Bu gün Azərbaycanda Yeni il ailəvi şəkildə qeyd olunan, geniş hazırlıq görülən və cəmiyyətdə xüsusi ab-hava yaradan bayramlardan biridir. Lakin yanvarın 1-nin Yeni il kimi qeyd olunması Azərbaycan üçün qədim ənənə deyil. Bu tarix əsasən Sovet dövründə formalaşıb və uzun illər ərzində cəmiyyətin gündəlik həyatına daxil olub. Müstəqillikdən sonra isə Yeni il bayramı həm əvvəlki elementləri qoruyub saxlayıb, həm də yeni sosial və mədəni çalarlar qazanıb.
SİA Azərbaycanda Yeni il ənənələrinin Sovet dövründə necə formalaşdığı və bu gün hansı dəyişikliklərdən keçdiyi barədə araşdırma edib.
Sovet dövründə Yeni il necə qeyd olunurdu?
Sovet İttifaqında Yeni il dini bayramların əvəzi kimi təqdim edilirdi. 1930-cu illərdən etibarən yanvarın 1-i rəsmi bayram statusu aldı və zamanla ən geniş qeyd olunan bayramlardan birinə çevrildi. Azərbaycan da bu sistemin bir hissəsi olduğu üçün Yeni il eyni model üzrə qeyd olunurdu.
Həmin dövrdə Yeni ilin əsas simvollarından biri yolka idi. Məktəblərdə, bağçalarda, mədəniyyət evlərində yolka şənlikləri təşkil olunur, uşaqlara hədiyyələr paylanırdı. Şaxta baba və Qar qız obrazları uşaqlar üçün bayramın əsas qəhrəmanları sayılırdı.
Ailə daxilində Yeni il süfrəsi xüsusi əhəmiyyət daşıyırdı. Demək olar ki, bütün ailələrdə eyni yeməklər hazırlanırdı: “Paytaxt” salatı, “Şuba”, narıngi, tort, şampan və qazlı içkilər. Televiziya da bayramın ayrılmaz hissəsi idi. İnsanlar Moskva kanallarında yayımlanan Yeni il proqramlarını izləyir, gecəni televiziya qarşısında qarşılayırdılar.
Bu bayram sovet ideologiyasının bir hissəsi idi və illər keçdikcə sadəcə rəsmi tədbir yox, ailəvi ənənəyə çevrilmişdi.
Müstəqillikdən sonra Yeni il ənənələrində nə dəyişdi?
1991-ci ildə Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra Yeni il bayramı ləğv edilmədi. Yanvarın 1-i rəsmi istirahət günü olaraq qaldı və cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmuş bayram kimi yaşamağa davam etdi. Lakin bu dövrdə bayramın mahiyyəti tədricən dəyişməyə başladı.
Əvvəla, Yeni il artıq təkcə sovet modeli ilə məhdudlaşmadı. Bayrama milli və müasir elementlər əlavə olundu. 31 dekabr tarixinin Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü kimi qeyd olunması Yeni il ərəfəsinə fərqli məna qatdı. Bu, bayramın yalnız əyləncə yox, həm də milli birlik rəmzi kimi qəbul edilməsinə təsir göstərdi.
Şəhərlərdə Yeni il ab-havası daha açıq formada hiss olunmağa başladı. Meydanlarda yolkalar quruldu, işıqlandırmalar, yarmarkalar, açıq hava tədbirləri təşkil edildi. Xüsusilə Bakıda Yeni il artıq təkcə ev daxilində deyil, ictimai məkanlarda da qeyd olunan bayrama çevrildi.
Hansı ənənələr qorunub saxlanılıb?
Bu gün də Sovet dövründən qalan bəzi elementlər Yeni il bayramında qalmaqdadır. Yolka bəzəmək, uşaqlara hədiyyə almaq, evdə xüsusi süfrə açmaq ənənəsi hələ də geniş yayılıb. Bayramdan əvvəl ev təmizliyi, alış-veriş və hazırlıq prosesi bir çox ailələrdə dəyişməz olaraq qalır.
Eyni zamanda, Yeni il hələ də əsasən ailə ilə birgə keçirilən bayram kimi qəbul olunur. İnsanlar bu gecəni yaxınları ilə birlikdə qarşılamağa üstünlük verirlər.
Müasir dövrdə Yeni ilə münasibət necədir?
Son illər Yeni il daha çox müasir həyat tərzi ilə əlaqələndirilir. Sosial şəbəkələr, reklamlar və şou proqramlar bayramın kommersiya tərəfini gücləndirib. Bahalı hədiyyələr, restoran proqramları, konsertlər və xarici üslubda bəzəklər geniş yayılıb.
Eyni zamanda, cəmiyyətdə fərqli yanaşmalar da mövcuddur. Bəzi insanlar Yeni ili sadəcə təqvim dəyişikliyi kimi görür, bəziləri isə Novruz bayramını əsl milli Yeni il hesab edir. Buna baxmayaraq, yanvarın 1-i artıq cəmiyyətin həyatında öz yerini tutmuş bayram olaraq qalır.
Yeni il və Novruz: paralel ənənələr
Azərbaycanda Novruz bayramı qədim tarixə və dərin mədəni köklərə malikdir. Bu bayram təbiətin oyanışı, yeni ilin başlanğıcı kimi qəbul olunur. Yeni il isə daha çox müasir və qlobal təqvimə uyğun bayramdır.
Bu gün hər iki bayram paralel şəkildə qeyd olunur. Yeni il daha çox sosial və ailəvi xarakter daşıyır, Novruz isə milli kimliyin əsas rəmzlərindən biri olaraq qalır.
Azərbaycanda Yeni il ənənələri Sovet dövründən başlayaraq bu günə qədər ciddi dəyişikliklərdən keçib. Bir vaxtlar ideoloji bayram olan Yeni il indi daha çox ailəvi, sosial və mədəni xarakter daşıyır. Sovetdən qalan bəzi elementlər qorunub saxlanılsa da, bayram müstəqil Azərbaycanın ictimai həyatına uyğun yeni məna və forma qazanıb.
Ayşən Vəli