyatdan heç bir gözləntiləri olmadığı üçün spirtli içkilərə və narkotiklərə alışıblar.
Hər il itkin düşən 20.000 polyakdan başqa bir hissəsi həyatlarını dəyişməyə qərar vermiş insanlardır. Karolina Kravczuk deyir ki, həyat yoldaşı, valideyn, uşaq kimi üzərinə götürdükləri məsuliyyətlərdən yorulan və ya yeni həyata başlamaq qərarına gələn bu insanlar bir səhər paltarları ilə evdən çıxırlar. Heç kimlə əlaqə saxlamadan yepyeni bir həyata başladıqlarını ifadə etdi. İtkin şəxsin müraciətindən sonra apardıqları araşdırmalar nəticəsində çatdıqları itkinlərdən bəzilərinin ailələri ilə görüşmək istəmədiyinə diqqət çəkən Kravczuk, “Belə hallarda biz bu barədə məlumat vermirik. Ailəyə çatdığımız şəxsə, ailəyə yalnız axtardığımız adama çatdığımızı, sağ olduğunu, lakin onlarla əlaqə saxlamaq istəmədiyini bildiririk”.
Vəqfin 19 illik fəaliyyəti nəticəsində indiyə qədər yüz minlərlə itkin müraciət aldıqlarını ifadə edən Karolina Kravczuk, itkin düşmüş halların bəzilərinin intihar və qətl kimi ölümlə nəticələndiyini ifadə edib. Bəzən insan alveri ilə qarşılaşırdı. Kravczuk, ailəsinin itkin düşməsi ilə bağlı şikayət ərizəsi ilə müraciət etdiyi 20 yaşlarında gənc polşalı qadının tanışının dəvəti ilə işə getdiyi Londonda saxlanılaraq fahişəliyə məcbur edildiyini və nəticədə qadının xilas edildiyini bildirib. Polşa və Britaniya polisinin mütəşəkkil işindən o, verdiyi vədlə aldadıldığını və saxlanıldığını bildirib. “Onlar çox vaxt ixtisası olmayan, təhsili olmayan, dil bilməyən insanları daha yüksək maaş və yaxşı şərait vədləri ilə aldadırlar. Sözügedən işçilər söz verilən ölkədə iş yerinə getdikdə onların pasportları və şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlər işəgötürənlər tərəfindən götürülür. Şəhərdən kənarda telefon və internetin olmadığı iş yerlərində, emalatxanalarda və tarlalarda gündə 18 saat qul kimi işləməyə məcbur edilirlər. Onları hədələyirlər, döyürlər, işgəncələrə məruz qoyurlar, hətta vəd etdikləri maaşı almamağa etiraz etdikləri halda həbsə atırlar. Bu insanlar ümumiyyətlə qorxularından vəziyyətə etiraz edə bilmirlər, saxlandıqları yer şəhərdən kənarda, ucqar yerdə olduğundan kömək axtarmağa yer tapa bilmirlər. Ən əsası isə dil bilmədikləri üçün təsadüfən kiminləsə rastlaşsalar belə, təəssüf ki, vəziyyətlərini izah edə bilmirlər”.
İtkinlərin daha çox Polşa sərhədləri daxilində baş verdiyinə diqqət çəkən Karolina Kravczuk, az sayda polyakların da olduqları ölkələrdə müxtəlif səbəblərdən yoxa çıxdığını da ifadə etdi. Vəqf olaraq itmiş polyakların axtarışını bütün dünyada, xüsusilə də Avropa ölkələrində də apardıqlarını ifadə edən Kravczuk, 2002-ci ildə Türkiyədə bir polşalı universitet tələbəsinin itdiyini bildirib. Kravczuk “İtkin düşəndə 27 yaşı olan Raphael Jedraszuk 2002-ci ildə magistr dissertasiyası üçün araşdırma aparmaq üçün Türkiyəyə getdi, lakin ondan bir daha xəbər alınmadı. Ailəsindən verilən məlumata görə, Jedraszuk müvafiq olaraq Türkiyə, Gürcüstan və Azərbaycanda magistr dissertasiyası üçün material toplamaq niyyətində idi. Ancaq rəsmi orqanlardan indiyə qədər təsdiq edə bildiyimiz yeganə şey Jedraszukin Türkiyəyə daxil olması və oradan çıxmamasıdır”.
SİA araşdırma apararaq psixoloq, sosioloq və ekspertlərin fikirlərini öyrənib:
Məsələ ilə bağlı psixoloq Zeynəb Eyyubova psixoloji cəhətdən bu halları izah edib: “Əgər bunu araşdırmalı olsaq baxmalıyıq ki, söhbət şəhər mühitindən gedir, yoxsa rayon və ya kəndlərdən gedir. Hər iki halda problem ailədən qaynaqlanır. Əgər bir qız uşağı dayanmadan evində rahatlığı olmursa müəyyən etapdan sonra rahatlıq axtarmaq üçün başqa bir yerə getmək istəyir, qaçmaq istəyir. Bu həmişə belə rahat formada olmur ki, tutaq ki, gedir və rahatlıq tapır. Ona görə də 13-15-20 yaşında bir qaçmağa meylli olan qız artıq sonra geri dönüş edə bilmir.
Evinə qayıda bilməyən bir qız hardasa ya əziyyət çəkir, ya problem yaşayır, ya normal olmayan bir həyat yaşayır və bilavasitə ailədən qaynaqlanaraq artıq ailə mühitində düzgün ailədə böyüməyən, düzgün ata və ana sevgisi görməyən, daim evdə problemli bir vəziyyətdə olan qızların 80 faiz etibarilə aqibəti bu tip olur. Amma, hamısında bu itkin düşmək və ya qaçmaq kimi olmaya bilər”.
Psixoloq Vüsalə Əmiraslanova: “Ümumiyyətlə, itkin düşən insanlarla bağlı araşdırmaya görə çoxu olur ki, məsələn, psixoloji problemləri, psixiatrik problemləri olub evdən gedənlər var. Yəni, səbəbləri müxtəlifdir.
Elə insanlar da var ki, reallığı qəbul edə bilmirlər, ümumiyyətlə, real həyat onlara ağır gəlir, harasa getmək, bir müddət dincəlmək istəyirlər. Yəni, belə hallar da ola bilir. Ondan əlavə oğurluq halları olur, insan alverinin qurbanı ola bilirlər. Amma çox nadir hallarda başını götürüb gedənlər olur. Çünki, əgər onun psixikası yerindədirsə, psixoloji bir problemi də yoxdursa o bir məsuliyyət daşıyır, özü öz xoşuna itkin düşə bilməz. Bəlkə də müəyyən müddətdir dincəlmək, rahatlıq istəyir. O zaman kimsə tərəfindən oğurlanır və yaxud da gizlədilir. Belə şeylər ola bilir. Amma əksər vaxt yəni, psixiatrik problemi olanlarda itkin düşmə halları çox olur. Bu alkoqolizmlə məşğul olanlar, narkotik istifadəçilərində, bir də insan alverinin qurbanı olanlarda çox olur”.
Ayşən Vəli