Qaynana və gəlin – müharibə yoxsa sülh? - ARAŞDIRMA

14 Oktyabr 2021 17:19 (UTC+04:00)

Bu yazıda gəlinlə qayınana arasındakı əlaqədən bəhs edirik və qadınların evlilik ərəfəsində tez-tez soruşduğu "qayınanamla münasibətim necə olmalıdır" sualına cavab veririk.

Qayınana ilə problem yaşayan ilk adam deyilsən

Qısqanclıq və özünütəsdiq gəlin-qaynana münasibətlərinin əsasını təşkil edir. Bu çətin əlaqələrin tarixi Yunan Mifologiyasına dayanır. Tanrı Afrodita, oğlu Erosun gəlini Psixo ilə evlənməsini istəmir və evləndikdən sonra, belə gəlininə dünyanı dar edir. Bu tarixi hadisə kimi, bugünkü gəlin-qaynana münasibətlərinin keçmişi də qısqanclıq üstündə inkişaf edir.

Gəlinin ailəyə sonradan qoşulması və kişinin soyadını alması kimi patriarxal ənənələrlə yanaşı, qayınana ilə qarşıdurmalar da bir araya gəlir. Gəlin ilə qayınana arasındakı qarşıdurmalar bəzən hətta boşanma ilə nəticələnə bilsə də, bu işlərdə həmişə arada qalan kişilər olur. Hər iki tərəfi razı sala bilməyən və ortaq bir fikir tapa bilməyən kişilər, bu qarşıdurmalar nəticəsində zehni depressiya yaşaya bilərlər. Bəzi hallarda, qayınana və gəlin münasibətlərindəki qarşıdurma adi bir hala çevrilə bilər, bəzi ailələrdə isə bir tərəf daha çox sıxışdırıla bilər.

Qayınana-gəlin münasibətləri qədim tarixi dövrlərdən günümüzə qədər eyni möhkəmlik və həssaslıqla gəlib. Amma bu gün gəlinlərin artıq çalışması və qayınanaların nəvələrini daha az görmələri bu münaqişələri azaltdı və insanların bir-birinə hörmət etməsinə səbəb oldu. Bu səbəbdən işləyən gəlinlərin qayınana ilə daha az ziddiyyət təşkil etdiyi məlumdur.

Bu gün, gəlinin hələ də qaynana ilə birlikdə yaşadığı hallar olsa da, indi bir çox yerdə fərdi müstəqil evə çıxıb öz nizamını qoruyurlar. Yenə də gəlinlə qayınananın qarşıdurmalarını daha az başa düşmək üçün edilməsi lazım olan işlər olduqca sadədir.

Gəlin-qayınana münasibəti necə olmalıdır?

Tərəflər empatiya göstərməlidirlər

İnsanların bir-birini başa düşmədikləri və həssaslıq göstərə bilmədikləri hallarda bütün sahələrdə qarşıdurmalar baş verə bilər. Ümumiyyətlə, gəlinlər və qayınanalar arasında yaşananlara əsaslanaraq empatiya etməməyin bir səbəbi var. Bir -birlərinin necə hiss etdiklərini və yaşadıqlarını başa düşməyən insanlar daha çox ünsiyyət qura və münaqişə edə bilməzlər. Bu səbəbdən gəlin-qaynana münasibətləri daha çox empatiya tələb edir. Çünki hər iki tərəf dünyaya fərqli baxış bucağından baxır.

Analar oğullarını və oğullarının sevgisini bölüşməkdə çətinlik çəkir. Bu səbəbdən ilk mərhələlərdə evə yeni gələn fərqli bir insana qısqanclıq göstərmələri normaldır. Gəlinlər isə ailələrindən ayrıldıqları və əslində daha çox diqqətə ehtiyac duyduqları üçün həyat yoldaşlarını tərk etmək istəmirlər. Belə hallarda fərdlərin duyğuları nəzərə alınmalı və münaqişələr kimi şifahi müzakirələrdən mümkün qədər qaçınılmalıdır.

Qayınanalar ənənəvi deyil, müasir olmalıdır

Kişilərin analarının çoxu gəlinlərinə yaşadıqları pis hadisələri yaşatmağa çalışır və yaşadıqlarını bu yolla psixoloji olaraq onlara göstərməyi hədəfləyir. Ancaq bu son dərəcə səhv bir davranışdır. Mütəxəssislərin apardığı sorğularda adət-ənənələrinə ciddi riayət edən qayınanaların gəlini ilə daha az ünsiyyət qurduqları və onları anlamadıqları göstərilib. Ancaq qayınanalar gəlinlərinin yaşına uyğun olmalı və lazımsız müdaxilələrdən çəkinməlidirlər. Qayınananın bu mövzuda etməli olduğu şey öz istəkləri deyil, gəlinin istəklərinə hörmət etməyi öyrənmək və fərdlərin həyatına qarışmamaqdır. Qayınanalar istəklərində israr etməməli və qarşı tərəfə bu vəziyyəti sözlə də hiss etdirməməlidir.

Qarşılıqlı hörmət

Gəlin-qaynana münasibətlərində, evə yeni gələn gəlin, öz ailəsindən gətirdiyi davranışları sərgiləyəcək. Amma hər iki tərəf bir-birlərinə və həyat tərzlərinə hörmətlə yanaşsalar, gəlinlə qayınana arasında daha az ziddiyyət yaranar. Əvvəlcə gəlinlər qarşısındakı adamın ana olduğunu bilməli və onlara öz anaları qədər hörmət etməlidir. Məsələn, qayınanalar, gəlinlərin bu mövzuda seçimlərinə hörmətlə yanaşmalıdırlar.

Kişilər, gəlin-qaynana münasibətlərinə həssas yanaşmalıdır

Həyat yoldaşları, gəlin-qayınana münasibətlərində ən çox depressiyaya düşən insanlar olsa da, bəzən mübahisələri alovlandıran tərəflər kimi də tanınırlar. Həyat yoldaşları həmişə ana ilə xanımı arasında qərəzsiz və obyektiv olmalı və hər iki tərəfə eyni yetkinliklə yanaşmalıdırlar. Bəzən anaya və ya həyat yoldaşına daha emosional olaraq yaxınlaşmaq və qarşı tərəfi arxa plana keçirmək daha böyük qarşıdurmalara səbəb olur. Ancaq kişi daha mülayim və həssasdırsa, mübahisələr azalır və qarşılıqlı ailə mühiti təmin edilir.

Ancaq bəzən kişilər yalnız bir tərəfi seçir. Bu, münasibətləri qırılma nöqtəsinə gətirməklə yanaşı, təmir etmək çətin olan incikliklərə səbəb ola bilər.

Tərəflər bir-birlərinə etibar etməlidirlər

Gəlin-qayınana münasibətlərdə onların bir-birlərinə qarşı yaşadıqları problemlərdən biri də etibarsızlıqdır. Qayınanalar tez-tez gəlinlərinin oğullarına lazımi diqqət göstərmədiklərindən və gəlinlərinə güvənmədiklərindən şikayətlənirlər. Hər şeydən əvvəl bu duyğunun öhdəsindən gəlmək və gəlinlərinə güvənmək lazımdır. Gəlinlər də münaqişələr səbəbiylə qayınanasına güvənmir, halbuki bəzi kiçik eskalasiyalar qaçılmaz ola bilər. Güvən problemi, hər münasibətdə olduğu kimi gəlinlə qayınana arasındakı münasibətlərdə də əhəmiyyətli bir problemdir.

Etibar divarını aşan hər bir fərdin qarşılıqlı münasibətlərdə də uğur qazandığı müşahidə olunur. Bu səbəbdən qaynanalar gəlininin edə biləcəyinə inanmalıdır. Qayınanalar da bilməlidirlər ki, qayınana əslində həyat yoldaşının anasıdır və onların təcrübəsinə güvənməlidir. Bu problemin öhdəsindən gələ bilsək, hər iki tərəf üçün daha dinc bir dövr gələcək.

Kiçik səhvlərə diqqət edilməməlidir

Gəlin-qaynana qarşıdurmalarının əsasını daha da şiddətləndirən bir şey, səhvlərin unudulmaması və tərəflərin zamanla bu səhvləri bir-birinin üzünə vurmasıdır. Ancaq səhvlər nəzərə alınmasa və böyüdülməzsə, ortaya çıxa biləcək qarşıdurmalar azaldıla bilər. Buna görə də tərəflər bir -birlərinin səhvlərini axtarmaq əvəzinə edilən kiçik səhvləri əks etdirməməli və yenidən mübahisəni alovlandırmalıdırlar.

Heç vaxt ana, gəlini ilə olan mübahisəsini oğluna yansıtmamalıdır. Kişilərdən fərqli olaraq qadınlar bəzən bir baxışdan belə səhv anlaya və davranışlarını və sözlərini səhv şərh edə bilərlər. Bu səbəbdən qarşı tərəfə söylənilən kiçik səhvlər əlaqələri daha da korlaya və daha böyük səhvlərin infrastrukturunu yarada bilər.

Yaşayış yerləri məhdudlaşdırılmamalıdır

Gəlinlər və qayınanalar bir-birinin həyatına qarışdıqdan sonra daim bir-birlərinin yaşayış sahələrinə və ortaq nöqtələrinə müdaxilə edirlər. Bu səbəbdən bəzi qarşıdurmalar qaçılmaz ola bilər. Bu qarşıdurmaları azaltmaq və qarşılıqlı harmoniyada yaşamaq üçün bir -birinizin vaxtına və yaşayış sahələrinə hörmət etmək lazımdır.

Tərəflər bu həssaslığa sahib olsalar, yaxşı bir şəkildə yaşayacaqlar, ancaq bir -birlərinin evlərinə, yataq otaqlarına və yaşayış sahələrinə müdaxilə etsələr, nəticə hər iki tərəf üçün xəyal qırıqlığı yarada bilər. Bu problemlə məşğul olan həyat yoldaşları da münaqişədə öz paylarını alacaqlar. Bu səbəbdən gəlinlər və qayınanalar bir-birlərinin yaşayış sahələrinə və öz vaxtlarına hörmətlə yanaşmalı və bir-birlərinin məkanlarını daraltmamalıdırlar. Bütün bunlara riayət olunarsa, gözəl bir qaynana münasibətini qorumaq qaçınılmaz olacaq.

SİA məsələ ilə bağlı araşdırma apararaq sosioloq, psixoloq və ekspertlərin fikirlərini öyrənib:

Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu: “Çox təəssüf ki, indiki vaxtda ailələrimizdə böyük gərginlik yaşanır. Əgər, hər 100 evə nikaha qarşı 35-ə qədər boşanmalar düşürsə, bu o deməkdir ki, bundan iki qat artıq da evdə qarşıdurma və gərginlik var. Deməli, ailələrimizdə 80 faizə qədər çox böyük gərginlik var. Bunu ürək ağrısı ilə qeyd etmək lazımdır və indiki vaxtda burada qaynana gəlin münasibətləri də mühüm rol oynayan amillərdən biridir.

İndiki vaxt gəlin-qaynana münasibətlərində çox əlverişsiz bir dövrdür. Çünki, deyək ki, 40-50 il bundan qabaq ailə quranda ailə quran qız da bilirdi ki, ər evində onu nə gözləyir, oğlan da bilirdi ki, ailə qarşısında onun borcu nədir. Qaynana da öz məsuliyyətini aydın təsəvvür edirdi. Təəssüf ki, indiki vaxtda aləm qarışıb bir-birinə. Artıq ailə quran qızların da o ailə barədə aydın təsəvvürü yoxdur. Ailə haqqında yayğın bir məlumata malikdirlər. Ər ailədə öz borcunu, həyat yoldaşı qarşısında olan vəzifələrini aydın təsəvvür edə bilmir və eyni zamanda, qaynana da orada öz rolunu aydın təsəvvür edə bilmir. Bütün bunun hesabına gəlin-qaynana münasibətlərində gərginliklər yaranır, ər də burada bir katalizator rolunu oynayır.

Burda birbaşa qaynanaları və gəlinləri tənqid etmək doğru deyil. Konkret olaraq gəlində və ya qaynanada günah axtarmaq doğru deyil. Çünki, qaynana adət-ənənənin bir qoruyucusudur. Özü gəlin olanda başqa bir mühit idi, qaynanadan başqa şey görmüşdü və yaxud öz qaynanası olmamışdısa, bunu qonşuda görmüşdü. Gəlin haqqında indiki qaynanaların təsəvvürü 30-40 il bundan qabağın təsəvvürləridir.

Gəlin ailənin mahiyyətini dərindən dərk edə bilmədiyi üçün kefi nə cür istəyir davranmağı azadlıq, demokratiya və ya demokratik cəmiyyətin yaşam tərzi hesab edir. Təəssüf ki, müəyyən qeyri-hökumət təşkilatları, ictimai təşkilatlar da bu istiqamətdə xeyli fəaliyyət göstərirlər, kütləvi informasiya vasitələri, televiziyalar, azadlıq və demokratiya haqqında tamamilə doğru olmayan məlumatlar verirlər. Kişi isə ər kimi maarifləndirilmir.

Müasir cəmiyyətdə münasibətlər dəyişməlidir, ən əsas “ailəni, ailədəki o mənəvi dəyərləri qorumaq üçün nələr etmək lazımdır?” bu barədə kişinin də, ərin də, qaynananın da aydın təsəvvürü yoxdur.

Əslində isə biz qaynanaya da, gəlinə də, gəlinin ərinə də aşılamalıydıq, maarifləndirməliydik ki, cəmiyyət tamamilə dəyişib, günü-gündən mürəkkəbləşir, həssaslaşır. Bu cəmiyyət 40 il qabaqkı cəmiyyət deyil. Amma, biz başa salmalıyıq ki, maariflənmənin nəticəsi belə olmalıdır, cəmiyyət dəyişsə də ailənin öz müqəddəs bir funksiyası var. Gözəl ailə hər bir insanın rahatlığı, xoşbəxtliyi, ailədə böyüyən uşaqların gələcəyinin təminatı ailənin funksiyaları barədə aydın təsəvvür versək və desək ki, indiki cəmiyyətdə elə davranmaq lazımdır ki, ailə həmin funksiyalarını ödəyə bilsin. Bu istiqamətdə maarifləndirmə aparsaydıq indi cəmiyyətimizdə vəziyyət tamamilə başqa cür idi. Amma, biz bu istiqamətdə maarifləndirmə aparmadıq, bu istiqamətdə lazımi işlər görülmədi. Ona görə də indiki vaxtda qaynana-gəlin münasibətlərində arzuolunmayan vəziyyəti tez bir zamanda hiss etmək olur və qaynana indiki dövrün tələblərini aydın təsəvvür edə bilmir, ər başa düşə bilmir və s. Ona görə də bu vəziyyət yaranır".

Psixoloq Vüsalə Əmiraslanova: “Gəlin-qaynana münasibətləri ümumiyyətlə, həmişə həm mübahisəli, həm də ən xoş münasibətlərdən biri sayılır. Əslində, gəlin-qaynana münasibətlərində əsas rol gəlinin yeni ailəyə düşməsi və onun orada adaptasiya problemləridir. Ailə qurana qədər gəlinə kənardan ailəsi tərəfindən müəyyən müdaxilələr olur ki, “əvvəlcədən özünü ailədə necə göstərsən elə də gedəcək”. Ona görə də gəlin ürəyindən keçən şeyləri etmək istəsə belə bəzən etmir ki, qarşı tərəf artıq ondan istifadə edər, onu yorar və s. Bu da yanlış düşüncədir. Hər bir ailə fərqlidir, hər qaynana da eyni cür deyil. Ümumiyyətlə, çalışmaq lazımdır ki, evlilik yoluna girərkən qızın özü qaynana ilə yaxın olmağa başlasın. Çünki o dövrdə artıq qaynananın ondan nələr istədiyini biləcək, xoşuna gəlməyən bir şeyi gözəl şəkildə, əsəbi şəkildə olmayaraq, daha mülayim şəkildə izah edə bilər ki, “bu səbəbdən mən bunun olmasını istəmirəm” və yaxud da arqumentləri, faktları düzgün şəkildə irəli sürməlidir.

Həmçinin də qaynana anlamalıdır ki, gələn gəlin onun oğlunu xoşbəxt etmək üçün gəlir, oğlunu əlindən almaq üçün gəlmir. “Ailəyə yeni bir insan gəlir, ailə artır və gələcəkdə mənim nəvələrimin anası olacaq və ailəmin bir üzvü olacaq” kimi yanaşmalıdır.

Çox vaxt problem onda olur ki, qaynananın özü müəyyən çətinliklər yaşayır və düşünür ki, gəlinimə də o çətinlikləri yaşatmalıyam, niyə mənə olub, ona olmasın ki, düşüncəsi olur. Bu şeyləri nəzərə alaraq, əslində gəlin-qaynana olmazdan əvvəl gəlin ayrıca özünü, psixoloji durumunu rahatlamalı, qarşı tərəfə empatiya duyğusu yaşaması üçün həmçinin də qaynana gələn yeni insana uyğunlaşmağı öyrənməlidir.

Bir şeyi də anlamalıyıq ki, qız öz evindən başqa yerə köçür, amma, oğlan çox vaxt öz evində qalır. Ona görə də qız üçün bu daha çətin olur, daha diqqətli yanaşılsa, qonaq kimi yox, evin bir üzvü kimi yanaşılsa adaptasiya dövrünü daha asanlaşdırmaq olar.

Gəlin-qaynana münasibətlərində kişinin rolu əsas nədən ibarətdir?

Kişi çox vaxt arada qalmış olur, qaynana da, gəlin də ona şikayət edir və kişi ortada qalır. Qadın məsələlərinə ümumiyyətlə kişini qatmamağa çalışmaq lazımdır. Sadəcə kişi anaya hörmət, xanımına sevgi, həmçinin ikisi arasındakı fərqi özü bilməlidir və kimisə kiminsə ayağına vermək düşüncəsi ilə yox, sadəcə “anam mənim anamdır, hansı sözündə həqiqət var”, o haqlı tərəflərinə baxmalıdır, həmçinin də “yoldaşımdır, yaşı az olsa da onun haqlı tərəfləri hansılardır” ora baxmalı və ümumi razılığa gəlinməlidir”.

Psixoloq Zeynəb Eyyubova: “Gəlin-qaynana münasibəti Azərbaycanda aktual və hələ də davam etməkdə olan bir prosesdir. Uğursuz gəlin-qaynana münasibətinin kökündə travmalı bir qaynana və ya travma ilə böyümüş bir gəlin var. Yəni, illərlə özünə zülm olunmuş bir qaynana və yaxud illərlə anası tərəfindən şüuraltı yaranmış “qaynana həmişə pisdir”, “qaynana həmişə ana ola bilməz” və s. düşüncələr var.

Kişinin rolu deyəndə bu nəzərdə tutulur ki, kişinin istər anası, istər həyat yoldaşı üçün bir qırmızı xətti olmalıdır və o qırmızı xətdən anası da, yoldaşı da bilməlidir ki, “keçsəm artıq mənim ailədaxili münasibətlərimdə problem yaranacaq”.

Əgər bir kişi bu mövqeyi qoruya bilmirsə, demək ki, əvvəldən normal uşaqlıq şəraiti yaşamayıb, normal böyüdülməyib, öz hüququ, öz sözü, özgüvəni, özünə aid olan bir formalaşma hələ ki olmayıb”.

Ayşən Vəli