Ötən əsrin 90-cı illərində Ermənistandan mühacirətin səbəbləri əsasən iqtisadi xarakter daşıyırdı. Əhalinin kütləvi axınının ilk dalğası da həmin illərə, aclığın tüğyan etdiyi və insanların adi məişət problemlərini həll edə bilmədiyi 90-cı illərə düşdü. Sonrakı "normal" illərdə bu proses nəzərəçarpacaq dərəcədə yavaşladı.
Amma Ermənistandan köçmə tendensiyası həmişə yüksək olub. Aparılan sorğunun nəticələrinə görə, mühacirlərin 72%-dən çoxu ölkədən getmələrinin aşağıdakı səbəblərini göstəriblər: işin və ya vətənlərində layiqli yaşamaq üçün zəruri olan gəlirin olmaması. Bu, əsas amildir. Mühacirətin ikinci dərəcəli səbəbləri də var, ailələrin uzlaşa bilməməsi.
Təbii ki, hər sorğuda insan subyektivliyi var. Məsələn, mühacirətin yuxarıdakı səbəblərindən biri ailələrin birləşməsidir. Ancaq ailələr “nədənsə” Ermənistanda deyil, başqa ölkələrdə birləşirlər. Məsələn, ABŞ-da erməni mühacirlərin həyat keyfiyyəti Ermənistandakılardan müqayisə olunmaz dərəcədə yaxşıdır. Yəni, bu zaman sosial-iqtisadi xarakterli faktorlar işə düşür.
Mühacirət üçün yuxarıda qeyd olunan səbəblərə ötən ildən yeni, daha çətin bir səbəb əlavə olunub - Qarabağda 44 günlük müharibənin nəticələri. Sərhədlərdə aramsız qarşıdurmalar, təxribatlar, yaxın gələcəkdəki qeyri-müəyyənlik bir çox insanı təhlükəsiz yaşamaq üçün, o cümlədən ölkədən kənarda yer axtarmağa vadar edir.
Təsadüfi deyil ki, cari ilin ötən aylarında Rusiya vətəndaşlığını qəbul etmiş Ermənistan vətəndaşlarının sayında kəskin artım qeydə alınıb. 2017-2021-ci illərin yanvar-sentyabr ayları üçün bu göstəricinin dinamikasını əks etdirən aşağıdakı qrafikdən bunu aydın görmək olar.
Baş verənlərin tam mənzərəsi üçün biz 2017-2020-ci illər üçün illik göstəriciləri ümumiləşdirir və onlara cari ilin yanvar-sentyabr ayları üçün məlumatları əlavə edirik. Nəticə, əhali baxımından kiçik Ermənistan üçün sözün əsl mənasında fəlakətlidir - 141 min nəfər Rusiya vətəndaşlığını qəbul edib.
Qeyd edək ki, 2021-ci ilin doqquz ayı ərzində Rusiya vətəndaşlığını qəbul edənlərin sayı (34,1 min nəfərdən çox) yaxın retrospektivlərin illik göstəricilərini üstələyib. Belə ki, maksimum səviyyə ötən il müşahidə olunub - 30,5 min nəfər. Yəni, cari il üçün artıq bu sahədə “anti-rekord” vaxtından əvvəl müəyyən edilib.
Hesabat yanvar-sentyabr aylarında Ermənistan keçmiş SSRİ-nin dağılmış respublikaları arasında mütləq göstəricilərə görə 4-cü yeri tutmuşdur. Ukrayna (293 min nəfər), Tacikistan (demək olar ki, 70 min nəfər) və Qazaxıstan (36 min nəfərdən az) bu reytinqdə Ermənistandan irəlidədir. Bununla belə, “Rusiya vətəndaşlarının” Ermənistan əhalisinin ümumi sayındakı payına görə (yanvar-sentyabrda 1,2%) ermənilər reytinqdə heç də nüfuzlu olmayan 1-ci yeri tutur.
Ukrayna və Qazaxıstanda rus diasporu əhalinin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir ki, bu da göstəricinin yüksək mütləq səviyyəsini izah edə bilər. Əksinə, Ermənistan monoetnik ölkədir - ermənilər həmişə əhalinin böyük əksəriyyətini (bu ilin əvvəlində - 98%-dən çox) təşkil ediblər.
Ermənistanda bir çox keçmiş sovet respublikaları üçün xarakterik olan etnik rusların öz tarixi vətənlərinə qayıtması prosesi ötən əsrin 90-cı illərdə baş verdi. 1989-cu ildə Ermənistandakı rusların sayı demək olar ki, 52 min nəfərə, 2010-cu ildə isə artıq 12 mindən az həddə düşdü. Aydındır ki, son on ildə və bu il öz tarixi vətənlərinə qayıdan (yoxsa qovulan - müəllif) etnik rusların sayı bu il ərzində də olub. Belə ki, Rusiya vətəndaşlığını qəbul edənlərin böyük əksəriyyəti Ermənistanın yerli əhalisi olub.
Nəticə gözləniləndir, əgər yaxın gələcəkdə ölkədə mövcud çətin vəziyyətdə kardinal müsbət dəyişikliklər olmasa, bu, mühacirət miqyasının daha da genişlənməsinə səbəb ola bilər.