Nənə və babalar nəvələrinin tərbiyyəsinə necə təsir edir? - ARAŞDIRMA

26 Oktyabr 2021 16:18 (UTC+04:00)

Yeni körpə dünyaya gətirən, doğuşdan sonra məzuniyyət ala bilməyən anaların tez bir zamanda işə qayıtması lazımdır. Hər iş yerində baxım evi olmadığı üçün ailələr ya baxıcı tutmalı, ya da övladlarını böyüklərinə etibar etməli olurlar. Lakin, iqtisadi şərait ailələrə baxıcı tutmağa imkan verməyə bilər. Bəs, bir ağsaqqal kimi övladını sizə əmanət edən valideynlərlə münasibətinizi necə yaxşılaşdıra bilərsiniz, nəvə sevginizlə onların arasında ortaq nöqtəni necə tapa bilərsiniz? Bu araşdırmada körpəsini sizinlə qoyub gedən ana ilə empati qurmağınıza kömək edəcək məsləhətlər var.

İndiki şəraitdə hər şey dəyişib

Qadınlar indi daha fəal işləyirlər, amma təəssüf ki, onların xərcləri əvvəlkindən çoxdur. Bu məqamda hər doğum edən qadın ödənişsiz məzuniyyətə çıxa bilmir və qısa müddətdə iş həyatına qayıtmalı olurlar. Hər iş yerində də baxım evi olmadığı üçün baxıcıların xərcləri gəlirimizin böyük bir hissəsini təşkil edir və biz ağsaqqallardan dəstək istəməli oluruq. Güvən problemləri, xəcalət və ağlın hər zaman körpə üzərində saxlanması kimi bir-birinə qarışmış, mürəkkəb duyğular yığınına giririk. Türk mütəxəssis İlkgün Dəmir körpələrini sizə əmanət edən valideynlərlə daha yaxşı və sağlam münasibət üçün təkliflərini belə bölüşdü:

Ümumiyyətlə, böyüklərimizə diqqətimizi çəkən ilk şey odur ki, onlar öz övladlarını böyüdərkən icazə vermədikləri şeylərə nəvələrindən gələndə yol verirlər.

İlk növbədə ailənin böyükləri deməlidir ki, “Mən onun nənəsi və ya babasıyam. Bu körpənin anası və atası var və mən onun böyüməsinə, baxımına dəstək verirəm. Bu körpənin bütün məsuliyyəti ana və atasına məxsusdur”. Siz ancaq bacardığınız qədər dəstək göstərə bilərsiniz. Bundan əlavə, valideynlər tərəfindən uşaq, onun geyimi, sağlamlığı ilə bağlı proses və nəzərə alınmalı olan şeylər haqqında verilən qərarlara hörmət etməlisiniz. Digər tərəfdən, körpənin qarşısında heç vaxt valideynləri tənqid etməməlisiniz.

İstənilən halda körpə işləməli olan anasından ayrı qalarkən travma yaşayır və bu tənqidlər uşaqda daha sonrakı yaşlarda “tərk edilmə”, “arzulanmama” hisslərinə səbəb ola bilər. Təbii ki, ana və ata olmaq üçün darıxmış ola bilərsiniz, övladınızı nəvənizdə görə bilərsiniz və hətta daha çox sevə bilərsiniz. Körpəyə qulluq ilə bağlı təcrübələr bu gün dəyişmiş olan və yaxud da gəlininizin və ya qızınızın analığı sizinkindən fərqli ola bilər. Bu nöqtədə körpəsini sizə əmanət etməli olan ana ilə empati qura bilmək, onu başa düşmək və ona kömək etdiyinizi xatırlayaraq səmimi dəstək göstərmək vacibdir. Siz ana və ata olaraq bu dəyərli dəstəyə görə könüllü olan ağsaqqallarımıza rəğbət bəsləməli, onları əziz tutmalı, problemlərini, əgər varsa, mərhəmətli tonla danışmalı, tələbləri izahlı şəkildə çatdırmalı və onlara etibar etməlisiniz.

İşləyən analar üçün eyni vaxtda işləmək və uşaqlarına baxmaq çətin ola bilər. Onlar övladlarını baxıcıya və ya etibarlı adama əmanət etməlidirlər. Valideynləriniz övladınıza rahatlıq verən ilk insanlardır. Beləliklə, nənə və baba ilə bir uşaq böyüdərkən sizi nə gözləyir? SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq, ekspert psixoloq və sosioloqların fikirlərini öyrənib.

Uşaqlarınızın yemək, içmək, yatmaq kimi gündəlik qayğılarından sonra ən çox ehtiyac duyduğu şey, şübhəsiz ki, ürəkdən sevilməkdir. Bu ehtiyac uşaq doğulduğu andan yaranır. Uşağınızın qayğısına qalması və qeyd-şərtsiz sevildiyini hiss etməsi onun inkişafı üçün çox vacibdir. Bu, uşağınızın dəyərli olduğunu hiss edir. Valideynlər qədər nənə və babanın da nəvə sahibi olmaq, nəvələrinə vaxt ayırıb baxmaq istəməsi, nəvələrinə baxmağa hazır olması uşaq üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Sosial mühit, tərbiyə, izdihamlı ailə uşaqlar üçün çox önəmlidir. Təkcə valideynlərinin deyil, həm də ailə ağsaqqallarının dəstəyini görmək onları imtiyazlı və dəyərli hiss etdirir. Uşaqlar həyatda onları məcbur edən situasiyalarla qarşılaşdıqda, kədərləndikdə, utandıqda və ya bir şeyə görə qeyri-adekvat hiss etdikdə, onları qoruyan və onların yanında olduqlarını bilmək istəyən ailə böyüklərinə ehtiyac duyurlar.

Bəzən uşaqlar valideynləri ilə anlaşa bilməyəndə ən çox güvəndikləri baba və nənələri ilə vaxt keçirmək istəyirlər. Çünki adətən nənə və baba nəvələrini qınamır və demək olar ki, hər xahişi yerinə yetirməyə çalışır. Bir çox uşaqlar üçün onlarla birlikdə olmaq evin hüzurla dolması deməkdir. Ancaq nənə və babalar nəvələrinin valideynlərinin onlar üçün qoyduğu qaydalara əməl etmirlərsə, öz qaydalarını tamamilə keçirməyə çalışırlarsa, o zaman uşaqlar daha çox çaşqın olur. Onlar valideynlərinin, nənə və babalarının onlara dediklərini edib-etməmələri arasında çaşqın olurlar.

Uşaqlar valideynlərini örnək götürdükləri üçün onları güvəndiyiniz insanlara etibar etmək istər-istəməz övladlarınızın onlara güvənməsinə səbəb olar. Bununla belə, onlar çox vaxt uşaqlar üçün ən etibarlı və ideal baxıcılardır. Onlar nəvələrinə sonsuz sevgi, şəfqət və qayğı ilə baxırlar. Onlar nəvələri ilə vaxt keçirməkdən və oyun oynamaqdan zövq alırlar. Fərqli və naməlum bir baxıcıya etibar etmək sizin üçün daha çətin olacaq.

Bizim təhlükəsiz sığınacaqlarımız övladlarımızı əmanət etdiyimiz öz valideynlərimizdir. Yayda işləyən bir çox valideynlər üçün uşaqlar nənə və babalarına əmanət olunur. Uşaqlar nənə və babalarının yanında qaldıqda, çoxlu xoş xatirələr yığsalar da, valideynlərin övladları üzərində qurduğu nizam pozulur. Bəs, biz valideynlər olaraq, onların nənə və babası ilə keçirdikləri vaxt ərzində uşaqlar və nənələr arasındakı münasibətləri necə idarə etməliyik?

Övladlarınızı öz valideynlərinizə əmanət etdiyiniz zaman onlardan orta hesabla sizin etdiyiniz kimi davranmalarını gözləyə bilərsiniz. Lakin nənə və babalar həmişə nəvələri ilə düzgün davranmağa can atsalar da, onların keçmiş vərdişləri həmişə daha çox üstünlük təşkil edir. Ona görə də qəbul edin ki, ata-ananızı xəbərdar etsəniz belə, onlar bəzən nəvələri ilə sərhədsiz rəftar edəcəklər və öz qayda-qanunlarına uyğun münasibətlər quracaqlar.

Dəyişikliyin özü çətin bir səyahətdir. Buna görə də valideynlərinizdən dəyişiklik gözləməməlisiniz.

Bəzən övladımız üçün qoyduğumuz qaydaları saxlamaqda çətinlik çəksək də, öz valideynlərimizdən ardıcıl davranmalarını və qaydaları pozmamalarını istəyə bilərik. Nəvələrə qulluq etmək nənə və babaların məmnuniyyətlə yerinə yetirdiyi bir məsuliyyət olsa da, siz də qəbul etməlisiniz ki, onların gündəlik həyatlarında vərdişlər və nümunələr heç vaxt dəyişməyəcək.

Valideynlərinizdən övladlarınız üçün aldığınız dəstəyi vaxta və ya tələblərə əsasən aydınlaşdırmağa çalışın. Adətən nənə və babası ilə keçirdikləri vaxtla qeyri-məhdud bir mühitdə olan övladlarınızın dəyişən vərdişlərini və mövcud münaqişələrini minimuma endirmək üçün valideynlərinizlə görüşərək uşaqlarınız üçün aldığınız dəstəyi aydınlaşdırmalısınız.

Sərhədlərinizi qoruyun və sağlam qalın. Bu, bütün münasibətlər üçün keçərlidir və övladlarınız vasitəsilə valideynlərinizlə quracağınız əlaqələrdə çox daha vacibdir. Adətən nənə və babalarına qalan uşaqlar, valideynlər işdən yorğun gələnə qədər birlikdə yemək yeyib, birlikdə vaxt keçirə bilirlər. Bu vəziyyət hər kəsi sevindirsə belə, bir müddət sonra uşaqların sərhədləri sınamasına və valideyn-övlad münasibətinə zərər verə bilər. Bu səbəblə valideynlərinizdən aldığınız dəstəyi lazım olduğu kimi saxlayın və işdən evə gəldiyiniz zaman uşağınızla münasibətinizə ailə vaxtı üçün vaxt ayırın.

Valideynlərinin yanında valideyn ola bilməzsən!

Bu vəziyyət əslində bir çox insana məlum olan və sadəcə adı çəkilməyən bir vəziyyətdir. Biz hələ də öz valideynlərimizin gözündə uşaq kimi mövcud olsaq da, nəvələr həyatımıza daxil olanda öz valideynlərimizlə valideynlik rolunu davam etdirə bilmərik. Burada vacib olan odur ki, biz bu şüurla sərhədləri, çərçivələri sağlam şəkildə qurmalıyıq.

Məsələnin psixoloji yanı ilə bağlı psixoloq Zeynəb Eyyubova öz fikirlərini bu cür ifadə edib: “Ümumiyyətlə, indi Azərbaycanda uşağı bağçaya bir yaşından etibarən yazdırmaq olar. Uşağın bir yaşı olan kimi artıq valideynlər onu bağçaya qoya bilər. Bağçaya qoymaqla onların sosiallaşması, disiplin anlayışı, normal vaxtda yemək yeməsi, qidalanması, televizordan uzaq olması, planşet telefondan uzaqlaşması mümkündür.

Adətən, nənə baba yanında qalan uşaqlar 90 faiz etibarilə ərköyün olurlar. Yəni, uşaqlar nəvə olduqlarına görə nənəylə baba onlara yox deyə bilmir, onlarla əlaqə qurarkən nənəlik və babalıq qayğısına görə onların istəmədən davranışlarını pozurlar. Atanın, ananın yox dediyinə bəzən nənə baba hə deyir və s.

Çalışan valideynlər uşaqlarını bağçaya qoya bilər. Nənə ilə baba adətən uşaqların davranış pozuntusuna səbəb olur. Əlbəttə bunun əksi olaraq disiplinli baxılan nənə-babalar da var ki, disiplinli olaraq uşaqlara baxır və gözəl nəticələr əldə olunur".

Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu isə məsələnin sosial yanlarını izah edib: “Uşağın nənə və baba ilə qalmasının müsbət tərəfləri çoxdur. Lakin, bu müsbətlərlə yanaşı bir sıra mənfilər də olur. Məsələn, onun günün bir hissəsini və ya həftənin bir neçə gününü nənə-babası ilə keçirməsi çox faydalıdır. Çünki, nənə-baba psixologiyalarına görə ata-anadan bir qədər fərqlidir. Onlar uşağa qarşı daha qayğıkeş, daha mülayim olurlar və öz nənə-babalarından danışırlar. Onlar uşağa nəsli, kökü barədə ətraflı məlumat verirlər.

Həmçinin, nənə-babanın çox vaxtı olur və onlar uşaqla daha çox vaxt keçirirlər. Bu baxımdan onların vaxt keçirməsi çox faydalıdır. Lakin, uşağın bütün günü onlarla qalması da ziyandır. Çünki, onun öz uşaq mühitinə çox ehtiyacı var. Uşaq öz dostları ilə də zaman keçirməlidir. Uşaq öz yaşıdlarından başqa enerji alır. Ata-anadan alınan isə tamam fərqli enerjidir. Yəni, ata-ananın yeri ayrıdır.

Ata-ananın da uşağa qarşı müəyyən bir münasibəti formalaşdırılmalıdır. Ata-anadan təcrid olunmaq yaxşı hal deyil. Vaxtının çoxunu nənə-baba ilə keçirən uşaqlarda eqoistlik olur. Çünki, o həmyaşıdları ilə vaxt keçirmir. O, xaraktercə baba ilə nənənin hərəkətlərini yamsılayır və yaşıdlarına yadlaşır”.

Ayşən Vəli