Konservləşdirilmiş qidalar dad sağlamlığımız üçün çox zərərlidir. Bu qidaların sağlamlığımıza nə kimi zərərləri ilə maraqlanırsınızsa, sizin üçün hazırladığımız məlumatlara nəzər sala bilərsiniz.
Konservlər ən çox verilən suallardan biridir və qida ilə bağlı xəbərlərə tez-tez daxil edilir. Yeməklərin xarab olmadan təzə formada süfrələrə təqdim edilməsinə alternativ olan konservləşdirmə üsulunda diqqət yetirilməli vacib məqamlar var. Konservləşdirildikdə və şəraitə uyğun saxlanıldıqda çox praktik variantlardır.
Bazarlarda ərzaqların əksəriyyəti konservləşdirilmiş formada satılır. Bu sizə çox normal və sağlam görünə bilər. Ancaq vəziyyət heç də düşündüyünüz kimi deyil. Konservlərdə satılan hər cür yeməklər, hətta bişməmiş belə, sağlamlığınıza çox zərər verir.
Konservlərin bədənimizə zərərli təsirləri:
Sonsuzluğa səbəb ola bilər
Konservləşdirilmiş qidalardan istifadə edən insanların hormonlarında dəyişikliklər və hormonal xəstəliklərə tutulma ehtimalı daha yüksəkdir. Üstəlik, konservləşdirilmiş qidaların istehlakı çoxaldıqda bunun hətta sonsuzluğa səbəb olduğu deyilir.
Ürək və diabet xəstəlikləri
Konservləşdirilmiş qidaların tərkibindəki zərərli komponentlər gələcəkdə ürək və diabet xəstəliklərinə səbəb ola bilər.
Konservləşdirilmiş ton balığı zəhərlidir!
Evdə balıq bişirməyən, balıq qoxusundan narahat olan və ya idmanla məşğul olan insanların tez-tez istifadə etdiyi balıq konservləri sağlamlığınız üçün çox zərərlidir. Düzdür, balıqda Omeqa - 3 var, amma konservlərdə olanda bu vitaminlər tamamilə mənasını itirir. Konservlərdəki civə yavaş-yavaş insanı zəhərləyir və gələcəkdə ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Xərçəngə səbəb olur
Konservləşdirilmiş qidaların tərkibindəki zəhərli maddələr gələcəkdə bədəninizdə xərçəngin inkişafına səbəb ola bilər.
Konservləşdirilmiş yemək nədir?
Konservləşdirmə qidaları hava keçirməyən qablarda qablaşdırmaqla uzunmüddətli saxlama üçün yaxşı bir üsuldur. Konservləşdirmə ilk dəfə 18-ci əsrin sonlarında müharibədə əsgərlər və dənizçilər üçün sabit qida mənbəyini təmin etmək üçün hazırlanmışdır. Konservləşdirmə prosesi məhsula görə bir qədər fərqlənə bilər, lakin üç əsas addım var. Bunlara daxildir:
Emal: Qida qabığı soyulmuş, dilimlənmiş, doğranmış, toxumsuz, sümüklü, qabıqlı və ya bişirilmişdir.
Bağlama: İşlənmiş qida qalay qutularda və ya yeni nəsil paket qablaşdırmada bağlanır.
İstilik: Konservlər zərərli bakteriyaları öldürmək və xarab olmamaq üçün qızdırılır.
Bu emal addımları yeməyin rəfdə sabit və toxunulmaz qalmasını təmin edir. İstehlak üzərində yazılmış tarix yoxlanılmalıdır.
Ümumi konservləşdirilmiş qidalara meyvə, tərəvəz, lobya, şorba, ət və dəniz məhsulları daxildir.
Konservləşdirilmiş yemək qidalanmaya necə təsir edir?
Konservləşdirilmiş qidaların tez-tez təzə və ya dondurulmuş qidadan daha az doyurucu olduğu düşünülür. Lakin tədqiqatlar araşdırıldığında bu həmişə doğru deyil. Əslində konservləşdirmə qidanın qida maddələrinin çoxunu qoruyur.
Zülal, karbohidrat və yağ bu prosesdən təsirlənmir. Buna görə də yeməyin kalorisi dəyişmir. A, D, E və K vitaminləri kimi əksər minerallar və yağda həll olunan vitaminlər də qorunur. Buna görə də tədqiqatlar göstərir ki, bəzi qida maddələri ilə zəngin qidalar konservləşdirildikdən sonra yüksək qida səviyyəsini saxlayır.
Bununla belə, konservləşdirmə çox vaxt yüksək istilik tələb etdiyi üçün C və B vitaminləri kimi suda həll olunan vitaminlər zədələnə bilər. Unudulmamalıdır ki, ocaqda çox bişmiş yeməklərdə və ya metal bıçaqla kəsilmiş portağalda da oxşar itkilərə rast gəlinir.
Xülasə, bu vitaminlər ümumiyyətlə istiliyə və havaya həssasdır, ona görə də normal məişət emal, yemək bişirmə və saxlama zamanı itirilə bilər. Bununla belə, konservləşdirmə prosesi digər sağlam birləşmələrin miqdarını artırarkən bəzi vitaminlərə zərər verə bilər.
Məsələn, pomidor qızdırıldıqda daha çox likopen antioksidanı buraxır və bu qidaların konservləşdirilmiş növlərini daha yaxşı antioksidant mənbəyi edir.
Konservləşdirmə prosesi nəticəsində bəzi qida maddələrinin səviyyəsi azala bilər, digərləri isə arta bilər. Ümumiyyətlə, konservləşdirilmiş qidalar təzə və ya dondurulmuş məhsullarla müqayisədə oxşar qida səviyyəsini təmin edə bilər. Konservlər əlverişlidir, rahatdır və tez xarab olmur. Konservləşdirilmiş qidalar pəhrizinizə daha çox konsentratlaşdırılmış qida əlavə etməyin asan və praktik yoludur.
Dünyanın bir çox yerlərində konservləşdirmə insanlara il boyu müxtəlif çeşidli qidalara çıxış imkanı verir. Zəlzələ kimi təbii fəlakətlərdə, təcili istifadə çantalarında, soyuducu olmayan mühitlərdə sərfəli seçimdir. Üstəlik, konservləşdirilmiş yeməklər inanılmaz dərəcədə praktikdir, çünki bir neçə il təhlükəsiz şəkildə saxlanıla bilər və çox vaxt minimum hazırlıq vaxtı tələb edir. Onların tərkibində müəyyən miqdarda BPA (Bisfenol A) ola bilər.
BPA (bisfenol-A) konservlər də daxil olmaqla qida qablaşdırmasında tez-tez istifadə olunan kimyəvi maddədir. Tədqiqatlar göstərir ki, konservlərin tərkibindəki BPA (Bisfenol-A) qutudan tərkibindəki qidaya keçə bilir. Konserv qablaşdırmada bugünkü irəliləyişin səbəbi budur. İndi torbalarda və şüşə qablarda konservləşdirilmiş qidalar sayəsində bu problem aradan qaldırıla bilər.
Konservləşdirilmiş qidalardan istifadə edərkən nəzərə alınmalı olan məqamlar
Ara-sıra rast gəldiyimiz düzgün emal edilməmiş konservlərin tərkibində “Clostridiumbotulinum” kimi tanınan təhlükəli bakteriyalar ola bilər.
Çirklənmiş qidaların istehlakı botulizmə səbəb ola bilər, müalicə edilmədikdə iflic və ölümlə nəticələnə bilən ciddi xəstəlikdir.
Botulizmə yoluxma hallarının çoxu evdə lazımi qaydada konservləşdirilməmiş qidalardan baş verir. Ticarət konservlərində botulizm nadirdir. Lakin konservləşdirilərkən bütün mərhələlərin və istifadə olunan qabların təmizliyinə diqqət yetirilməli, alarkən qabarıq, çökmüş, çatlamış, sızdıran qalay qutuları seçilməməlidir.
Konservləşdirmə prosesində bəzən duz, şəkər və konservantlar əlavə edilir.
Bəzi konservləşdirilmiş qidalarda duz yüksək ola bilər. Bu, əksər insanlar üçün sağlamlıq riski yaratmasa da, yüksək qan təzyiqi və ya duzdan təsirlənən digər xəstəlikləri olan insanlar üçün problem ola bilər.
Bundan əlavə, konservin ömrünü, yəni istifadə müddətini artırmaq üçün müxtəlif təbii və ya kimyəvi konservantlar əlavə edilə bilər. Bütün qidalarda olduğu kimi, belə halların qarşısını almaq üçün etiketi və tərkib hissəsini oxumaq vacibdir.
Tez-tez verilən suallar konservləşdirilmiş qidaların pəhrizdə istifadə edilib-edilməməsi ilə bağlıdır. İntensiv işləyənlər üçün praktik istehlakı və daşına bildiyi üçün pəhriz üçün uyğun variantları var. Xüsusilə qablaşdırma sənayesindəki yeniliklərlə qalay qutular öz yerini qidaya uyğun və daha yüngül paket qablaşdırmaya verməyə başladı. Bu sayədə istehlaka hazır ton balığı və qaynadılmış paxlalılar başda olmaqla bir çox qida pəhrizlərdə istifadə edilə bilər.
Nəticədə, təzə qida olmadıqda konservləşdirilmiş yemək qidalandırıcı seçim ola bilər. Onlar bizi əsas qidalarla təmin edir və praktik seçimlərdir. Bununla belə, unudulmamalıdır ki, metal konservləşdirilmiş qidalar da sağlamlıq problemlərinə səbəb ola biləcək mühüm BPA (Polyphenol-A) mənbəyi ola bilər. Yeni nəsil şüşə və ya paket konservləri istehlakda prioritet olmalıdır. Ən yaxşısı, etiketləri oxumaq və məzmunu ətraflı şəkildə araşdırmaq və ona uyğun seçim etməkdir.
SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq qidalanma üzrə mütəxəssislərin fikirlərini öyrənib:
Sağlam qidalanma mütəxəssisi Məhsəti Hüseynova: “Ümumiyyətlə, nəinki qış fəslində hətta digər fəsillərdə də konserv məhsulları gündəlik istehlak olunan qida məhsulları olmamalıdır. Çünki, konserv məhsulları bir çox hallarda zəhərlənməyə səbəb olmasa da qidalılıq dəyəri az olduğundan orqanizm üçün o qədər də sağlam qida hesab olunmur. Yəni, faydalı deyil.
Ümumiyyətlə, bir çox hallarda da konserv məhsullarının üzərində istifadə qaydaları yazılır ki, hansı ki, qapağı açıldıqdan sonra neçə saat ərzində istifadə olunmalıdır. Bəzən olur ki, bu qaydalara əməl olunmur və həmin saatdan artıq keçir ki, bu da zəhərlənməyə səbəb olur və ümumiyyətlə, hər bir məhsulun saxlanma şəraiti, temperatur rejimi olmalıdır ki, mütləq şəkildə qidalarda mal qonşuluğu prinsipi olmalıdır. Bu hallar pozulduqda həmin qida artıq öz keyfiyyətini itirir və həmin məhsullardan da təbii ki, istifadə etdikdə qida zəhərlənmələrinə səbəb olur. Qida zəhərlənmələri bir çox hallarda özünü tez göstərir, 3-4 saat ərzində də göstərə bilər, bəzi hallarda isə 6 saatdan 24 saata qədər bu hallar davam edə bilər. Əgər bu hallar tez ortaya çıxarsa, vaxtında kömək olunarsa, təbii ki, xilas olmaq olar. Ancaq vaxtında kömək göstərilmədikdə ölümlə də nəticələnə bilər və bir çox hallarda da hətta sağalma prosesi olsa da tamamilə əzələnin iflic olmasına da gətirib çıxara bilər.
Mütləq şəkildə qida seçərkən, ümumiyyətlə, qidalanarkən bütün məhsulların keyfiyyətinə diqqət etməliyik. Yaxşı olar ki, sağlamlıq üçün hər zaman təmiz, təzə qidalardan istifadə olunsun və xüsusilə də bişirilmiş qidalarda təkrar bişirilməyə yol verilməsin və saxlama qaydasına əməl olunsun və əsasən də zəhərlənmə ona görə baş verir ki, mikroba yoluxmuş qidalar toksinlər əmələ gəlir ki, onlar hansı ki, orqanizmdə birbaşa mədə-bağırsaq sistemini sıradan çıxardır və dərhal bağırsaqlara keçir ki, bu halda artıq orqanizmin zəhərləmə prosesi baş verir. Yaxşı olar ki, buna sadəcə konservləri aid etməyək. Çünki, bir çox hallarda da bu konservlər sənaye üsulu ilə hazırlanırsa onun tərkibinə kimyəvi qatqı maddələri gec xarab olması üçün digər maddələr əlavə olunur ki, bu halda uzun müddət qala bilir. Ancaq əksər hallarda evdə hazırlananda bu meyvə-tərəvəzlərdən olan konservlərdə bir çox hallarda qaydalara düzgün əməl olunmur. Bəzən olur ki, hər hansı bir xarab və yaxud qurdlanmış meyvə-tərəvəzi də sağlamların yanına qoyub banka olaraq konservləşdirəndə o artıq zəhərini digərlərinə də keçirir bu halda da zəhərlənməyə səbəb ola bilər.
Daha sonra ət və balıqlar olur ki, bəzən bunları da hisə verib konservləşdirilmiş şəkildə saxlayırlar. Bu da əgər zəif duzlanıbsa və yaxud tam şəkildə hazırlanmayıbsa, düzgün qaydada hazırlanmayıbsa artıq o da zəhərlənməyə səbəb ola bilər və yaxşı olar ki, mütləq şəkildə hər zaman bu məhsulları tərtəmiz yuyulmasına diqqət edilməlidir, hər biri bir-bir yoxlanılmalıdır, heç birinin üzərində xarab olmuş, zədələnmiş hissə olmamalıdır. Yaxşı olar ki, həmin qabların da sterilə olunmasına, təmiz olmasına diqqət olunsun. Çünki, əksər hallarda qida infeksiyaları elə qidanın özündəki mikroorqanizmlərdən yaranır və bu halda da artıq toksik təsirini insana göstərir ki, mütləq şəkildə bunlara diqqət etmək lazımdır. Belə hallar aşkarlandıqda ilkin hallarda da bəzən qusma ilə, bəzən qarında ağrılar olur, baş gicəllənmədir, görmə zəifliyi ola bilər. Hər hansı bir əlaməti hiss etdikdə həkimə müraciət etmək ən düzgün hesab olunur”.
Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri, ekspert Eyyub Hüseynov: “İndiki əsrdə konserv məhsullardan kənar qaçmaq mümkün deyil. Çünki, insanlar dükanlardan alver edir və hər məhsul hər fəsildə tapılmır. Ona görə malların konservləşdirilməsi baş verir. Əsrlər boyu bu davam edir. Lakin konserv məhsullarının özlərinin də təhlükəliləri və aztəhlükəliləri var.
Konserv məhsullarında ən təhlükəli mallar balıq, göbələk, tərəvəz konservləri təhlükəli konserv məhsulları hesab olunur. Yəni, risk altında hesab olunan məhsullar hesab olunur.
Mən, bu ilin yay ayında göy noxud istehsalı müəssisəsinə gedib baxış keçirdim və regionda gördüm ki, göy noxudun konservləşdirilməsində müasir texnologiyadan necə istifadə olunur. Yəni, orada hətta xüsusi bir rentgen qurğusu var ki, bu da bahalı bir qurğudur. Malın içərisində kiçik bir zərrəcik kənar bir cisim olarsa, həmin malı konverdən çıxardır və konservləşdirilən məhsullar, yəni, sənaye üsulu ilə konservləşdirilən məhsullar təxminən iki dəfə konverə qoyulur. Yəni, qapaq bağlanır, qoyulur bir yerdə gözləmə başlayır, qapaq görək şişəcək, şişməyəcək, yenidən bir də qoyulur yoxlamalar aparılır bir neçə yoxlamadan sonra artıq mal satışa buraxılır.
Mən, dünən də regionda kompot istehsal edən bir müəssisədə oldum və orada həmin o rentgen cihazının olmadığını gördüm və qeyd etdim ki, bəs əgər bu kompotun daxilinə bir kənar cisim, şüşənin qırığı düşərsə nə olar? Məlum oldu ki, həmin cihaz yoxdur. Yəni, sənaye işi ilə konservləşdirmə işində ciddi texnologiyaya əməl olunur və sənaye üsulu ilə konsevləşdirilmiş məhsuldan əgər onun yararlılıq vaxtı keçməyibsə və standarta uyğun bir şəraitdə saxlanılıbsa anbarda və s. yəni, istehlakçının masasına gələnə qədər riskə məruz qalmayıbsa, soyuq qida zəncirində hərəkət edibsə belə konservlərdən demək olar ki, insan zəhərlənməsi sıfır miqdarında ola bilər. Lakin ən təzə malı belə elə bir vəziyyətdə saxlamaq olar ki, o kiçik bir zamanda təhlükəli mala çevrilə bilər və üstəlik torpaq bütün nemətlərin mənbəyi olmaqla bərabər həm də təhlükəli bakteriyaların, mikroorqanizmlərin mənbəyidir. Kənd təsərrüfatı malları pomidor, xiyar, badımcan və s. bunlar torpaqla təmasda olduğu üçün ev şəraitində bunlardan konserv hazırlamaq təhlükəlidir.
Mən, dəfələrlə demişəm Azərbaycan mətbəxinin bir mədəniyyətsizliyi varsa, o da ev şəraitində konserv hazırlayıb istehlak etməkdir. Bu yolverilməzdir. Əhalini çağırıram ki, ev şəraitində konserv hazırlamaqdan kənar olsunlar. Çox istəyirlərsə sənaye üsulu ilə hazırlanmış konservlərdən istifadə etsinlər. Ev şəraitində hazırlanan konservlər nə qədər onu sterilə etsən də, nə qədər qaydalara əməl etsən də mütləq zəhərlənmə riskləri mövcuddur.
Əlbəttə öncə dediyim kimi daha riskli konservlər var. Məsəl üçün hisə verilmiş balığı da konservləşdirilmiş balıq adlandırmaq olar. Təhlükəli bir qidadır, hansı ki, əgər texnologiya düzgün yerinə yetirilməzsə təhlükəli ola bilər. Məsəl üçün biz vaxtilə 15 il bundan qabaq görmüşük ki, balığı hisə verəndə maşın şinini yandırıblar hansı ki, Rusiyadan gələn xüsusi opilka vasitəsilə o hisə verilməlidir. Yəni, belə harada gəldi, necə gəldi, evlərdə, küçələrdə, həyətlərdə satılan bu cür konsev məhsullarını o cümlədən balıq konservlərindən insanlar uzaq durmalıdır. Bir sözlə evdə konserv hazırlamaq mədəniyyət və yaxud mədəniyyətsizliyinə son qoyulmalıdır və düşünürəm ki, mütləq bazarlardan da evdə hazırlanmış konservlərin də satışına son qoyulmalıdır. Sənaye üsulu ilə texnologiyaya uyğun hazırlanmış soyuq qida zəncirində istehlakçının masasına qədər gələn konservlər düşünürəm ki, təhlükəsizdir”.
Qida texnoloqu Ağa Salamov: “Məhsulun ömrünü uzatmaq, onu qışa saxlamaq üçün yəni, bir sözlə uzun müddət onu konservanın içində mühafizə etmək kimi fikirlər var. İndi çox vaxt fikir veririk ki, marketlərdə turşular satılır və bu turşular çox təəssüflər olsun ki, plastik qutularda satılır. Plastik qutularda da bisfenol A maddəsi qidalara keçir və bu da insanlarda bir çox xəstəliklərə gətirib çıxarır ki, ürək qan damar sistemi, təzyiqi olanlara, yəni, bunlara çox pis təsir edir.
Bəzən evdə insanlar balıq yemək istəyəndə evdə bişirəndə balığın iyi evi götürür. Bunun üçün insanlar ya gedib restoranlarda yeyir, ya da ən pis halda gedir konservləşdirilmiş balıq alır. Amma, evdə bişirəndə qoxusu evə yayılır və burda nəzərə almaq lazımdır ki, balığın tərkibində Omeqa 3 var və biz, o balığı istehlak edirik ki, bizdə əvəzolunmaz yağ turşusu orqanizminizə daxil olsun. Yəni, biz onu kənardan alaq. Balığı yeməkdə də məqsədimiz Omeqa 3-ü kənardan almağımızdır. Çünki, bədən onu istehsal etmir və Omeqa 3 həmən konsevləşdirilmiş qablarda öz keyfiyyətini itirir. Yəni, balıq keyfiyyətini itirir, Omeqa 3 orada məhv olur və o balığın da artıq insana heç bir faydası olmur.
Yaxşı olar ki, ev şəraitində bağlamalar etsinlər. Məsələn hər hansı bir turşunu qoyurlarsa, diqqət etsinlər ki, qidanı botulizmə yoluxdurmasınlar. Botulizm torpaqdan gələn bir bakteriyadır. Hansı ki, zəhərlənmələrin başında durur və ona görə də qidaları mütləq şəkildə yaxşı sirkəli suda yuyub sonra axar suyun altında durulamaq şərtilə konsevləşdirə bilərlər. Amma, nə dəmir qablarda, nə də plastik qablarda olmaz. Ancaq şüşə qablarda ağzı kip bağlanacaq və içinə də turşuları qoyarkən üstünə isti su əlavə olunur. Həmin dəqiqə içinə kənardan çiy su getməməlidir. Ona görə də banka dezinfeksiya olunmalıdır. Yəni, içinə çiy su getməməlidir. Bu da şərtlərdən biridir.
Marketdən konservləşdirilmiş nə isə alanda qapağına diqqət etsinlər, sızdırmasın, pas atmış olmasın, şişkin olmasın. Yəni, buna da diqqət etmək vacibdir".
Ayşən Vəli